نوشته : لادن گیاهی دانشجوی دکترای تغذیه دانشگاه وین
هپاتیت یک واژه کلی به معنای التهاب کبد است که غالبا منشاء ویروسی دارد. از آنجایی که تمام موادی که وارد بدن می‌شوند در کبد متابولیزه شده و پاکسازی خون از تمام سموم بر عهده کبد می‌باشد، در زمان ابتلا به هپاتیت، بدن باید به نحوی تغذیه شود که کار اضافه‌ای به کبد تحمیل نگردد. همچنین بی‌اشتهایی و مشکلات گوارشی که از عوارض تمام انواع هپاتیت است، می‌تواند زمینه‌ساز بروز سوءتغذیه و در نتیجه افت عمکلرد سیستم ایمنی و طولانی شدن دوره بیماری و تبدیل شدن هپاتیت حاد به مزمن گردد. در حقیقت برای هپاتیت درمان اختصاصی زیادی وجود ندارد و در موارد هپاتیت مزمن Bو C نیز که از آلفا- اینترفرون و یا داروهای ضد التهابی کورتیکواستروئیدی استفاده می‌شود رعایت رژیم غذایی برای کنترل سرعت پیشرفت بیماری و عوارض کورتیکواستروئیدها نظیر افزایش قند، افزایش چربی و فشار خون بالا موثر است. در این مقاله با مهم‌ترین نکات کاربردی برای رعایت تغذیه صحیح که بتواند به تقویت عملکرد کبد و بازگشت آن به وضعیت قبل از التهاب کمک نماید، آشنا می‌شوید:
مواد غذايي گياهي مفيد براي كبد:
آرتیشو، مصرف آرتیشو برای درمان هپاتیت قدمت زیادی دارد. این گیاه به جهت دارا بودن غلظت زیاد کافئویلکوینیک اسید، از کبد محافظت كرده و به بهبود وضعیت آن کمک می‌کند. همچنین این ماده به جریان صفرا از کبد کمک می‌کند. در واقع عدم حرکت صفرا از کبد به سمت کیسه صفرا خطر زیادی برای کبد خواهد داشت. آرتیشو را می‌توان به صورت خام در سالاد و همچنین پخته استفاده نمود، البته باید آبی که آرتیشو در آن پخته می‌شود نیز مصرف شود، زیرا بیشتر ترکیبات مفید آرتیشو در آب حل می‌شوند. تهیه آرتیشو با روغن زیتون ترکیب مناسبی برای کبد است.
لبو نیز از زمان‌های قدیم برای درمان بیماری‌های کبد استفاده می‌شده، رنگدانه قرمز این گیاه به نام بتاسیانین به فرآیند سم‌زدایی و خروج سموم از کبد کمک می‌کند.
قاصدک یکی از بهترین درمان‌ها برای کبد شناخته شده است و باعث افزایش سطح گلیکریزین در خون می‌شود. ریشه این گیاه حاوی مقدار زیادی پروتئین، پکتین، ویتامین A، ویتامین C، ويتامین B1 (تيامين) و آهن است. به‌علاوه تاکسانین موجود در این گیاه تاثیرات زیادی در بهبود عملکرد کبد دارد و به تقویت جریان صفرا، کاهش التهاب کبد، التهاب مجاری صفراوی و بهبود سریع کبد کمک می‌کند.
شیرین‌بیان نیز به تقویت جریان صفرا، سم‌زدایی از کبد و تقویت اثر اینترفرون کمک می‌کند، البته مصرف طولانی‌مدت آن در مبتلایان به فشار خون بالا باید با احتیاط باشد، زیرا مصرف بیش از 3 گرم در روز باعث افزایش سدیم و تجمع آب می‌شود.
بهترين آنتي‌اكسيدان‌هاي محافظ كبد:
مواد غذایی گیاهی غنی از آرژنین: سیر، پیاز، آناناس، آسپارگوس، کلم، خیار، کاهو، انبه، موز، هلو و جو
مواد غذایی گیاهی غنی از ویتامین C: سیر، پیاز، فلفل، پرتقال، نارنگی، کدو حلوایی، لیمو ترش، هویج، زردآلو، آلو، سیب زمینی، اسفناج و انگور
مواد غذایی گیاهی غنی از کاتچین: جو دو سر، زیتون، هلو و توت فرنگی
مواد غذایی گیاهی غنی از اپی کاتچین: چای سبز، هلو و انگور
مواد غذایی گیاهی حاوی گلوتاتیون: سیر، لوبیا سبز، سیب زمینی، اسفناج و ذرت
توصیه‌های تغذیه‌ای در هپاتیت A, B, C:
ارزیابی وضعیت تغذیه بیمار توسط متخصص تغذیه در مراحل اولیه بیماری پیش از آنکه وزن بیمار دچار تغییرات زیادی شود توصیه می‌شود. مقدار انرژی مورد نیاز فرد با توجه به وزن واقعی بیمار قبل از بیماری و تغییرات وزن حین بیماری تعیین می‌شود. ضمن اینکه وجود ادم نیز باید برای تعیین وزن واقعی مورد توجه باشد. حفظ وزن نرمال در بیماران مبتلا به هپاتیت C ضرورت دارد. در صورت داشتن اضافه وزن باید قبل از استفاده از هر رژیم کاهش وزن و یا فعالیت ورزشی با متخصص تغذیه و پزشک مشورت کنند. مبتلایان به هپاتیت خصوصا هپاتیت B باید مراقب اضافه وزن و چاقی باشند. غالبا افراد چاق مبتلا به کبد چرب هستند. توام بودن هپاتیت با کبد چرب احتمال ایجاد سیروز کبدی را به شدت در هپاتیت B وC افزایش می‌دهد. ضمن اینکه مشاهده شده است مبتلایان به هپاتیت که کبد چرب دارند به درمان با اینترفرون و ریباویرین پاسخ ضعیف‌تری می‌دهند.
بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ؛ علائم شايع بيماري:
بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ که از علائم شایع بیماری هستند، در صورت ادامه‌دار بودن تا یک ماه، می‌توانند اثرات نامطلوبی بر وضعیت دریافت مواد مغذی داشته باشند.
بیماران کبدی به دلیل بی‌اشتهایی شدید شاید بتوانند کمتر از نصف حجم وعده‌هاي غذايي خود را در حالت عادی دریافت کنند، بنابراین مصرف غذاهای با کیفیت بالای پروتئین، ویتامین و مواد معدنی در حجم كم به دفعات (5 تا 7 وعده به همراه یک میان وعده سبک در پایان شب) توصیه می‌شود. با توجه به اینکه حالت تهوع با گذشت روز تشدید مي‌شود، باید توجه ویژه‌ای به دریافت وعده اصلی در صبح شود. گرچه توصیه پزشكان به استفاده از رژيم پرپروتئين- پركالري است، اما در مبتلایان به حالت تهوع حفظ تعادل رژيم غذايي متناسب با تمايل و اشتهاي بیمار اولویت دارد.
به‌علاوه استفاده از رژیم پرکالری و کم پروتئین نیز که گاه تجویز می‌شود، می‌تواند باعث تشدید سوءتغذیه و کاهش توده عضلانی بدن شود.
تامین مایعات و املاح کافی بسیار مهم است، بنابراین مصرف عصاره گوشت، آب سبزیجات و میوه‌ها می‌تواند بسیار مناسب باشد. در صورتی که بیمار به دفعات استفراغ داشته باشد و نتواند مایعات بدن را با افزایش مصرف آب، آبمیوه و نوشیدنی‌های ورزشی جبران نماید، دریافت مایعات و دارو باید به صورت وریدی انجام شود.
ساير نكات غذايي:
از آنجایی که دفع آهن در بیماران مبتلا به هپاتیت C دچار اختلال می‌شود و آهن اضافه باعث تخریب کبد می‌شود، این افراد باید از مصرف مکمل‌های غذایی حاوی آهن پرهیز کنند.
در موارد ابتلا به هپاتیت C باید رژیم غذایی نرمال رعایت شود و دریافت پروتئین کافی برای کمک به روند بهبود بیماری و حفظ توده عضلانی ضرورت دارد، البته در این بیماران استفاده از منابع پروتئینی گیاهی نسبت به منابع حیوانی ارجحیت دارد.
غذاهای چرب مخصوصا با منشاء حیوانی بار زیادی را به کبد (جهت تولید صفرا برای هضم) وارد می‌کنند، بنابراین دریافت چربی‌ها باید کاهش یابد و فقط از روغن‌های گیاهی و غیرهیدروژنه استفاده شود و از مصرف روغن جامد، مارگارین، کره بادام زمینی، فست‌فودها، گوشت‌های باربکیو شده، شیر و پنیر چرب، خامه و شیریني‌‌ها به‌طور جدی پرهیز گردد. روغن زیتون خالص و روغن دانه کتان انتخاب‌های مناسبی برای این افراد هستند.
غذاهای فرایند شده (سوسیس، کالباس و ...)، غذاهای نیمه‌آماده و غذاهای کنسرو شده که حاوی نگهدارنده‌ها و افزودنی‌های گوناگون هستند نیز قطعا باعث افزایش کار کبد می‌شوند، بنابراین مصرف غذاهای تازه و در صورت امکان مواد غذایی ارگانیک که سموم شیميایی نیز در تهیه آنها استفاده نشده، توصیه می‌گردد. از مصرف عصاره گوشت‌های آماده برای تهیه سوپ و غذا نیز باید خودداری شود. در عوض مصرف سوپ با سبزیجات تازه و عصاره تازه گوشت (بدون چربی) که در منزل تهیه شود به عملکرد بهتر کبد کمک می‌کند.
در میان لبنیات، مصرف ماست همراه با میوه (البته بدون افزودن شکر) انتخاب بهتری است.
برای کنترل احتباس مایعات در بدن بهتر است دریافت نمک کاهش یابد، بنابراین استفاده از رژیم غذایی محدود از نظر سدیم توصیه می‌شود.
در مبتلایان به هپاتیت C به هیچ عنوان نباید از مواد غذایی حاوی قندهای ساده نظیر شکلات، بیسکویت، آبنبات و آبمیوه استفاده نمود.
مصرف آب لیموترش همراه با آب در ساعات صبح، 30دقیقه قبل از صرف غذا و یک قاشق چایخوری روغن زیتون خالص به تحریک تولید صفرا کمک می‌کند.
از آنجایی که کافئین باعث تحریک کبد می‌شود، مصرف قهوه، کولاها، شکلات و برخی چای‌ها باید محدود شود.
با توجه به اینکه میزان کلر، فلوراید و املاح معدنی موجود در آب لوله كشي ممکن است بالا باشد، بنابراین توصیه می‌شود از آب فیلتر شده استفاده گردد و فیلتری که برای تصفیه آب استفاده می‌شود باید به دفعات تعویض شود تا امکان آلودگی باکتریایی فیلتر و آب کاهش یابد.
براي تحمیل نشدن فعالیت اضافه به کبد و دیگر ارگان‌های بدن، بهتر است نان، ماکارونی، غلات کامل و برنج قهوه‌ای جایگزین انواع سفید و فرآوری شده آنها گردند.
در بین میوه‌ها سیب به جهت غنی بودن از نظر متیونین، فسفر و گلابی به جهت داشتن ویتامین، فیبر زیاد، سدیم کم و خاصیت مدر بودن آن برای کبد بسیار مناسب هستند.
منبع: دنیای تغذیه ش 105
مواد غذايي گياهي مفيد براي كبد:
آرتیشو، مصرف آرتیشو برای درمان هپاتیت قدمت زیادی دارد. این گیاه به جهت دارا بودن غلظت زیاد کافئویلکوینیک اسید، از کبد محافظت كرده و به بهبود وضعیت آن کمک می‌کند. همچنین این ماده به جریان صفرا از کبد کمک می‌کند. در واقع عدم حرکت صفرا از کبد به سمت کیسه صفرا خطر زیادی برای کبد خواهد داشت. آرتیشو را می‌توان به صورت خام در سالاد و همچنین پخته استفاده نمود، البته باید آبی که آرتیشو در آن پخته می‌شود نیز مصرف شود، زیرا بیشتر ترکیبات مفید آرتیشو در آب حل می‌شوند. تهیه آرتیشو با روغن زیتون ترکیب مناسبی برای کبد است.
لبو نیز از زمان‌های قدیم برای درمان بیماری‌های کبد استفاده می‌شده، رنگدانه قرمز این گیاه به نام بتاسیانین به فرآیند سم‌زدایی و خروج سموم از کبد کمک می‌کند.
قاصدک یکی از بهترین درمان‌ها برای کبد شناخته شده است و باعث افزایش سطح گلیکریزین در خون می‌شود. ریشه این گیاه حاوی مقدار زیادی پروتئین، پکتین، ویتامین A، ویتامین C، ويتامین B1 (تيامين) و آهن است. به‌علاوه تاکسانین موجود در این گیاه تاثیرات زیادی در بهبود عملکرد کبد دارد و به تقویت جریان صفرا، کاهش التهاب کبد، التهاب مجاری صفراوی و بهبود سریع کبد کمک می‌کند.
شیرین‌بیان نیز به تقویت جریان صفرا، سم‌زدایی از کبد و تقویت اثر اینترفرون کمک می‌کند، البته مصرف طولانی‌مدت آن در مبتلایان به فشار خون بالا باید با احتیاط باشد، زیرا مصرف بیش از 3 گرم در روز باعث افزایش سدیم و تجمع آب می‌شود.
بهترين آنتي‌اكسيدان‌هاي محافظ كبد:
مواد غذایی گیاهی غنی از آرژنین: سیر، پیاز، آناناس، آسپارگوس، کلم، خیار، کاهو، انبه، موز، هلو و جو
مواد غذایی گیاهی غنی از ویتامین C: سیر، پیاز، فلفل، پرتقال، نارنگی، کدو حلوایی، لیمو ترش، هویج، زردآلو، آلو، سیب زمینی، اسفناج و انگور
مواد غذایی گیاهی غنی از کاتچین: جو دو سر، زیتون، هلو و توت فرنگی
مواد غذایی گیاهی غنی از اپی کاتچین: چای سبز، هلو و انگور
مواد غذایی گیاهی حاوی گلوتاتیون: سیر، لوبیا سبز، سیب زمینی، اسفناج و ذرت
توصیه‌های تغذیه‌ای در هپاتیت A, B, C:
ارزیابی وضعیت تغذیه بیمار توسط متخصص تغذیه در مراحل اولیه بیماری پیش از آنکه وزن بیمار دچار تغییرات زیادی شود توصیه می‌شود. مقدار انرژی مورد نیاز فرد با توجه به وزن واقعی بیمار قبل از بیماری و تغییرات وزن حین بیماری تعیین می‌شود. ضمن اینکه وجود ادم نیز باید برای تعیین وزن واقعی مورد توجه باشد. حفظ وزن نرمال در بیماران مبتلا به هپاتیت C ضرورت دارد. در صورت داشتن اضافه وزن باید قبل از استفاده از هر رژیم کاهش وزن و یا فعالیت ورزشی با متخصص تغذیه و پزشک مشورت کنند. مبتلایان به هپاتیت خصوصا هپاتیت B باید مراقب اضافه وزن و چاقی باشند. غالبا افراد چاق مبتلا به کبد چرب هستند. توام بودن هپاتیت با کبد چرب احتمال ایجاد سیروز کبدی را به شدت در هپاتیت B وC افزایش می‌دهد. ضمن اینکه مشاهده شده است مبتلایان به هپاتیت که کبد چرب دارند به درمان با اینترفرون و ریباویرین پاسخ ضعیف‌تری می‌دهند.
بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ؛ علائم شايع بيماري:
بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ که از علائم شایع بیماری هستند، در صورت ادامه‌دار بودن تا یک ماه، می‌توانند اثرات نامطلوبی بر وضعیت دریافت مواد مغذی داشته باشند.
بیماران کبدی به دلیل بی‌اشتهایی شدید شاید بتوانند کمتر از نصف حجم وعده‌هاي غذايي خود را در حالت عادی دریافت کنند، بنابراین مصرف غذاهای با کیفیت بالای پروتئین، ویتامین و مواد معدنی در حجم كم به دفعات (5 تا 7 وعده به همراه یک میان وعده سبک در پایان شب) توصیه می‌شود. با توجه به اینکه حالت تهوع با گذشت روز تشدید مي‌شود، باید توجه ویژه‌ای به دریافت وعده اصلی در صبح شود. گرچه توصیه پزشكان به استفاده از رژيم پرپروتئين- پركالري است، اما در مبتلایان به حالت تهوع حفظ تعادل رژيم غذايي متناسب با تمايل و اشتهاي بیمار اولویت دارد.
به‌علاوه استفاده از رژیم پرکالری و کم پروتئین نیز که گاه تجویز می‌شود، می‌تواند باعث تشدید سوءتغذیه و کاهش توده عضلانی بدن شود.
تامین مایعات و املاح کافی بسیار مهم است، بنابراین مصرف عصاره گوشت، آب سبزیجات و میوه‌ها می‌تواند بسیار مناسب باشد. در صورتی که بیمار به دفعات استفراغ داشته باشد و نتواند مایعات بدن را با افزایش مصرف آب، آبمیوه و نوشیدنی‌های ورزشی جبران نماید، دریافت مایعات و دارو باید به صورت وریدی انجام شود.
ساير نكات غذايي:
از آنجایی که دفع آهن در بیماران مبتلا به هپاتیت C دچار اختلال می‌شود و آهن اضافه باعث تخریب کبد می‌شود، این افراد باید از مصرف مکمل‌های غذایی حاوی آهن پرهیز کنند.
در موارد ابتلا به هپاتیت C باید رژیم غذایی نرمال رعایت شود و دریافت پروتئین کافی برای کمک به روند بهبود بیماری و حفظ توده عضلانی ضرورت دارد، البته در این بیماران استفاده از منابع پروتئینی گیاهی نسبت به منابع حیوانی ارجحیت دارد.
غذاهای چرب مخصوصا با منشاء حیوانی بار زیادی را به کبد (جهت تولید صفرا برای هضم) وارد می‌کنند، بنابراین دریافت چربی‌ها باید کاهش یابد و فقط از روغن‌های گیاهی و غیرهیدروژنه استفاده شود و از مصرف روغن جامد، مارگارین، کره بادام زمینی، فست‌فودها، گوشت‌های باربکیو شده، شیر و پنیر چرب، خامه و شیریني‌‌ها به‌طور جدی پرهیز گردد. روغن زیتون خالص و روغن دانه کتان انتخاب‌های مناسبی برای این افراد هستند.
غذاهای فرایند شده (سوسیس، کالباس و ...)، غذاهای نیمه‌آماده و غذاهای کنسرو شده که حاوی نگهدارنده‌ها و افزودنی‌های گوناگون هستند نیز قطعا باعث افزایش کار کبد می‌شوند، بنابراین مصرف غذاهای تازه و در صورت امکان مواد غذایی ارگانیک که سموم شیميایی نیز در تهیه آنها استفاده نشده، توصیه می‌گردد. از مصرف عصاره گوشت‌های آماده برای تهیه سوپ و غذا نیز باید خودداری شود. در عوض مصرف سوپ با سبزیجات تازه و عصاره تازه گوشت (بدون چربی) که در منزل تهیه شود به عملکرد بهتر کبد کمک می‌کند.
در میان لبنیات، مصرف ماست همراه با میوه (البته بدون افزودن شکر) انتخاب بهتری است.
برای کنترل احتباس مایعات در بدن بهتر است دریافت نمک کاهش یابد، بنابراین استفاده از رژیم غذایی محدود از نظر سدیم توصیه می‌شود.
در مبتلایان به هپاتیت C به هیچ عنوان نباید از مواد غذایی حاوی قندهای ساده نظیر شکلات، بیسکویت، آبنبات و آبمیوه استفاده نمود.
مصرف آب لیموترش همراه با آب در ساعات صبح، 30دقیقه قبل از صرف غذا و یک قاشق چایخوری روغن زیتون خالص به تحریک تولید صفرا کمک می‌کند.
از آنجایی که کافئین باعث تحریک کبد می‌شود، مصرف قهوه، کولاها، شکلات و برخی چای‌ها باید محدود شود.
با توجه به اینکه میزان کلر، فلوراید و املاح معدنی موجود در آب لوله كشي ممکن است بالا باشد، بنابراین توصیه می‌شود از آب فیلتر شده استفاده گردد و فیلتری که برای تصفیه آب استفاده می‌شود باید به دفعات تعویض شود تا امکان آلودگی باکتریایی فیلتر و آب کاهش یابد.
براي تحمیل نشدن فعالیت اضافه به کبد و دیگر ارگان‌های بدن، بهتر است نان، ماکارونی، غلات کامل و برنج قهوه‌ای جایگزین انواع سفید و فرآوری شده آنها گردند.
در بین میوه‌ها سیب به جهت غنی بودن از نظر متیونین، فسفر و گلابی به جهت داشتن ویتامین، فیبر زیاد، سدیم کم و خاصیت مدر بودن آن برای کبد بسیار مناسب هستند.
منبع: دنیای تغذیه ش 105
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر