نوشته : دکتر پيمان غلام‌نژاد کارشناس آزمايشگاه کنترل مواد غذايي
تمايل به مصرف آب بسته‌بندي در دهه اخير به شدت افزايش يافته است. مردم معتقدند که مواد معدني موجود در آب معدني براي سلامتي مفيدند و منابع آب معدني از نظر بهداشتي مشكلي ندارند. شايعاتي که در مورد آلودگي‌هاي آب لوله‌کشي منتشر مي‌شود يا اخباري که در رسانه در مورد آلودگي آب سدها و رودخانه‌ها با فاضلاب‌ها و مواد سوختي به گوش مي‌رسد از يک طرف و کيفيت پايين آب بعضي از شهرستا‌ن‌ها بدليل وجود املاح و رسوبات موجود در آب که لايه‌اي از رسوب در کتري‌ها و سماورها بجا مي‌گذارد از جمله دلايل تمايل مردم به مصرف آب بسته بندي مي‌باشد. دسترسي آسان، سهولت حمل و نقل، هزينه پايين و طعم و مزه مناسب بطري‌هاي آب، نياز به هرگونه تبليغ اين آشاميدني را در رسانه‌ها از بين برده است.
كلسيم در آب‌هاي بسته‌بندي:
جذب روزانه كلسيم كافي از راه خوردن و آشاميدن، نقش مهمي در حفظ سلامت استخوان‌ها دارد و كمبود كلسيم عامل مهمي در ابتلا به استئوپروز است. آب‌هاي معدني و آشاميدني حاوي مقادير متفاوتي كلسيم مي‌باشند كه مي‌تواند در سلامت انسان و همچنين اثرگذاري داروهاي گروه Bisphosphonate و بيماران كليوي موثر باشد. مصرف آب‌هاي بسته‌بندي در سال‌هاي اخير به شدت افزايش يافته است، بنابراين توجه به كيفيت شيميايي و قابليت مصرف آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
آب آشاميدني يا آب معدني؟
بطري‌هاي آب موجود در بازار حاوي دو نوع آب آشاميدني يا معدني مي‌باشند. طبق تعريف موسسه استاندارد آب آشاميدني، آب گوارايي است كه عوامل فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي آن در حدي باشد كه مصرف آن عارضه سوئي در كوتاه مدت و يا دراز مدت در انسان ايجاد نكند. انجام جابجايي قبل از بسته‌بندي و پالايش آب آشاميدني قبل از بسته‌بندي طبق استاندارد ملي ايران بلامانع مي‌باشد. بسياري از بطري‌ها يا ظروف بزرگ آب بسته‌بندي در مراکز فروش، حاوي آب آشاميدني مي‌باشند که خريداران بدون توجه به مندرجات روي بسته‌بندي آن را بجاي آب معدني خريداري مي‌کنند.
برچسب‌گذاري:
عبارت آب معدني يا آشاميدني بر روي بسته‌بندي، شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، سري ساخت، زمان ماندگاري يا تاريخ انقضا، شرايط نگهداري مناسب (مثلا نگهداري دور از نور خورشيد) بايد بر روي برچسب بسته بندي درج شود. ذكر خواص درماني تحت هر عنوان و استفاده از هرگونه عبارت يا تصاوير گمراه كننده بر روي برچسب بسته‌بندي ممنوع است.
نيترات در آب آشاميدني:
مواد شيميايي شامل سموم و باقيمانده آفت‌کش‌ها، فلزات سنگين، فلوئور، نيترات، نيتريت، سختي‌کل، کلسيم، منيزيم، منگنز، آهن، روي، مس، سولفات، کلرور و آمونياک بايد در آب آشاميدني، بسته‌بندي و لوله‌کشي شهري در حدي باشد که با مصرف 5/2 ليتر آب روزانه در يک فرد 70 کيلويي، سلامت او به خطر نيفتد. تاثير نيترات موجود در آب آشاميدني بر سلامت اولين بار در يك مقاله علمي پس از مشاهده سيانوز در اطفال گزارش شد. علت اين مشكل استفاده از آب حاوي نيترات در تهيه غذاي اطفال بود. طبق بعضي از گزارشات، نيترات موجود در آب آشاميدني عامل سقط جنين خودبخودي و نقايص جنين است. نيترات در خاك‌هاي حاوي باكتري‌هاي تثبيت‌كننده نيتروژن، گياهان در حال پوسيدن و كود حيواني وجود دارد. كودهاي نيتروژنه، صنايع و اتومبيل‌هاي توليدكننده نيتروژن از ديگر منابع نيترات مي‌باشند. نيترات به خاك نفوذ كرده و براي ده‌ها سال در آب‌هاي سطحي باقي مي‌ماند. چاه‌هاي تامين‌كننده آب، با عمق كمتر از 30 متر، منبع مهم آلودگي آب به نيترات مي‌باشند. نيترات محصول نهايي تثبيت هوازي ترکيبات نيتروژن‌دار و به عنوان پايدارترين ترکيب اکسيژن‌دار آنها محسوب مي‌شود که به مقدار زياد در آب محلول است. از نظر شيميايي اين ترکيب واکنش‌پذير نبوده و تنها ميکروب‌ها قادر به احياي آن به نيتريت هستند. تخليه حجم انبوهي از فاضلاب‌هاي کشاورزي و يا جاري شدن شيرابه‌هاي زباله مهم‌ترين منبع ورود نيترات به آب‌هاي سطحي محسوب شده و غلظت نيترات را در آب‌هاي سطحي تا چندين برابر مقدار آن در آب‌هاي زيرزميني افزايش مي‌دهند. به گفته پزشکان نيترات براي انسان سمي نيست و به‌آساني در بدن جذب و از آن دفع مي‌شود، اما عوارض سوء نيترات در انسان تنها در نتيجه احياي آن به وسيله باکتري‌هاي دستگاه گوارش و تبديل آن به نيتريت روي مي‌دهد. نيتريت مي‌تواند هموگلوبين خون را اکسيده کرده و به مت هموگلوبين تبديل کند که اين ماده عمل اکسيژن رساني به بدن را مختل مي‌کند. همچنين نيتريت با بعضي آمين‌ها و آميدهاي بدن آميخته شده و باعث پيدايش نيتروزآمين که ماده اي سرطانزا است، مي‌شود.
ويژگي‌هاي آب معدني طبيعي:
طبق تعريف موسسه استاندارد آب معدني طبيعي، آبي است كه با آب آشاميدني به اين دلايل قابل تشخيص است: آب معدني حاوي املاح معدني خاص و عناصر كمياب مي‌باشد، از منابع طبيعي مانند چشمه و نقاط حفاري شده از سفره‌هاي آب زيرزميني بدست مي‌آيد، كليه اقدامات احتياطي براي جلوگيري از هرگونه آلودگي يا تأثيرات خارجي روي كيفيت آن بايد انجام گيرد، تركيبات آن در فصول مختلف سال از ثبات نسبي برخوردار است و تحت شرايطي كه ويژگي‌هاي آن تغيير نكند جمع‌آوري مي‌شود. همچنين در نزديك‌ترين محل ممكن به سرچشمه آب، تحت شرايط بهداشتي خاص، بسته‌بندي مي‌شود.
هيچگونه فرآيند پالايش، به جز جداسازي اجزاء ناپايدار، مثل تركيبات محتوي آهن، منگنز، سولفور و آرسنيك روي آب معدني صورت نمي‌گيرد. جداسازي اجزاء ناپايدار بايد تحت شرايطي انجام شود كه در ميزان تركيبات آب معدني، تغيير اساسي ايجاد نشود. آب معدني طبيعي بايد در ظروف تميز و غيرقابل نفوذ بسته‌بندي شود. ظروف شيشه‌اي مورد استفاده در بسته‌بندي آب‌هاي معدني بايد با استاندارد ملي مطابقت داشته باشند. ظروف يكبار مصرف براي بسته‌بندي آب‌هاي معدني بايد از نوع مجاز براي مواد غذايي باشند. ظرفيت مجاز ظروف حداكثر 5 ليتر مي‌باشد. با توجه به نگراني‌هايي که در مورد ارتباط جنس بطري‌ها و خطر ابتلا به سرطان وجود دارد، توصيه مي‌شود از منجمد کردن بطري‌ها قبل از مصرف محتوي آن خودداري كنيد و پس از مصرف محتواي آن از پرکردن و استفاده مجدد در دفعات زياد اجتناب نماييد.
آب‌هاي فلوريد‌دار:
فلوئور نيز از عناصر مهم موجود در آب مي‌باشد. اهميت بهداشت دهان و دندان بر كسي پوشيده نيست و تدابير زيادي جهت جلوگيري از پوسيدگي دندان‌ها و حفظ سلامت آنها انجام مي‌شود. آب‌هاي حاوي فلوريد در اين ميان سهم بسزايي دارند. با اين حال وجود مقادير زياد فلوريد در آب سبب ايجاد لكه‌هايي در دندان، سختي استخوان، كلسيتي شدن ليگامنت‌ها و بيماري فلوروزيس مي‌شود.
نتيجه:
وجود املاح معدني خاص و عناصر کمياب تنها در آب معدني متصور است و بنابراين هنگام خريد به تفاوت آب معدني و آب آشاميدني توجه کنيد. فلزات سنگين و آلودگي‌هاي شيميايي در انواع آب‌ها ممکن است وجود داشته باشد. گاها لوله‌کشي‌هاي فرسوده و زنگ‌زده داخل منازل منبعي براي افزودن بعضي از آلودگي‌ها به آب شرب مي‌باشند. نوشيدن آب بسته‌بندي در سفرهاي شهري و بين‌شهري جهت رفع تشنگي و تامين آب و املاح بدن توصيه مي‌شود. از نوشيدن نوشيدني‌هاي رنگي فاقد شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت که حاوي رنگ‌هاي مصنوعي و انواع آلودگي‌هاي ميکروبي مي‌باشند و به‌جاي آبميوه، به فروش مي‌رسند اکيدا خودداري نماييد. قبل از خريد آب‌هاي بسته‌بندي، کيفيت ظاهري آن را از بيرون بسته بندي بررسي نماييد تا از عدم وجود اجسام خارجي، جلبک و کدورت رنگ آب در اين بطري‌ها مطمئن شويد.
منبع: دنیای تغذیه ش 109
كلسيم در آب‌هاي بسته‌بندي:
جذب روزانه كلسيم كافي از راه خوردن و آشاميدن، نقش مهمي در حفظ سلامت استخوان‌ها دارد و كمبود كلسيم عامل مهمي در ابتلا به استئوپروز است. آب‌هاي معدني و آشاميدني حاوي مقادير متفاوتي كلسيم مي‌باشند كه مي‌تواند در سلامت انسان و همچنين اثرگذاري داروهاي گروه Bisphosphonate و بيماران كليوي موثر باشد. مصرف آب‌هاي بسته‌بندي در سال‌هاي اخير به شدت افزايش يافته است، بنابراين توجه به كيفيت شيميايي و قابليت مصرف آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
آب آشاميدني يا آب معدني؟
بطري‌هاي آب موجود در بازار حاوي دو نوع آب آشاميدني يا معدني مي‌باشند. طبق تعريف موسسه استاندارد آب آشاميدني، آب گوارايي است كه عوامل فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي آن در حدي باشد كه مصرف آن عارضه سوئي در كوتاه مدت و يا دراز مدت در انسان ايجاد نكند. انجام جابجايي قبل از بسته‌بندي و پالايش آب آشاميدني قبل از بسته‌بندي طبق استاندارد ملي ايران بلامانع مي‌باشد. بسياري از بطري‌ها يا ظروف بزرگ آب بسته‌بندي در مراکز فروش، حاوي آب آشاميدني مي‌باشند که خريداران بدون توجه به مندرجات روي بسته‌بندي آن را بجاي آب معدني خريداري مي‌کنند.
برچسب‌گذاري:
عبارت آب معدني يا آشاميدني بر روي بسته‌بندي، شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، سري ساخت، زمان ماندگاري يا تاريخ انقضا، شرايط نگهداري مناسب (مثلا نگهداري دور از نور خورشيد) بايد بر روي برچسب بسته بندي درج شود. ذكر خواص درماني تحت هر عنوان و استفاده از هرگونه عبارت يا تصاوير گمراه كننده بر روي برچسب بسته‌بندي ممنوع است.
نيترات در آب آشاميدني:
مواد شيميايي شامل سموم و باقيمانده آفت‌کش‌ها، فلزات سنگين، فلوئور، نيترات، نيتريت، سختي‌کل، کلسيم، منيزيم، منگنز، آهن، روي، مس، سولفات، کلرور و آمونياک بايد در آب آشاميدني، بسته‌بندي و لوله‌کشي شهري در حدي باشد که با مصرف 5/2 ليتر آب روزانه در يک فرد 70 کيلويي، سلامت او به خطر نيفتد. تاثير نيترات موجود در آب آشاميدني بر سلامت اولين بار در يك مقاله علمي پس از مشاهده سيانوز در اطفال گزارش شد. علت اين مشكل استفاده از آب حاوي نيترات در تهيه غذاي اطفال بود. طبق بعضي از گزارشات، نيترات موجود در آب آشاميدني عامل سقط جنين خودبخودي و نقايص جنين است. نيترات در خاك‌هاي حاوي باكتري‌هاي تثبيت‌كننده نيتروژن، گياهان در حال پوسيدن و كود حيواني وجود دارد. كودهاي نيتروژنه، صنايع و اتومبيل‌هاي توليدكننده نيتروژن از ديگر منابع نيترات مي‌باشند. نيترات به خاك نفوذ كرده و براي ده‌ها سال در آب‌هاي سطحي باقي مي‌ماند. چاه‌هاي تامين‌كننده آب، با عمق كمتر از 30 متر، منبع مهم آلودگي آب به نيترات مي‌باشند. نيترات محصول نهايي تثبيت هوازي ترکيبات نيتروژن‌دار و به عنوان پايدارترين ترکيب اکسيژن‌دار آنها محسوب مي‌شود که به مقدار زياد در آب محلول است. از نظر شيميايي اين ترکيب واکنش‌پذير نبوده و تنها ميکروب‌ها قادر به احياي آن به نيتريت هستند. تخليه حجم انبوهي از فاضلاب‌هاي کشاورزي و يا جاري شدن شيرابه‌هاي زباله مهم‌ترين منبع ورود نيترات به آب‌هاي سطحي محسوب شده و غلظت نيترات را در آب‌هاي سطحي تا چندين برابر مقدار آن در آب‌هاي زيرزميني افزايش مي‌دهند. به گفته پزشکان نيترات براي انسان سمي نيست و به‌آساني در بدن جذب و از آن دفع مي‌شود، اما عوارض سوء نيترات در انسان تنها در نتيجه احياي آن به وسيله باکتري‌هاي دستگاه گوارش و تبديل آن به نيتريت روي مي‌دهد. نيتريت مي‌تواند هموگلوبين خون را اکسيده کرده و به مت هموگلوبين تبديل کند که اين ماده عمل اکسيژن رساني به بدن را مختل مي‌کند. همچنين نيتريت با بعضي آمين‌ها و آميدهاي بدن آميخته شده و باعث پيدايش نيتروزآمين که ماده اي سرطانزا است، مي‌شود.
ويژگي‌هاي آب معدني طبيعي:
طبق تعريف موسسه استاندارد آب معدني طبيعي، آبي است كه با آب آشاميدني به اين دلايل قابل تشخيص است: آب معدني حاوي املاح معدني خاص و عناصر كمياب مي‌باشد، از منابع طبيعي مانند چشمه و نقاط حفاري شده از سفره‌هاي آب زيرزميني بدست مي‌آيد، كليه اقدامات احتياطي براي جلوگيري از هرگونه آلودگي يا تأثيرات خارجي روي كيفيت آن بايد انجام گيرد، تركيبات آن در فصول مختلف سال از ثبات نسبي برخوردار است و تحت شرايطي كه ويژگي‌هاي آن تغيير نكند جمع‌آوري مي‌شود. همچنين در نزديك‌ترين محل ممكن به سرچشمه آب، تحت شرايط بهداشتي خاص، بسته‌بندي مي‌شود.
هيچگونه فرآيند پالايش، به جز جداسازي اجزاء ناپايدار، مثل تركيبات محتوي آهن، منگنز، سولفور و آرسنيك روي آب معدني صورت نمي‌گيرد. جداسازي اجزاء ناپايدار بايد تحت شرايطي انجام شود كه در ميزان تركيبات آب معدني، تغيير اساسي ايجاد نشود. آب معدني طبيعي بايد در ظروف تميز و غيرقابل نفوذ بسته‌بندي شود. ظروف شيشه‌اي مورد استفاده در بسته‌بندي آب‌هاي معدني بايد با استاندارد ملي مطابقت داشته باشند. ظروف يكبار مصرف براي بسته‌بندي آب‌هاي معدني بايد از نوع مجاز براي مواد غذايي باشند. ظرفيت مجاز ظروف حداكثر 5 ليتر مي‌باشد. با توجه به نگراني‌هايي که در مورد ارتباط جنس بطري‌ها و خطر ابتلا به سرطان وجود دارد، توصيه مي‌شود از منجمد کردن بطري‌ها قبل از مصرف محتوي آن خودداري كنيد و پس از مصرف محتواي آن از پرکردن و استفاده مجدد در دفعات زياد اجتناب نماييد.
آب‌هاي فلوريد‌دار:
فلوئور نيز از عناصر مهم موجود در آب مي‌باشد. اهميت بهداشت دهان و دندان بر كسي پوشيده نيست و تدابير زيادي جهت جلوگيري از پوسيدگي دندان‌ها و حفظ سلامت آنها انجام مي‌شود. آب‌هاي حاوي فلوريد در اين ميان سهم بسزايي دارند. با اين حال وجود مقادير زياد فلوريد در آب سبب ايجاد لكه‌هايي در دندان، سختي استخوان، كلسيتي شدن ليگامنت‌ها و بيماري فلوروزيس مي‌شود.
نتيجه:
وجود املاح معدني خاص و عناصر کمياب تنها در آب معدني متصور است و بنابراين هنگام خريد به تفاوت آب معدني و آب آشاميدني توجه کنيد. فلزات سنگين و آلودگي‌هاي شيميايي در انواع آب‌ها ممکن است وجود داشته باشد. گاها لوله‌کشي‌هاي فرسوده و زنگ‌زده داخل منازل منبعي براي افزودن بعضي از آلودگي‌ها به آب شرب مي‌باشند. نوشيدن آب بسته‌بندي در سفرهاي شهري و بين‌شهري جهت رفع تشنگي و تامين آب و املاح بدن توصيه مي‌شود. از نوشيدن نوشيدني‌هاي رنگي فاقد شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت که حاوي رنگ‌هاي مصنوعي و انواع آلودگي‌هاي ميکروبي مي‌باشند و به‌جاي آبميوه، به فروش مي‌رسند اکيدا خودداري نماييد. قبل از خريد آب‌هاي بسته‌بندي، کيفيت ظاهري آن را از بيرون بسته بندي بررسي نماييد تا از عدم وجود اجسام خارجي، جلبک و کدورت رنگ آب در اين بطري‌ها مطمئن شويد.
منبع: دنیای تغذیه ش 109
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر