نوشته : دكتر احمدرضا درستی
كبد، بزرگ‌ترين غده بدن:کبد به وزن تقريبی 1500 گرم بزرگ‌ترين غده بدن است که نقش بسيار اساسی در حفظ حيات ايفا می‌کند. اين عضو در بدن چهارپايان نيز با اندازه کم و بيش مشابهی وجود دارد و نقش‌هايي مشابه کبد انسان در بدن آنها ايفا می‌کند. هنگام نام گذاری اجزای قابل مصرف چهارپايان، کبد را جگرسياه می‌نامند. کبد انسان دو لوپ اصلی راست و چپ دارد. لوپ سمت راست به 2 بخش قدامی و خلفی تقسيم مي‌شود. تاخوردگی بخش راست (که از خارج قابل مشاهده نيست) 2 بخش را از هم جدا می‌کند. رباط داسی شکلی که از خارج نيز قابل مشاهده است، لوپ سمت چپ را به 2 بخش مرکزی و جانبی تقسيم می‌کند.
كارخانه‌اي عظيم:
اين غده نقش بسيار پراهميتی در حفظ سلامت و طول عمر انسان بر عهده دارد و در واقع کارخانه‌ای عظيم است که انواع تغييرات را در مواد مغذی دريافتی بدن ايجاد می‌کند و ترکيبات مواد مختلف خون را بنحو مناسب تنظيم می‌نمايد. بسياری از مواد مغذی از قبيل ويتامين‌ها در کبد ذخيره می‌شوند و به هنگام نياز، در اختيار بافت‌های بدن قرار می‌گيرند. همچنين، مواد سمی نيز از طريق خون به کبد رفته و در آنجا جداسازی و خنثی سازی شده و بعد دوباره به جريان خون وارد می‌شوند تا در نهايت از بدن بصورت غيرفعال شده همراه ادرار دفع شوند. بيماری‌های متعددی کبد را متاثر می‌کنند که در بين آنها برخی ريشه غذا و تغذيه دارند. بعنوان مثال، ويروس هپاتيت A معمولا از راه غذا و آب آلوده به بدن فرد وارد شده و خود را به کبد می‌رساند و اين عضو را بيمار می‌نمايد. ديگر اينکه برخی مسموميت‌های ناشی از قارچ‌ها (از قبيل سم افلاتوکسين مترشحه از قارچ آسپرژيلوس فلاووس) می‌توانند حتی موجب ازهم پاشيده شدن اين عضو حياتی بدن شوند.
اين غده نقش بسيار پراهميتی در حفظ سلامت و طول عمر انسان بر عهده دارد و در واقع کارخانه‌ای عظيم است که انواع تغييرات را در مواد مغذی دريافتی بدن ايجاد می‌کند و ترکيبات مواد مختلف خون را بنحو مناسب تنظيم می‌نمايد. بسياری از مواد مغذی از قبيل ويتامين‌ها در کبد ذخيره می‌شوند و به هنگام نياز، در اختيار بافت‌های بدن قرار می‌گيرند. همچنين، مواد سمی نيز از طريق خون به کبد رفته و در آنجا جداسازی و خنثی سازی شده و بعد دوباره به جريان خون وارد می‌شوند تا در نهايت از بدن بصورت غيرفعال شده همراه ادرار دفع شوند. بيماری‌های متعددی کبد را متاثر می‌کنند که در بين آنها برخی ريشه غذا و تغذيه دارند. بعنوان مثال، ويروس هپاتيت A معمولا از راه غذا و آب آلوده به بدن فرد وارد شده و خود را به کبد می‌رساند و اين عضو را بيمار می‌نمايد. ديگر اينکه برخی مسموميت‌های ناشی از قارچ‌ها (از قبيل سم افلاتوکسين مترشحه از قارچ آسپرژيلوس فلاووس) می‌توانند حتی موجب ازهم پاشيده شدن اين عضو حياتی بدن شوند.
منابع تغذيه كبد:
کبد از 2 منبع خونی تغذيه می‌شود: شريان کبدی که در حدود يک سوم خون کبد را تامين می‌کند و از رگ آئورت (که مستقيما از قلب می‌آيد) منشاء می‌گيرد و وريد باب که دو سوم بقيه خون کبد را تامين کرده و خون گرفته شده از لوله گوارش را به کبد می‌رساند. حدود 1500 ميلی‌ليتر خون در هر دقيقه در کبد گردش می‌کند و از طريق وريدهای راست و چپ کبدی به وريد اجوف زيرين می‌ريزد. علاوه بر سيستم گردش خون موجود در کبد، مجموعه ای از مجاری صفراوی نيز در کبد وجود دارد. صفرا که خود از سلول‌های کبدی منشاء می‌گيرد، از طريق مجاری صفراوی از بدن خارج می‌شود. اين مجاری، با نزديک شدن به مجرای صفراوی مشترک بزرگ‌تر می‌شوند.
کبد از 2 منبع خونی تغذيه می‌شود: شريان کبدی که در حدود يک سوم خون کبد را تامين می‌کند و از رگ آئورت (که مستقيما از قلب می‌آيد) منشاء می‌گيرد و وريد باب که دو سوم بقيه خون کبد را تامين کرده و خون گرفته شده از لوله گوارش را به کبد می‌رساند. حدود 1500 ميلی‌ليتر خون در هر دقيقه در کبد گردش می‌کند و از طريق وريدهای راست و چپ کبدی به وريد اجوف زيرين می‌ريزد. علاوه بر سيستم گردش خون موجود در کبد، مجموعه ای از مجاری صفراوی نيز در کبد وجود دارد. صفرا که خود از سلول‌های کبدی منشاء می‌گيرد، از طريق مجاری صفراوی از بدن خارج می‌شود. اين مجاری، با نزديک شدن به مجرای صفراوی مشترک بزرگ‌تر می‌شوند.
اعمال کبد:
کبد قادر به بازسازی و ترميم خود می‌باشد. تنها با داشتن 20-10 درصد کبد سالم، حفظ حيات امکان‌پذير است، ولی با خارج کردن کبد از بدن و يا از بين رفتن کامل آن، مرگ در عرض 24 ساعت اتفاق می‌افتد. کبد برای اغلب اعمال متابوليکی بدن ضروری بوده و بيش از 500 عمل مختلف را انجام می‌دهد. کارهای اصلی کبد عبارتند از متابوليسم کربوهيدرات، پروتئين و چربی؛ ذخيره و فعال کردن ويتامين‌ها و مواد معدنی؛ توليد و دفع صفرا؛ تبديل آمونياک به اوره؛ متابوليسم استروئيدها و فعاليت به عنوان صافی و محافظ در برابر سيل مواد مضری که به خون سرازير می‌شوند.
کبد قادر به بازسازی و ترميم خود می‌باشد. تنها با داشتن 20-10 درصد کبد سالم، حفظ حيات امکان‌پذير است، ولی با خارج کردن کبد از بدن و يا از بين رفتن کامل آن، مرگ در عرض 24 ساعت اتفاق می‌افتد. کبد برای اغلب اعمال متابوليکی بدن ضروری بوده و بيش از 500 عمل مختلف را انجام می‌دهد. کارهای اصلی کبد عبارتند از متابوليسم کربوهيدرات، پروتئين و چربی؛ ذخيره و فعال کردن ويتامين‌ها و مواد معدنی؛ توليد و دفع صفرا؛ تبديل آمونياک به اوره؛ متابوليسم استروئيدها و فعاليت به عنوان صافی و محافظ در برابر سيل مواد مضری که به خون سرازير می‌شوند.
توليد صفرا:
علاوه بر متابوليسم و ذخيره کردن مواد مغذی، کبد ضمنا صفرا نيز توليد می‌کند. نمک‌های صفراوی برای هضم و جذب چربی و ويتامين‌های محلول در چربی استفاده می‌شوند و بيلی روبين (محصول نهايی انهدام گلبول قرمز) در کبد تجميع شده و از طريق صفرا دفع می‌شود.
علاوه بر متابوليسم و ذخيره کردن مواد مغذی، کبد ضمنا صفرا نيز توليد می‌کند. نمک‌های صفراوی برای هضم و جذب چربی و ويتامين‌های محلول در چربی استفاده می‌شوند و بيلی روبين (محصول نهايی انهدام گلبول قرمز) در کبد تجميع شده و از طريق صفرا دفع می‌شود.
متابوليسم كربوهيدرات:
کبد نقش مهمی در متابوليسم کربوهيدرات دارد و گالاکتوز و فروکتوز حاصل از هضم کربوهيدرات، در سلول‌های کبدی به گلوگز تبديل می‌شوند. کبد، گلوکز را به صورت گليکوژن ذخيره می‌کند (که به اين کار گليکوژنز گفته می‌شود)؛ با کاهش گلوکز خون، گليکوژن را دوباره به گلوکز تبديل کرده (گليکوژنوليز) و به جريان خون وارد می‌کند. کبد همچنين از مواد ديگری مانند اسيد لاکتيک، اسيدهای آمينه گليکوژنيک و مواد حاصله از چرخه کربس، گلوکز جديد توليد مي‌کند (گلوکونئو ژنز).
کبد نقش مهمی در متابوليسم کربوهيدرات دارد و گالاکتوز و فروکتوز حاصل از هضم کربوهيدرات، در سلول‌های کبدی به گلوگز تبديل می‌شوند. کبد، گلوکز را به صورت گليکوژن ذخيره می‌کند (که به اين کار گليکوژنز گفته می‌شود)؛ با کاهش گلوکز خون، گليکوژن را دوباره به گلوکز تبديل کرده (گليکوژنوليز) و به جريان خون وارد می‌کند. کبد همچنين از مواد ديگری مانند اسيد لاکتيک، اسيدهای آمينه گليکوژنيک و مواد حاصله از چرخه کربس، گلوکز جديد توليد مي‌کند (گلوکونئو ژنز).
ساير اعمال كبد:
کبد در امر ذخيره سازی، فعال کردن و حمل و نقل تعدادی از ويتامين‌ها و مواد معدنی سهيم است. تمامی ويتامين‌های محلول در چربی و همچنين روی، آهن، مس، منيزيم، و ويتامين B12 در کبد ذخيره می‌شوند. پروتئين‌های ساخته شده در کبد کار انتقال ويتامين A، آهن، روی و مس را به عهده دارند. تبديل کاروتن به ويتامين A، فولات به 5-متيل تتراهيدروفوليک اسيد و ويتامين D به فرم فعال آن در کبد صورت می‌گيرد.
سلول‌های کبدی آمونياک را با تبديل کردن آن به اوره، سم زدايی می‌کنند، 75 درصد از اين اوره توسط کليه‌ها و باقيمانده از طريق لوله گوارشی دفع می‌گردد. کبد استروئيدها را متابوليزه کرده و همچنين آلدوسترون، گلوکوکورتيکوئيدها، استروژن و پروژسترون را غير فعال نموده و دفع می‌کند. کبد مسؤول سم زدايی موادی مانند الکل و داروها نيز می‌باشد.
نهايتا کبد مانند يک صافی و محافظ در برابر سيل مواد سمی و خطرناک وارد شده در خون عمل می‌کند که اين کار با برداشتن باکتري‌ها و ذرات زائد از جريان خون توسط سلول‌های کوپفر موجود در سينوزوئيدهای کبدی و با ذخيره کردن خون برگشتی از وريد اجوف بخش راست قلب، انجام می‌گيرد.
کبد در امر ذخيره سازی، فعال کردن و حمل و نقل تعدادی از ويتامين‌ها و مواد معدنی سهيم است. تمامی ويتامين‌های محلول در چربی و همچنين روی، آهن، مس، منيزيم، و ويتامين B12 در کبد ذخيره می‌شوند. پروتئين‌های ساخته شده در کبد کار انتقال ويتامين A، آهن، روی و مس را به عهده دارند. تبديل کاروتن به ويتامين A، فولات به 5-متيل تتراهيدروفوليک اسيد و ويتامين D به فرم فعال آن در کبد صورت می‌گيرد.
سلول‌های کبدی آمونياک را با تبديل کردن آن به اوره، سم زدايی می‌کنند، 75 درصد از اين اوره توسط کليه‌ها و باقيمانده از طريق لوله گوارشی دفع می‌گردد. کبد استروئيدها را متابوليزه کرده و همچنين آلدوسترون، گلوکوکورتيکوئيدها، استروژن و پروژسترون را غير فعال نموده و دفع می‌کند. کبد مسؤول سم زدايی موادی مانند الکل و داروها نيز می‌باشد.
نهايتا کبد مانند يک صافی و محافظ در برابر سيل مواد سمی و خطرناک وارد شده در خون عمل می‌کند که اين کار با برداشتن باکتري‌ها و ذرات زائد از جريان خون توسط سلول‌های کوپفر موجود در سينوزوئيدهای کبدی و با ذخيره کردن خون برگشتی از وريد اجوف بخش راست قلب، انجام می‌گيرد.
متابوليسم پروتئين‌ها:
متابوليسم ضروری و با اهميت پروتئين‌ها در کبد صورت می‌گيرد. ترانس آميناسيون و دزآميناسيون اکسيداتيو که در آنها اسيدهای آمينه به گلوکز و سوبستراهای موثر در توليد انرژی و همچنين اسيدهای آمينه غير ضروری تبديل می‌شوند، از اين دسته هستند. فاکتورهای انعقادی خون مانند فيبرينوژن، پروترومبين و پروتئين‌های سرم مثل آلبومين، α گلوبولين، β گلوبولين، ترانسفرين، سرولوپلاسمين و ليپو پروتئين‌ها همگی در کبد توليد می‌شوند.
متابوليسم ضروری و با اهميت پروتئين‌ها در کبد صورت می‌گيرد. ترانس آميناسيون و دزآميناسيون اکسيداتيو که در آنها اسيدهای آمينه به گلوکز و سوبستراهای موثر در توليد انرژی و همچنين اسيدهای آمينه غير ضروری تبديل می‌شوند، از اين دسته هستند. فاکتورهای انعقادی خون مانند فيبرينوژن، پروترومبين و پروتئين‌های سرم مثل آلبومين، α گلوبولين، β گلوبولين، ترانسفرين، سرولوپلاسمين و ليپو پروتئين‌ها همگی در کبد توليد می‌شوند.
متابوليسم اسيدهای چرب
اسيدهای چرب جذب شده از غذای خورده شده و
همچنين خارج شده از بافت چربی، در کبد در طی فرآيند اکسيداسيون (برای توليد
انرژی) به استيل کوآنزيم (COA) A تبديل می‌شوند.
اجسام کتونی در کبد تشکيل می‌شوند. به علاوه تری‌گليسيريدها، فسفوليپيدها، کلسترول و ليپوپروتئين‌ها نيز در کبد توليد می‌شوند.
اجسام کتونی در کبد تشکيل می‌شوند. به علاوه تری‌گليسيريدها، فسفوليپيدها، کلسترول و ليپوپروتئين‌ها نيز در کبد توليد می‌شوند.
ارزيابي و پايش بيماري‌هاي كبدي:
از چندين شاخص بيوشيميايی برای ارزيابی و پايش افرادی که بيماری کبدی دارند (يا به داشتن آن مظنون می‌باشند)، استفاده می‌شود. آزمايشات آنزيمی، مقدار آزاد شدن آنزيم‌های کبدی را اندازه می‌گيرند و ساير آزمايشات، برای اندازه‌گيری عملکرد کبدی به کار می‌روند. آزمايشات غربالگری که برای بيماري‌های کبدی- صفراوی انجام می‌شوند شامل اندازه گيری سطح سرمی بيلی روبين، آلکالين فسفاتاز، آسپارتات آمينو ترانسفراز و آلانين آمينوترانسفراز می‌باشند.
در شماره آينده در مورد بيماري‌هاي كبدي صحبت خواهيم نمود.
از چندين شاخص بيوشيميايی برای ارزيابی و پايش افرادی که بيماری کبدی دارند (يا به داشتن آن مظنون می‌باشند)، استفاده می‌شود. آزمايشات آنزيمی، مقدار آزاد شدن آنزيم‌های کبدی را اندازه می‌گيرند و ساير آزمايشات، برای اندازه‌گيری عملکرد کبدی به کار می‌روند. آزمايشات غربالگری که برای بيماري‌های کبدی- صفراوی انجام می‌شوند شامل اندازه گيری سطح سرمی بيلی روبين، آلکالين فسفاتاز، آسپارتات آمينو ترانسفراز و آلانين آمينوترانسفراز می‌باشند.
در شماره آينده در مورد بيماري‌هاي كبدي صحبت خواهيم نمود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۱۱۱
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر