نوشته : منيره نوري‌فرد
عفونت هلیکوباکترپیلوری شایع‌ترین عفونت مزمن باکتریایی در جهان است. این باکتری در معده انسان کلونیزه شده و باعث بروز التهاب حاد و مزمن معده، بیماری زخم پپتیک و افزایش خطر سرطان پیشرفته معده می‌شود. بیش از 90 درصد بیماران مبتلا به زخم معده و تقریباً 50 درصد موارد مبتلا به سرطان معده، سابقه عفونت هلیکوباکترپیلوری داشته‌اند. شیوع عفونت هلیکوباکترپیلوری در کشورهای دارای امکانات تشخیص، پیشگیری و درمان، 10درصد و در کشورهای در حال توسعه 90-80 درصد می‌باشد. شیوع عفونت در افراد چاق بیشتر بوده و با افزایش سن، افزایش می‌یابد. عفونت هلیکوباکترپیلوری نقش مهمی در بروز بسیاری از بیماری‌های خارج گوارشی نیز دارد. هلیکوباکترپیلوری نوعی باکتری است که اثراتی مانند آسیب به اندوتلیال، تکثیر عضله صاف و التهاب موضعی دیواره عروق خونی را در پی خواهد داشت. این باکتری همچنین باعث بروز التهاب، انعقاد خون و تصلب شرایین می‌شود. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که عفونت هلیکوباکترپیلوری با اثر بر روی متابولیسم لیپید، باعث افزایش سطح کلسترول تام، تری‌گلیسيرید و LDL کلسترول و کاهش سطح HDL کلسترول شده، بنابراین ریسک فاکتور بیماری‌های قلبی عروقی به حساب می‌آید. هلیکوباکترپیلوری به عنوان یک عامل خطر برای اختلالات عروق کرونر، سنگ کیسه صفرا، سوء‌هاضمه، سندروم متابولیک، دیابت نوع یک و مقاومت به انسولین، بیماری کهیر مزمن، استفراغ شدید بارداری و پر فشاری خون محسوب می‌شود.عســـل:
عســـل محصول طبیعی عملکرد زنبــــور عسل است. ابتدا شهد گل‌ها توسط زنبور عسل جمع‌آوری شده و سپس قند‌های درون شهد گل توسط پروسه آنزیمی در بدن زنبور جمع آوری کننده و فرآیند کننده، تبدیل به گلوکز و فروکتوز می‌شود. ترکیب فوق درون سلول‌های موم ذخیره شده و تا کاهش 17 درصدی آب موجود در آن، تبخیر می‌شود. در این مرحله گلوکز موجود در عسل توسط آنزیم گلوکز اکسیداز به گلوکونیک اسید و هیدروژن پراکسید تبدیل می‌شود.
ترکیب عسل بسته به منبع تهیه گرده گل، شرایط محیطی و فرآیندی که بر روی آن صورت می‌گیرد، متفاوت است. به‌طور کلی عسل حاوی حدود 80 درصد كربوهيدرات و 20 درصد آب مي‌باشد. علاوه بر اين حاوي 2 درصد مواد معدني شامل آهن، منگنز، نيكل، سيليس، كروم، آرسنيك، بيسموت، منيزيم، گوگرد، فسفر، پتاسيم، سديم، آلومينيوم، مس و كلسيم است که پتاسیم در این میان سهم عمده‌ای را به خود اختصاص می‌دهد. عسل حاوی حدود 5/0درصد پروتئین و بيست نوع اسيدآمينه است. همچنین محتوي يازده ويتامين با مقادير قابل توجه می‌باشد که عمده‌ترین آنها اسید آسکوربیک (ویتامین C) است.
درمان هليكو باكترپيلوري:
عفونت هلیکوباکترپیلوری در بیش از 80 درصد بیماران آلوده، با استفاده از روش‌های استاندارد می‌تواند درمان شود. درمان‌های روتین بر پایه داروهای مهارکننده پمپ پروتونی و دو نوع آنتی بیوتیک می‌باشد. درمان دارویی شامل مهارکننده پمپ پروتونی، بیسموت، مترونیدازول و تتراسیکلین را می‌توان به عنوان خط اول درمان مدنظر قرار داد. جدیدترین راهکارهای اروپا و آمریکا توصیه می‌کنند مدت بهینه درمان برای ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری 14 روز است. شکست در درمان دارویی در 70 درصد موارد رخ می‌دهد. دلایل اصلی شکست درمان ریشه‌کنی، مقاومت آنتی‌بیوتیکی و عدم تحمل به علت اثرات ثانویه مصرف داروها است. چند راه کاهش شکست در درمان، شامل یافتن داروهای جدید و مؤثرتر برای از بین بردن باکتری‌ها، استفاده از واکسن برای تحریک دفاع ایمنی میزبان و یا گسترش شیوه‌های تغذیه ای جدید برای کنترل عفونت است.
از جمله ترکیبات رژیمی مؤثر بر نابودی عفونت هلیکوباکترپیلوری، عسل می‌باشد.
مکانیسم فعالیت آنتی‌باکتریال عسل:
فعاليت ضدميكروبي عسل با چند محور تشريح مي‌شود كه عبارتند از:
1) اسیدیته (درجه اسیدی بودن): pH عسل به علت وجود اسید گلوکونیک موجود در آن 9/3 (5/4- 2/3) است، در صورتی که نیاز باکتری‌های بیماریزا به شرایطی با اسیدیته 5/4-4 است. البته با رقیق کردن عسل، pH کمی افزایش یافته و احتمالاً فعالیت ضد میکروبی آن کاهش می‌یابد.
2) اسمولاریته (غلظت): این عامل مهم‌ترین پارامتر ممانعتی از فعالیت باکتریایی در عسل مي‌باشد. عسل یک محلول فوق اشباع است و به بیان دیگر دارای فعالیت آبی بسیار پایین، حدود 62/0-56/0 می‌باشد (درصد آب موجود در آن پایین است)، در صورتی که فعالیت آبی لازم برای رشد میکروب هلیکوباکترپیلوری 99/0-94/0 است.
3) محتوای هیدروژن پراکسید: ترکیبی که به همراه اسید گلوکونیک و از اکسیداسیون گلوکز توسط آنزیم گلوکز اکسیداز تولید می‌شود. آنزیم گلوکز اکسیداز توسط غدد بزاقی زنبور تولید شده و عسل را از نکتار گل‌ها به وجود می‌آورد. این دو ترکیب، عسل را در طی فرآیند رسیدن، حفظ و استرلیزه می‌کنند. بر خلاف اثر اسیدیته و اسمولاریته، با رقیق سازی صحیح عسل، همچنان اثر ضد میکروبی هیدروژن پراکسید حفظ می‌شود. ظرفیت تولید این ماده بسته به فعالیت آنزیم کاتالاز در عسل می‌باشد. البته میکروب هلیکوباکترپیلوری آنزیم کاتالاز تولید می‌کند، بنابراین در غلظت‌های پایین عسل، توانایی مقاومت دارد.
4) ترکیبات غیر پراکسید: شامل فلاوونوئیدها، اسیدهای فنولیک، اسیدهای آروماتیک، ترپن‌ها، بنزالکل‌ها، 2- هیدروکسی 3- فنیل پروپیونیک اسید و مشتقات propolis که ناشی از ترکیبات فیتوکمیکالی مشتق از گیاهان در عسل می‌باشند.
propolis يك ماده رزيني (چسبناک) است و توسط زنبور عسل از صمغ چسبي درختان جمع آوري مي‌شود و دارای خاصیت آنتی باکتریال و فعالیت خفیف ضد هلیکوباکترپیلوری به علت ترکیبات ایزوله شده شامل ترکیبات فنولیک (فلاوونوئیدها و اسیدهای فنولیک) و غیر فنولیک (اسیدهای آروماتیک شامل بنزوييك اسيد و سيناميك اسيد) می‌باشد.
عسل و اثرات ضدميكروبي:
مهم‌ترين اثر عسل در درمان‌هاي پزشكي مختلف، خاصيت ضدميكروبي آن است و ساز و كار اثر، وابسته به اسمولاريته بالا، اسيديته و مهاركننده‌هاي موجود در عسل مثل پراكسيد هيدروژن و اسيدهاي فنوليك مي‌باشد.
عسل مانع رشد بسیاری از میکروارگانیسم‌ها و قارچ‌ها می‌شود. امروزه اثر ضد میکروبی عسل به خوبی شناخته شده است، به‌طوری که اثرات باکتری کشی و باکتریواستاتیک آن علیه بسیاری از گونه‌ها از جمله گونه‌های بیماریزا گزارش شده است. مطالعات مختلف اثر مفید مصرف عسل را بر درمان بسیاری از عفونت‌ها از جمله عفونت هلیکوباکترپیلوری نشان داده اند.
یک مطالعه بالینی نشان داد مصرف 30 ميلي‌ليتر (دو قاشق سوپخوري) عسل 3 بار در روز باعث درمان مؤثر 66 درصد بیماران مبتلا به عفونت هلیکوباکترپیلوری و تخفیف بیماری در 17درصد بیماران شد. همچنین عسل باعث تقویت اثر محافظتی داروی sucralfate شده و در درمان زخم پپتیک در بیماران هلیکوباکترپیلوری مثبت ارزش بالینی دارد.
در مطالعه دیگری نشان داده شد رشد گونه‌های هليكوباكترپيلوري گرفته شده از بیوپسی زخم‌های معده در محيط آزمايشگاه، توسط عسل، حتي در غلظت 5 درصد مهار مي‌شود، در حالي كه محلول قندي كنترل حاوي همان مقدار قند و گلوكونيك اسيد كه در عسل وجود دارد، هيچ اثر مهاري بر هليكوباكترپيلوري نداشته است.
ساير خواص عسل:
عسل علاوه بر خواص ضد باکتریایی، دارای اثرات ضد التهابی،
ضد آسم و آلرژی و ضد ترومبوز بوده و همچنین به عنوان عامل گشادکننده عروق عمل مي‌كند و بصورت خوراکی در درمان سرفه، اسهال، آسم، رینیت آلرژیک و بصورت موضعی در درمان التیام زخم، سوختگی، زخم پای دیابتی، آفتاب سوختگی و ... به کار برده می‌شود.
اعتدال در مصرف عسل:
با وجود خواص درمانی ای که برای عسل برشمرده شد، نباید در مصرف عسل زیاده روی کرد، زیرا کالری نسبتاً بالایی دارد (حدود 64 کیلوکالری انرژی در هر قاشق سوپخوری) و مصرف زیاد آن کالری زیادی را به رژیم غذایی فرد تحمیل می‌کند. از طرف دیگر قند فروکتوز نیز که مهم‌ترین قند موجود در عسل می‌باشد، در بدن تبدیل به گلوکز شده و در صورت مصرف زیاد، گلوکز اضافی تبدیل به چربی مي‌شود كه چربي در بدن تجمع یافته و منجر به چاقی و افزایش تری گلیسیرید خون می‌گردد، لذا اعتدال در مصرف عسل مانند دیگر مواد غذایی توصیه می‌شود.
ساير مواد ضدهليكوباكترپيلوري:
علاوه بر عسل، مواد غذایی دیگری نیز وجود دارند که دارای خاصیت ضد هلیکوباکترپیلوری بوده و در نابودی این عفونت مؤثر می‌باشند؛ مانند پروبیوتیک‌ها (از قبيل گونه‌های لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتر در منابع غذایی مثل ماست مخصوصاً ماست‌های پروبیوتیک)، فلفل تند (به علت ترکیب فعال موجود در آن به نام capsaicin)، زردچوبه، سبزیجات خانواده allium مانند سیر، قره قاط (cranberry)، زنجبیل، شیرین بیان، زیره سیاه و ... .
منبع: دنیای تغذیه ش 110
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر