نوشته : بهناز عباسي‌مقدم كارشناس ارشد تغذيه
غده تيروئيد يكي از غدد مهم بدن است كه ميزان سوخت و ساز انرژي بدن را تنظيم مي‌كند. اين غده شكلي شبيه پروانه دارد و در جلوي ناي قرار گرفته است. غده تيروئيد، يد موجود در غذا را جذب كرده و هورمون‌هاي T3 و T4 (تري‌يدوتيرونين و تترايدوتيرونين يا تيروكسين) را مي‌سازد. اين هورمون‌ها در غده مزبور ذخيره شده و به تدريج در مواقع لزوم به داخل خون رها مي‌شوند. هورمون‌هاي تيروئيد براي رشد نرمال مغز و دستگاه عصبي به‌خصوص در سه سال اول زندگي ضروري هستند و در صورت عملكرد نامناسب آنها ممكن است عقب‌ماندگي ذهني بروز كند. بچه‌ها در سنين بالاتر براي رشد مناسب و بزرگسالان براي متابوليسم منظم و تنظيم سوخت و ساز بدن به هورمون‌هاي تيروئيدي نيازمندند. به همين علت در بعضي كشورها در بدو تولد تست تنظيم تيروئيد از نوزادان به عمل مي‌آيد.
هيپوتالاموس تنظيم‌كننده ساخت هورمون‌هاي تيروئيدي است، به‌طوري كه هورموني به نام TRHآزاد مي‌كند كه به هيپوفيز رفته و هيپوفيز نيز هورمون TSH (Thyroid Stimulating Hormone) را به خون آزاد مي‌كند كه اين هورمون غده تيروئيد را تحريك مي‌كند تا هورمون‌هاي تيروئيدي را در خون آزاد كند. به همين دليل در مواقعي كه سطح هورمون تيروئيد در بدن كاهش مي‌يابد، TSH بيشتري در خون ترشح مي‌شود و سطح آن در خون بالا مي‌رود. برعكس در پركاري تيروئيد كه ميزان زيادي هورمون تيروئيدي (T3 و T4) در خون وجود دارد، TSH كمتري آزاد مي‌شود و سطح آن در خون كاهش مي‌يابد. البته در مراحل اوليه عملكرد نامناسب غده تيروئيد ممكن است حتي TSH نرمال باشد، ولي معمولاً بعد از چند هفته TSH ميزان واقعي هورمون تيروئيد را منعكس مي‌كند. معمولاً براي اطمينان، T3 و T4 كل پلاسما و T3 و T4 آزاد در آزمايشات اندازه‌گيري مي‌شوند.
غده تيروئيد ابتدا T4 و به مقدار خيلي ناچيزي T3 توليد مي‌كند. اكثر T3 موجود در خون به‌وسيله تبديل T4 به T3 در بافت احشايي حاصل مي‌شود. T3 و T4 بعد از ساخته شدن در تيروئيد به‌وسيله پروتئين‌هايي نظير آلبومين و TBG و ترانس تيرتين در خون انتقال مي‌يابند.
تنها مقدار بسيار جزئي يعني حدود 1 درصد هورمون‌هاي T3 و T4 به‌صورت آزاد در خون هستند و جالب اينجاست كه فقط همين مقادير آزاد بر بافت‌ها مؤثر هستند. همچنين با وجودي كه مقدار T3 آزاد بسيار كمتر از T4 آزاد است، ولي تأثير بيشتري بر نحوه مصرف انرژي توسط بدن دارد.
در آزمايش تيروئيد چه مواردي اندازه‌گيري مي‌شوند؟
معمولاً تست TSH اصلي‌ترين و مهم‌ترين ارزيابي است، ولي به همراه آن ممكن است كل T3 و T4 (مقادير متصل به پروتئين + مقادير آزاد) و نيز T3 و T4 آزاد (FT3 و FT4) مورد بررسي قرار گيرند. مقادير رفرانس در زير آورده شده‌اند:
mu/L 5/4-4/0= TSH
ng/dl 180-87 = T3
mcg/dl 7/13-6/5 = T4
Pg/dl 420-230= FT3
ng/dl 5/1-8/0 = FT4
امروزه روش‌هاي جديد بررسي غده تيروئيد شامل اسكن غده تيروئيد و اسكن يد برداشتي مي‌باشند. در روش اسكن تيروئيد، ايزوتوپ يد به بيمار تجويز شده و منتظر شروع مراحل هورمون‌سازي مشابه عملكرد طبيعي تيروئيد مي‌شوند و از اين طريق تفاوت از ميزان نرمال تعيين مي‌شود.
در روش اسكن يد برداشتي، يد نشاندار برداشته شده توسط غده تيروئيد بررسي مي‌شود. افراد هيپوتيروئيد كمتر برداشت مي‌كنند و برعكس افراد هيپر تيروئيد، يد بيشتري برداشت مي‌كنند.
لازم به ذكر است كه اندازه‌گيري T3 و T4 به‌وسيله روش‌هاي RIA انجام مي‌گيرد كه جايزه نوبل 1977 را براي مبدعان اين روش به ارمغان داشت.
نشانه‌هاي معمول هيپوتيروئيديسم (كم‌كاري تيروئيد):
ادم، فراموشي، اضافه وزن، خستگي، حساسيت به سرما، موي خشك و شكننده، يبوست، انقباض عضلاني، افسردگي، گواتر(بزرگي تيروئيد)، پريود نامنظم با مقدار زياد
نشانه‌هاي معمول هيپرتيروئيديسيم (پركاري تيروئيد):
كاهش وزن سريع، افزايش اشتها، فشار خون بالا، تعريق، ضعف عضلاني، عدم تحمل گرما، انقباضات روده‌اي مكرر، لرزش، نامنظم بودن پريود، التهاب و ورم بافت اطراف چشم و گواتر (بزرگي تيروئيد)
رژيم غذايي:
به نظر مي‌رسد رژيم غذايي نقش موثري در بهبود عملكرد غده تيروئيد داشته باشد. تغذيه نامناسب و مصرف غذاهاي پركالري و فاقد مواد مغذي نظير فست‌فودها و انواع غذاهاي آماده موجب كمبود يد در بدن مي‌شوند كه به‌تدريج اختلالات تيروئيد را به دنبال خواهند داشت. انواع كيك، بيسكويت، شيريني‌جات، محصولات قنادي حاوي آرد سفيد، چاي، قهوه، غذاهاي حاوي مواد نگهدارنده، شكر سفيد، كمپوت‌ها و غذاهاي چرب از اين دسته هستند كه بايد براي عملكرد مناسب تيروئيد به ميزان زيادي محدود شوند.
بعضي غذاها عملكرد هورمون‌هاي تيروئيدي را مهار مي‌كنند. اين مواد اغلب از خانواده براسيكا هستند و شامل انواع كلم، براكلي، اسفناج، گل‌كلم و خردل مي‌باشند. در افراد مستعد ابتلا به كم‌كاري تيروئيد (مثلاً افرادي كه داراي سابقه خانوادگي آن هستند)، مصرف زياد سويا، شلغم و يا حتي گردو نيز ممكن است مشكل ايجاد كند. دخانيات (اعم از سيگار، تنباكو و...) و شكر سفيد نيز تأثير منفي در سلامت تيروئيد دارند.
غذاهاي دريايي نظير ماهي، خرچنگ و جلبك‌هاي دريايي غني از يد هستند. افراد مبتلا به اختلالات تيروئيد بايد پروتئين خالص مصرف كنند، زيرا از ريزش مو كه اختلال عمومي در ناهنجاري تيروئيد است جلوگيري مي‌كند. حبوبات، لوبيا، تخم مرغ، ماكيان و ماهي پروتئين مناسبي به بدن مي‌رسانند. شير نيز غذاي مناسبي براي افراد تيروئيدي است. همچنين بايد سعي شود براي نشاسته رژيم، بيشتر از گندم كامل و سيب‌زميني استفاده شود. غذاهاي غني از روي هم مفيد هستند، چون روي مانع كاهش سطح هورمون T3 در بدن مي‌شود. از غذاهاي حاوي روي مي‌توان به خرچنگ، صدف، غلات كامل، دانه‌ها، جگر، پنير، ماهي و تخم مرغ اشاره كرد.
افراد مبتلا به اختلالات تيروئيدي روزانه به
400 ميكروگرم سلنيوم نياز دارند كه اين عنصر به وفور در غلات كامل، امعا و احشا، حبوبات، دانه‌ها و ماهي يافت مي‌شود.
ورزش:
ورزش و تحرك كافي راه مناسبي براي حفظ عملكرد طبيعي غده تيروئيد است. پياده‌روي، دو و كوهنوردي بهترين و مناسب‌ترين ورزش‌ها هستند. 20 دقيقه ورزش هوازي در هر روز كمك زيادي به تنظيم غده تيروئيد مي‌كند. يوگا نيز يكي از ورزش‌هاي مفيد است، زيرا حركات منظم و متوالي باعث تحريك كاركرد اين غده مي‌شوند.
استراحت:
استراحت مناسب و متدهاي آرام‌سازي از راه‌هاي مهم درمان بيماري به حساب مي‌آيند. در طول دو ماه اول درمان، هر هفته يك روز استراحت كامل به بيماران توصيه مي‌شود. بدن افرادي كه اختلالات تيروئيد دارند، نبايد زياد خسته شود و بايد از تمام موارد استرس‌زا و ناراحت‌كننده دوري نمايند.
منبع: دنیای تغذیه ش 103
هيپوتالاموس تنظيم‌كننده ساخت هورمون‌هاي تيروئيدي است، به‌طوري كه هورموني به نام TRHآزاد مي‌كند كه به هيپوفيز رفته و هيپوفيز نيز هورمون TSH (Thyroid Stimulating Hormone) را به خون آزاد مي‌كند كه اين هورمون غده تيروئيد را تحريك مي‌كند تا هورمون‌هاي تيروئيدي را در خون آزاد كند. به همين دليل در مواقعي كه سطح هورمون تيروئيد در بدن كاهش مي‌يابد، TSH بيشتري در خون ترشح مي‌شود و سطح آن در خون بالا مي‌رود. برعكس در پركاري تيروئيد كه ميزان زيادي هورمون تيروئيدي (T3 و T4) در خون وجود دارد، TSH كمتري آزاد مي‌شود و سطح آن در خون كاهش مي‌يابد. البته در مراحل اوليه عملكرد نامناسب غده تيروئيد ممكن است حتي TSH نرمال باشد، ولي معمولاً بعد از چند هفته TSH ميزان واقعي هورمون تيروئيد را منعكس مي‌كند. معمولاً براي اطمينان، T3 و T4 كل پلاسما و T3 و T4 آزاد در آزمايشات اندازه‌گيري مي‌شوند.
غده تيروئيد ابتدا T4 و به مقدار خيلي ناچيزي T3 توليد مي‌كند. اكثر T3 موجود در خون به‌وسيله تبديل T4 به T3 در بافت احشايي حاصل مي‌شود. T3 و T4 بعد از ساخته شدن در تيروئيد به‌وسيله پروتئين‌هايي نظير آلبومين و TBG و ترانس تيرتين در خون انتقال مي‌يابند.
تنها مقدار بسيار جزئي يعني حدود 1 درصد هورمون‌هاي T3 و T4 به‌صورت آزاد در خون هستند و جالب اينجاست كه فقط همين مقادير آزاد بر بافت‌ها مؤثر هستند. همچنين با وجودي كه مقدار T3 آزاد بسيار كمتر از T4 آزاد است، ولي تأثير بيشتري بر نحوه مصرف انرژي توسط بدن دارد.
در آزمايش تيروئيد چه مواردي اندازه‌گيري مي‌شوند؟
معمولاً تست TSH اصلي‌ترين و مهم‌ترين ارزيابي است، ولي به همراه آن ممكن است كل T3 و T4 (مقادير متصل به پروتئين + مقادير آزاد) و نيز T3 و T4 آزاد (FT3 و FT4) مورد بررسي قرار گيرند. مقادير رفرانس در زير آورده شده‌اند:
mu/L 5/4-4/0= TSH
ng/dl 180-87 = T3
mcg/dl 7/13-6/5 = T4
Pg/dl 420-230= FT3
ng/dl 5/1-8/0 = FT4
امروزه روش‌هاي جديد بررسي غده تيروئيد شامل اسكن غده تيروئيد و اسكن يد برداشتي مي‌باشند. در روش اسكن تيروئيد، ايزوتوپ يد به بيمار تجويز شده و منتظر شروع مراحل هورمون‌سازي مشابه عملكرد طبيعي تيروئيد مي‌شوند و از اين طريق تفاوت از ميزان نرمال تعيين مي‌شود.
در روش اسكن يد برداشتي، يد نشاندار برداشته شده توسط غده تيروئيد بررسي مي‌شود. افراد هيپوتيروئيد كمتر برداشت مي‌كنند و برعكس افراد هيپر تيروئيد، يد بيشتري برداشت مي‌كنند.
لازم به ذكر است كه اندازه‌گيري T3 و T4 به‌وسيله روش‌هاي RIA انجام مي‌گيرد كه جايزه نوبل 1977 را براي مبدعان اين روش به ارمغان داشت.
نشانه‌هاي معمول هيپوتيروئيديسم (كم‌كاري تيروئيد):
ادم، فراموشي، اضافه وزن، خستگي، حساسيت به سرما، موي خشك و شكننده، يبوست، انقباض عضلاني، افسردگي، گواتر(بزرگي تيروئيد)، پريود نامنظم با مقدار زياد
نشانه‌هاي معمول هيپرتيروئيديسيم (پركاري تيروئيد):
كاهش وزن سريع، افزايش اشتها، فشار خون بالا، تعريق، ضعف عضلاني، عدم تحمل گرما، انقباضات روده‌اي مكرر، لرزش، نامنظم بودن پريود، التهاب و ورم بافت اطراف چشم و گواتر (بزرگي تيروئيد)
رژيم غذايي:
به نظر مي‌رسد رژيم غذايي نقش موثري در بهبود عملكرد غده تيروئيد داشته باشد. تغذيه نامناسب و مصرف غذاهاي پركالري و فاقد مواد مغذي نظير فست‌فودها و انواع غذاهاي آماده موجب كمبود يد در بدن مي‌شوند كه به‌تدريج اختلالات تيروئيد را به دنبال خواهند داشت. انواع كيك، بيسكويت، شيريني‌جات، محصولات قنادي حاوي آرد سفيد، چاي، قهوه، غذاهاي حاوي مواد نگهدارنده، شكر سفيد، كمپوت‌ها و غذاهاي چرب از اين دسته هستند كه بايد براي عملكرد مناسب تيروئيد به ميزان زيادي محدود شوند.
بعضي غذاها عملكرد هورمون‌هاي تيروئيدي را مهار مي‌كنند. اين مواد اغلب از خانواده براسيكا هستند و شامل انواع كلم، براكلي، اسفناج، گل‌كلم و خردل مي‌باشند. در افراد مستعد ابتلا به كم‌كاري تيروئيد (مثلاً افرادي كه داراي سابقه خانوادگي آن هستند)، مصرف زياد سويا، شلغم و يا حتي گردو نيز ممكن است مشكل ايجاد كند. دخانيات (اعم از سيگار، تنباكو و...) و شكر سفيد نيز تأثير منفي در سلامت تيروئيد دارند.
غذاهاي دريايي نظير ماهي، خرچنگ و جلبك‌هاي دريايي غني از يد هستند. افراد مبتلا به اختلالات تيروئيد بايد پروتئين خالص مصرف كنند، زيرا از ريزش مو كه اختلال عمومي در ناهنجاري تيروئيد است جلوگيري مي‌كند. حبوبات، لوبيا، تخم مرغ، ماكيان و ماهي پروتئين مناسبي به بدن مي‌رسانند. شير نيز غذاي مناسبي براي افراد تيروئيدي است. همچنين بايد سعي شود براي نشاسته رژيم، بيشتر از گندم كامل و سيب‌زميني استفاده شود. غذاهاي غني از روي هم مفيد هستند، چون روي مانع كاهش سطح هورمون T3 در بدن مي‌شود. از غذاهاي حاوي روي مي‌توان به خرچنگ، صدف، غلات كامل، دانه‌ها، جگر، پنير، ماهي و تخم مرغ اشاره كرد.
افراد مبتلا به اختلالات تيروئيدي روزانه به
400 ميكروگرم سلنيوم نياز دارند كه اين عنصر به وفور در غلات كامل، امعا و احشا، حبوبات، دانه‌ها و ماهي يافت مي‌شود.
ورزش:
ورزش و تحرك كافي راه مناسبي براي حفظ عملكرد طبيعي غده تيروئيد است. پياده‌روي، دو و كوهنوردي بهترين و مناسب‌ترين ورزش‌ها هستند. 20 دقيقه ورزش هوازي در هر روز كمك زيادي به تنظيم غده تيروئيد مي‌كند. يوگا نيز يكي از ورزش‌هاي مفيد است، زيرا حركات منظم و متوالي باعث تحريك كاركرد اين غده مي‌شوند.
استراحت:
استراحت مناسب و متدهاي آرام‌سازي از راه‌هاي مهم درمان بيماري به حساب مي‌آيند. در طول دو ماه اول درمان، هر هفته يك روز استراحت كامل به بيماران توصيه مي‌شود. بدن افرادي كه اختلالات تيروئيد دارند، نبايد زياد خسته شود و بايد از تمام موارد استرس‌زا و ناراحت‌كننده دوري نمايند.
منبع: دنیای تغذیه ش 103
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر