نوشته : ليانت بزرگمهر مشاور تغذيه و رژيم‌درماني بيماري ديگري كه در بين كودكان شيوع زيادي دارد و برعكس عفونت‌هاي تنفسي، معمولاً در فصول گرم سال بيشتر در اطفال بروز مي‌نمايد، عفونت‌هاي گوارشي است. دل‌درد، دل‌پيچه، اسهال و گاه تهوع، استفراغ و تب از علائم اين اختلال مي‌باشند كه در اين مقوله به برنامه غذايي در اسهال پرداخته مي‌شود.
اسهال عبارتست از عبور سريع مواد غذايي از روده كوچك. در اين حالت مواد مغذي موجود در دستگاه گوارش فرصت كافي جهت هضم و جذب را نداشته و قسمت اعظم آنها بدون استفاده از بدن دفع مي‌شوند. از جمله آب و الكتروليت‌هايي مانند سديم، پتاسيم، منيزيم، كلر، فسفر، سولفات و... . در حالت اسهال، دفع آب از بدن خيلي زياد است و چنانچه آب از دست رفته جبران نشود، بدن سريعاً در معرض كم‌آبي قرار مي‌گيرد.
همچنين كمبودهاي تغذيه‌اي و عوارض ناشي از سوءتغذيه، از پيامدهاي جدي اسهال مي‌باشد، بنابراين چنانچه اين عارضه ادامه يابد و اقدامات مناسب و عاجل در مورد آن انجام نشود مي‌تواند خطرناك باشد و به سلامت اطفال لطمات جدي وارد سازد.
يكي از باورهاي غلطي كه در مورد اسهال در بين برخي خانواده‌ها وجود دارد اين است كه بايد آب و مايعات از برنامه غذايي حذف گردند. حذف آب و مايعات چنانچه براي مدت طولاني ادامه يابد بسيار خطرناك است، به‌خصوص براي كودكان مي‌تواند حتي منجر به مرگ گردد.
از آنجا كه دفع آب از بدن به هنگام بروز اسهال بسيار افزايش مي‌يابد و قسمت قابل توجهي از آب ميان بافتي از دست مي‌رود، لذا لازم است در اين عارضه مقدار بيشتري آب و مايعات نوشيده شود تا شخص مبتلا به كم‌آبي نگردد. از دست دادن آب در اسهال باعث بروز اختلال در واكنش‌هاي حياتي داخلي بدن شده و اثرات مهمي بر سلامت انسان بجا مي‌گذارد. علاوه بر آن، كم شدن آب بدن موجب كاهش قابل توجه در كارايي فرد مي‌شود و نتيجه آن احساس خستگي و كوفتگي، سستي و بي‌حالي، بي‌ميلي به كار و فعاليت روزانه و نهايتاً فلج شدن زندگي عادي روزمره است. در مورد كودكان اين اختلالات شديدتر و ناراحت‌كننده‌تر است و منجر به طولاني شدن دوره بيماري و نقاهت، لطمه به سلامت آنان و عدم موفقيت تحصيلي مي‌گردد. پس لازم است ميزان كافي آب و مايعات به هنگام ابتلاء به اسهال مصرف شود.
برخي از والدين به هنگام ابتلاء كودكانشان به اسهال، مصرف انواع آبميوه‌ها را براي آنان ممنوع مي‌نمايند و معتقدند كه مصرف آبميوه باعث تشديد بيماري و وخامت بيشتر حال بيمار خواهد شد.
انواع ميوه‌هاي تازه نيز در مدت زمان ابتلاء به اسهال تحريم مي‌گردند. بسياري از افراد معتقدند كه ميوه‌ها به علت داشتن فيبر غذايي باعث تحريك دستگاه گوارش و دفع سريع مواد غذايي از روده‌ها مي‌شوند، بنابراين شدت اسهال را بيشتر و مدت زمان ابتلاء به اين بيماري را طولاني‌تر مي‌نمايند.
يكي ديگر از موادي كه معمولاً در زمان بروز اسهال از برنامه غذايي كودك حذف مي‌شود، شير است كه از هنگام شروع اين عارضه، تا چند روز پس از بهبودي، كودك از مصرف آن منع مي‌گردد.
پنير نيز از موادي است كه در بسياري از خانواده‌ها مصرف آن در دوران ابتلاء به اسهال ممنوع مي‌شود.
عادت ديگري كه در بسياري از خانواده‌هاي ايراني مرسوم است، تحريم انواع گوشت اعم از گوشت قرمز، مرغ و ماكيان يا ماهي در زمان بروز اسهال مي‌باشد.
باور ديگري كه در بين بسياري از خانواده‌ها شايع است، عقيده بر مضر بودن انواع سبزي و سالاد به هنگام بروز اسهال مي‌باشد. حتي بعضي از افراد، از سبزيجات پخته نيز در برنامه غذايي خود استفاده نمي‌كنند و معتقدند كه سبزيجات پخته هم موجب لينت شده و اسهال را تشديد مي‌كنند.
در مقابل اين تحريم‌ها، مصرف بعضي مواد غذايي يا نوشيدني‌ها توسط برخي افراد در موارد ابتلاء به اسهال، افزايش مي‌يابد. اين اشخاص بر اين باورند كه استفاده از انواعي از مواد يا آشاميدني‌ها تأثير مهمي بر سلامت انسان دارد و به كند شدن حركات دستگاه گوارش و در نتيجه بهبود اسهال كمك مي‌نمايد.
از جمله افزودن شكر زياد به مواد غذايي يا استفاده از مواد شيرين جهت تأمين انرژي مورد نياز شخص مبتلا به اسهال.
استفاده از منابع دارويي ويتامين C و يا آب ليموشيرين تازه به مقدار زياد جهت تأمين نيازهاي كودك به اين ويتامين.
مصرف نوشابه‌هاي گازدار همراه غذا يا به تنهايي به صورت ميان‌وعده.
استفاده از مواد حاوي سوربيتول بالا مانند آب سيب و هلو.
افزايش مصرف چاي و نيز قهوه كه بنا بر عقيده برخي از مادران به هنگام بروز اسهال براي كنترل اين عارضه و بهبود آن در كودكان مفيد است و مصرف آن توصيه مي‌شود.
مصرف مقدار زيادي ماست جهت كاهش دفع و كنترل اسهال.
آيا مصرف اين قبيل مواد غذايي يا نوشيدني‌ها، واقعاً قادر به درمان و كنترل اسهال در افراد، به خصوص كودكان مي‌باشد؟ و آيا استفاده از آنها براي سلامت افراد مفيد است و يا ممكن است براي اشخاص مبتلا به اين عارضه مضر باشد و به سلامت آنان لطمه وارد سازد؟
در اين مقوله به تأثير تحريم‌هاي غذايي كه در موارد بروز اسهال در خانواده‌ها وجود دارد و نيز اثرات مصرف مواد يا آشاميدني‌هايي كه به هنگام ابتلاء به اين اختلال، بنا بر باور بسياري از افراد توصيه مي‌شود مي‌پردازيم:
مصرف ميوه‌ها و آبميوه‌هاي حاوي پكتين مانند سيب و موز در كند شدن حركات دستگاه گوارش و كاهش تخليه روده مؤثر است و به بهبود اسهال كمك مي‌كند. علاوه بر آنكه ميوه‌ها و آبميوه‌هاي تازه به علت دارا بودن مقادير قابل توجهي ويتامين و نيز مقدار مناسبي مواد معدني از قبيل پتاسيم، به تأمين نيازهاي كودكان كمك زيادي مي‌نمايند. همچنين قند موجود در ميوه‌ها و آبميوه‌ها موجب تأمين قسمتي از كالري مورد نياز روزانه مي‌شود. لازم به ذكر است كه در مصرف اين مواد نبايد افراط شود، زيرا در صورت مصرف زياد، اثرات معكوس بر بهبود اسهال داشته و آن را تشديد مي‌كند.
ميوه‌ها و آبميوه‌ها بهتر است در موارد اسهال شديد موقتاً از برنامه غذايي حذف شوند و سپس بعد از كنترل بيماري و كم شدن شدت آن، به‌تدريج و در ابتدا به مقدار كم وارد برنامه غذايي كودك بشوند.
شير از مواد غذايي بسيار مفيد و ضروري براي انسان و به‌خصوص كودكان مي‌باشد، ولي به هنگام بروز اسهال بهتر است مقدار آن محدود شود و از مصرف شيرهاي پرچرب خودداري گردد. در ابتدا استفاده از شيرهاي كم‌چربي توصيه مي‌شود و پس از بهبودي نسبي اسهال، مصرف شير معمولي براي كودكان ضروري است.
در مورد پنير لازم است از مصرف پنيرهاي چرب و شور در همه موارد، به‌خصوص در دوران ابتلاء به اسهال خودداري شود. اين مسأله نه‌تنها براي كودكان بلكه براي همه افراد اعم از بزرگ و كوچك، پير و جوان و زن و مرد، توصيه مي‌گردد. چربي موجود در پنيرهاي پرچرب علاوه بر دارا بودن اثرات سوء بر سلامت انسان، مي‌تواند به تشديد اسهال كمك كند و وضعيت نامساعد بيمار را وخيم‌تر نمايد.
پنير از موادي است كه حاوي مقدار قابل توجهي پروتئين حيواني با كيفيت بالا مي‌باشد، ضمناً از منابع غني كلسيم محسوب مي‌شود و نيز حاوي روي و ويتامين‌هاي گروه B مي‌باشد، بنابراين مصرف آن براي همه افراد، به‌خصوص كودكان كه در سنين رشد هستند و نيازهاي تغذيه‌اي خاص دارند مفيد است، ولي با توضيحات داده شده بهتر است در زمان اسهال استفاده نشود.
عادت غذايي شايعي كه به هنگام بروز اسهال در اكثر خانواده‌ها وجود دارد، حذف كامل مواد گوشتي (اعم از گوشت قرمز يا سفيد) از الگوي غذايي افراد از جمله كودكان است. انواع گوشت از منابع بسيار خوب و غني پروتئين با ارزش بيولوژيكي بالا، آهن به ميزان قابل توجه با كيفيت مطلوب، روي و ويتامين‌هاي گروه B مي‌باشند. ماهي علاوه بر خواص فوق، داراي اسيدهاي چرب امگا- 3 به مقدار زياد است كه براي حفظ سلامت انسان بسيار ضروري مي‌باشد. به اين ترتيب مي‌بينيم حذف كامل مواد گوشتي به مدت طولاني مي‌تواند موجب بروز پاره‌اي از كمبودهاي تغذيه‌اي به خصوص در كودكان بشود، اما مصرف مواد گوشتي در هنگام ابتلاء به اسهال بايد با احتياط صورت بگيرد. به اين ترتيب كه در شروع اسهال و چنانچه اين عارضه شديد باشد، بايد مواد گوشتي از الگوي غذايي حذف شوند و به محض كنترل بيماري و بهبود نسبي آن، اين مواد به برنامه غذايي اضافه گردند. البته استفاده از گوشت‌هاي چرب و يا سرخ‌كرده به هيچ وجه توصيه نمي‌شود و مواد گوشتي (اعم از گوشت قرمز يا سفيد) بايد به صورت پخته يا كباب‌شده مصرف گردند. ضمناً نبايد در مصرف گوشت افراط شود، بدين‌معنا كه در ابتدا مواد گوشتي به مقدار كم وارد برنامه غذايي شوند و سپس مقدار آنها تدريجاً افزايش يابد.
در مورد سبزي‌ها كه مصرف آنها توسط بسياري از افراد به هنگام اسهال تحريم مي‌شود، لازم به ذكر است كه سبزي‌ها از منابع غني ويتامين‌هاي A و C هستند و نيز مقادير مناسبي ويتامين‌هاي گروه B را دارا مي‌باشند، همچنين حاوي مقدار قابل توجهي فيبر غذايي و آب بوده و نيز از نظر پتاسيم غني هستند، به اين ترتيب مي‌توانند نقش مهمي در حفظ سلامت انسان و پيشگيري از بيماري‌ها داشته باشند.
در موارد ابتلا به اسهال، سبزي‌ها به صورت پخته و در مقادير متعادل مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند و هنگامي كه اسهال رو به بهبود است مصرف سبزي‌هاي خام توصيه مي‌گردد. البته لازم است سبزي‌هاي خام در ابتدا به مقدار كم وارد برنامه غذايي كودك بشوند، سپس به تدريج مي‌توان مقدار آنها را افزايش داد.
لازم به ذكر است كه از مصرف سبزي‌هاي محرك و نفاخ به صورت پخته يا خام در موارد ابتلاء به اسهال بايد خودداري شود.
سبزي‌ها و ميوه‌ها به علت دارا بودن فيبر غذايي به مقدار قابل توجه، مي‌توانند به اعمال طبيعي مخاط گوارشي كمك كرده و عمل جذب مواد غذايي را افزايش دهند. مي‌دانيم كه به هنگام بروز اسهال، جذب مواد مغذي تا حد گسترده‌اي كاهش مي‌يابد و اين امر مي‌تواند شخص را به‌طور جدي در معرض سوء تغذيه قرار دهد.
نظر به اينكه سبزي‌ها و ميوه‌ها از منابع غني پتاسيم محسوب مي‌شوند و با يادآوري اين مسأله كه در اسهال مقدار زيادي پتاسيم از طريق مدفوع دفع مي‌شود، لذا رساندن مقدار كافي پتاسيم از طريق مصرف اين گروه غذايي يعني سبزي‌ها و ميوه‌ها به بدن كودكان مبتلا به اسهال ضروري است.
در شماره بعدي مجله در مورد مواد غذايي يا نوشابه‌هايي كه در بعضي خانواده‌ها به هنگام بروز اسهال به مقدار بيشتر مورد استفاده قرار مي‌گيرند بحث خواهيم كرد و نكاتي را كه در موارد ابتلاء به اسهال بايد رعايت شوند بررسي خواهيم نمود. پس از آن نيز به الگوي غذايي كودكان در ساير بيماري‌ها پرداخته خواهد شد.
منبع: دنیای تغذیه ش 102
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر