نوشته : دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص تغذيه و رژيم درماني
مفهوم سوخت و ساز و دريافت و مصرف انرژي:متابوليسم يا سوخت و ساز بدن به روند فعاليت‌هاي مختلف و فعل و انفعالات شيميايي و مكانيكي گسترده‌اي اتلاق مي‌گردد كه به كمك آن بدن انسان مي‌تواند مواد غذايي ميل‌شده يا گازهاي استنشاقي يا توليدشده را جابجا و همچنين تمام مواد مغذي مصرف‌شده را تجزيه و تركيب كرده و به مصرف برساند. گرچه اطمينان دارم همه شما عزيزان كم و بيش به رخدادهاي دريافت و مصرف و تجزيه و تركيب مواد مغذي موجود در گروه‌هاي غذايي واقف مي‌باشيد، ولي بي‌مناسبت نمي‌دانم كه به‌طور شماتيك و به ساده‌ترين وجه ممكن مثالي را براي شما ترسيم نمايم.
دستگاه گوارش ما از لب، دهان، دندان، زبان، زبانچه، غدد بزاقي، مري، معده، دوازدهه، روده كوچك و بزرگ و ضمائم گوارشي كبد، كيسه صفرا و لوزالمعده تشكيل گرديده است. غذاهاي پخته يا خام در آغاز توسط دندان‌ها جويده شده و با بزاق آغشته مي‌گردد و از طريق مري به معده فرستاده ميشود و در معده و روده‌ها مواد قندي مركب به تك‌قندي‌ها (مثلاً نشاسته به گلوكز يا دوقندي‌ها به گلوكز و فروكتوز يا گلوگز و گالاكتوز و ...) تجزيه مي‌شوند. چربي‌ها نيز گرچه در آب محلول نمي‌باشند، ولي به كمك صفرا امولسيون گرديده و با كمك آنزيم‌هاي ديگري به اسيدهاي چرب و گليسرول تجزيه مي‌گردند. پروتئين‌هاي مختلف هم اعم از گياهي و حيواني طي مراحل مختلف به اسيدهاي آمينه تجزيه و تبديل و تغيير فرم مي‌دهند.
مواد تجزيه‌شده يا مستقيماً جذب گرديده و يا به كبد حمل مي‌شوند و از طريق كبد يا به مصرف نياز فوري بدن رسانيده مي‌شوند و يا آماده ذخيره مي‌شوند. قندهاي موجود در مواد غذايي فوراً به مصرف توليد انرژي رسانيده مي‌شوند يا به‌صورت گليكوژن يا نشاسته حيواني در عضلات و كبد ذخيره مي‌گردند، ولي متاسفانه ظرفيت ذخيره گليكوژن كبد و عضلات بدن ما بسيار كم است و قندهاي مازاد بر نياز بدن از طريق چرخه‌هاي ديگر بصورت چربي در آمده و بدون محدوديت، چربي‌هاي توليدشده بصورت بافت چربي ذخيره و انبار مي‌گردند، حتي پروتئين مصرفي تبديل‌شده به اسيدهاي آمينه نيز اگر بيش از نياز بدن باشد بصورت چربي در آمده و در بافت‌هاي چربي بدن جا خوش مي‌كند. در واقع انبار ذخيره‌اي بدن، همه مواد مغذي مصرفي مازاد بر نياز بدن را در خود جاي مي‌دهد.
نقش تيروئيد در فرآيندهاي سوخت و سازي بدن:
هورمون توليدي غده تيروئيد تنظيم‌كننده ميزان سوخت و ساز بدن مي‌باشد و كوچك‌ترين افزايش ميزان توليدات آن يا پركاري تيروئيد به افزايش اشتها و نياز به دريافت غذاي اضافي ولي عدم وزن‌گيري و حتي كاهش وزن توأم با تحريك‌پذيري، عصبانيت و بي‌قراري ناشي از سرعت بخشيدن به ميزان كاتابوليسم و سوخت بدن منجر ميشود.
برعكس كاهش فعاليت اين غده و ابتلا به كم‌كاري تيروئيد به كاهش يافتن سوخت بدن و افزايش وزن توأم با بي‌حالي و خواب‌آلودگي، پف‌كردن چشم‌ها و صورت و يبوست خفيف مي‌انجامد، لذا هر گونه اختلال در عملكرد غده تيروئيد موجبات صدمه ديدن سلامتي جسم و درهم ريختگي مغز و اعصاب را فراهم مي‌آورد و بايد فوراً تحت نظر متخصصين غدد درون‌ريز تحت كنترل و درمان قرار داده شود.
انرژي و يا كالري‌هاي دريافتي چگونه به مصرف مي‌رسند؟
تقريباً 60 درصد انرژي دريافتي بدن به مصرف فعاليت‌هاي غيرارادي حيات‌بخش مي‌رسد كه فعاليت مداوم قلب، ريه، مغز و حفظ حرارت بدن در مرز 37 درجه و خيلي از اعمال ديگر را به انجام مي‌رساند. اين ميزان انرژي را انرژي بازال يا پايه نام نهاده‌اند كه با وجود عدم فعاليت‌هاي بدني و مغزي ارادي بايد تامين گردد. ميزان انرژي پايه هر فردي بصورت سرانگشتي از ضرب كردن 22 در وزن بدن در خانم‌ها و 4/24 در آقايان تعيين مي‌گردد. مثلاً اگر بانويي 63 كيلوگرم وزن داشته باشد، ميزان انرژي پايه او تقريباً 1386 كيلوكالري مي‌باشد. اين مقدار انرژي فقط به مصرف فعاليت‌هاي غيرارادي او در حالت سكون و بدون حركت و حتي تفكر رسيده و كوچك‌ترين تغيير وضعيت و حركت نيازمند انرژي بيشتري مي‌باشد. به همين ترتيب در مورد آقايي با وزن 63 كيلوگرم، ميزان انرژي پايه 1512 خواهد بود. ضمناً هر چه وزن افراد سنگين‌تر باشد، به همان نسبت به ميزان انرژي پايه آنها نيز افزوده ميشود. مثلاً اگر بجاي 63 كيلوگرم 90 كيلوگرم وزن داشته باشند، به ترتيب خانم‌ها 1980 كيلوكالري و آقايان 2160 كيلوكالري در حالت سكون و عدم تحرك نياز دارند كه وزن خودشان را ثابت نگه دارند، البته اگر فعاليت ديگري هم داشته باشند، با توجه به ميزان فعاليت، انرژي پايه آنها درصدي افزوده‌تر مي‌گردد.
نقش آب در سلامتي و حفظ شادابي بافت‌هاي مختلف بدن:
تمام فعل و انفعالات جذب و انتقال مواد مغذي و دفع تركيبات مضر يا مازاد بر نياز بدن و تنظيم حرارت نيازمند آب مي‌باشند و هر فردي بايد براي حفظ سلامتي خود به مقدار كافي آب بنوشد يا از طريق مصرف مواد غذايي حاوي مايعات، نياز روزمره خود را پوشش بدهد كه حداقل ميزان آن در شرايط متعارف دو ليتر آب و مايعات تعيين گرديده است. براي تامين آب مورد نياز بدن منتظر احساس تشنگي نباشيد. در هر موقعيت مناسب (صبح ناشتا، قبل از خوابيدن، در بين وعده‌ها و ميان‌وعده‌ها) چه احساس تشنگي داشته باشيد يا نداشته باشيد، بايد آب بنوشيد (نه شربت، نوشابه و آبميوه). افرادي كه ميلي به آب ندارند و بطور مرتب مايعات دريافت نمي‌كنند، بدن آنها وقتي در معرض خطر كاهش شديد آب قرار مي‌گيرد، احساس تشنگي را پديدار مي‌سازد.
تامين انرژي يا كالري مورد نياز بدن:
زماني كه درشت‌مغذي‌هاي حاوي انرژي (قندها، چربي‌ها و پروتئين‌ها) تجزيه مي‌شونشد و به سنگ‌بناي اوليه ساختار خود درآورده مي‌شوند (تك قندي‌ها، اسيدهاي چرب، گليسرول و اسيدهاي آمينه)، هر يك به منظور خاصي به مصرف رسانده مي‌شوند يا در صورت عدم نياز ساختاري و يا تأمين انرژي، بافت چربي به ذخيره آنها مي‌پردازد. در پروسه سوخت ناشي از مصرف اين تركيبات، انرژي حرارتي آزاد مي‌گردد كه با واحد كالري سنجيده ميشود و گرچه اضافه ذخيره چربي‌ها دشمن زيبايي و سلامتي افراد تلقي ميشود، ولي بدن انسان نياز معيني به دريافت و ذخيره چربي دارد. مثلاً ديواره سلول‌هاي بدن از فسفوليپيدها ساخته شده‌اند. فسفوليپيدها بدون دسترسي به چربي دچار اختلال حفاظتي و انجام صحيح وظيفه مي‌گردند. بدن بانوان به مقدار معيني از ذخاير چربي جهت حفظ امكان باروري و تنظيم عملكرد صحيح تشكيلات سيستم باروري محتاج مي‌باشد. علت توصيه متخصصين تغذيه به رعايت مصرف روغن‌ها و چربي‌ها در حد معين‌شده (25 تا 30 درصد كل انرژي مورد نياز روزانه بايد از محل چربي‌ها تامين گردد) از بابت تفاوت ذخيره آن با پروتئين و قند مي‌باشد. مثلاً از صد كالري انرژي حاصل از چربي كه مازاد نياز مي‌باشد، 97 درصد آن ذخيره ميشود، در صورتي كه براي همين مقدار انرژي حاصل از قندهاي مركب، فقط 77 كالري در صد كالري ذخيره ميشود.
منبع: دنیای تغذیه ش 110
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر