نوشته : بهناز عباسي‌مقدم كارشناس ارشد تغذيه مزاج‌هاي چندگانه افراد:
طبق نظر رازي اگر مقداري خون را در ظرفي شيشه‌اي بريزيم و آن را به حال خود بگذاريم، بعد از مدتي چهار لايه در آن قابل تشخيص است:
الف) لايه اول (پايين ظرف) تيره‌ترين بخش است و از گلبول‌هاي قرمز رسوب‌يافته تشكيل شده است.
ب) لايه دوم حالتي شبيه به سفيده تخم مرغ دارد و از تجمع گلبول‌هاي سفيد و پلاكت‌ها حاصل شده است.
ج) لايه سوم رنگ قرمز دارد و محل تجمع هموگلوبين است.
د) لايه آخر (بالاي ظرف) به رنگ زرد بوده و حالت كف دارد.
حكماي قديم لايه اول (سنگين‌ترين) را سودا، لايه دوم را بلغم و سومي را خون و لايه آخر را صفرا ناميده‌اند. نظر مشترك همه دانشمندان طب قديم بر اين بوده است كه هر يك از اين لايه‌ها با يكي از چهار عنصر اصلي موجود در طبيعت همخواني داشته و خاصيت آن را دارا مي‌باشد. چنانچه مي‌توان آنها را به صورت زير دسته‌بندي كرد:
آتش~ صفرا . خصوصيات: گرم و خشك
هوا~ خون . خصوصيات: گرم و تر
آب~ بلغم. خصوصيات: سرد و تر
خاك~ سودا. خصوصيات: سرد و خشك
اهميت گرمي و سردي غذاها:
در واقع اخلاط چهارگانه شامل سودا، بلغم، خون و صفرا هستند و خصوصيات آنها مزاج افراد را مي‌سازد. چهار مزاج مركب داريم كه دو صفت گرمي و سردي در آنها غالب و دو صفت ديگر يعني خشكي و تري مغلوب است، اما در كل 9 نوع مزاج داريم (4 مزاج ساده شامل گرمي، سردي، خشكي، تري، و 4 مزاج مركب كه ذكر شد). اگر اخلاط چهارگانه به تعادل در بدن وجود داشته باشد و هيچ‌كدام بر ديگري غلبه نكند مزاج نهم يعني مزاج معتدل حاصل خواهد شد. اهميت گرمي و سردي غذا در اينجا مشخص مي‌شود كه مي‌توان با هماهنگ نمودن گرمي و سردي غذا به‌طور معكوس با مزاج افراد، تعادل را براي رسيدن به مزاج معتدل برقرار نمود.
سعدي در بيتي اين مطلب را به صورتي زيبا بيان نموده است:
چهار طبع مخالف سركش، چند روزي بودند با هم خوش
چون يكي از اين چهار شد غالب، جان شيرين برآيد از قالب
دو خلط اصلي يعني بلغم و سودا خاصيت اسيدي داشته و افرادي كه اين دو خلط در آنها غالب باشد طبع سرد دارند، ولي دوتاي ديگر يعني خون و صفرا حالت قليايي داشته و در اثر وجود آنها طبع گرم حاصل مي‌شود.
طبع سرد:
اكثريت افراد از طبع سرد برخوردار هستند. اغلب آنها سفيدپوست هستند و در هواي سرد به راحتي گرم نمي‌شوند و سرما تا مدت زيادي در بدن آنها باقي مي‌ماند. ميل زيادي به خواب داشته و عموماً سست هستند. افراد خونسردي بوده و معمولاً‌عصبي نمي‌شوند. درونگرا هستند و احساسات خود را كمتر بروز مي‌دهند. موي سر آنها تمايل به ريزش داشته و زود سفيد مي‌شود. چون سيستم سردي در آنها فعال است، اسيديته خون آنها بيشتر مي‌باشد، در نتيجه ابتلا به بيماري‌هاي اتوايميون نظير MS و پاركينسون در آنها شايع‌تر است. سستي، ناتواني، كمبود انرژي و ضعف در اين افراد شايع است. نبض آنها آرام بوده و رگ‌ها باريك است.
طبع گرم:
افرادي كه داراي طبع گرم هستند، خوش‌برخورد و خوش‌روترند، اما زود عصبي مي‌شوند. هميشه احساس گرما مي‌كنند و زود داغ مي‌شوند. در صورت زياده‌روي در مصرف شيريني‌جات دچار جوش و خارش بدن مي‌شوند و تمايل به مصرف آب در آنها بيشتر است. تعداد اين افراد از دسته اول كمتر است. بدن آنها در هواي سرد به راحتي گرم مي‌شود، اما خنك شدن آنها در هواي گرم به راحتي قابل انجام نيست. اين افراد پرانرژي، برونگرا و فعال هستند و احساسات خود را سريع بروز مي‌دهند. امروز از لحاظ علمي ثابت شده است غذاهاي گرم بر سيستم اعصاب سمپاتيك تأثير گذاشته و غذاهاي سرد سيستم پاراسمپاتيك را فعال مي‌كنند. همان‌طور كه مي‌دانيد سيستم سمپاتيك همراه با افزايش ضربان قلب و پرخون شدن اندام‌ها بوده و خاصيت تحريك‌كننده و فعال‌كننده بر اغلب اندام‌ها دارد.
غذاهاي معتدل:
غذاهايي نيز مابين اين دو طبع (كه معتدل است) قرار مي‌گيرند. به‌عنوان مثال در بعضي متون، شير، ماست گوسفند و نان گندم را جزو غذاهاي معتدل آورد‌ه‌اند.
غذاهاي گرم:
نان گندم، عسل، گوشت گوسفند، گوشت بوقلمون، گوشت مرغ خانگي، گوشت مرغابي و اردك، گوشت شتر، گوشت كبوتر، خورش قورمه‌سبزي، آبگوشت به، انجير، انگور، بادام، تخم خربزه، انواع توت، خربزه، چاي سياه، خردل، خرما، خرمالو، ريحان، اغلب ادويه‌جات، نخود، عدس، لوبيا و تخم مرغ.
غذاهاي سرد:
نان جو، ماش، باقلا، گوشت مرغ، ماهي، انواع لبنيات (شير، پنير، دوغ و ماست)، گوشت گاو، برنج، كدو، اسفناج، ريواس، قارچ، اغلب ميوه‌ها، خرفه، تخم كدو، ذرت، كشك، مرغ ماشيني، تمر هندي و زرشك.
علامت‌هاي ديگر طبيعت‌هاي مختلف:
الف) دماي پوست: گرمي و سردي پوست، نشانه گرمي و سردي مزاج است. رطوبت و زبري پوست نشان‌دهنده خشكي و تري است.
ب) رشد مو: رشد سريع و رنگ سياه نشانه گرمي، و كم‌پشتي و رنگ سفيد و روشن آن نشانه سردي است. مجعد بودن نشانه خشكي و صاف بودن نشانه رطوبت است.
ج) رنگ بدن: اغلب افراد سرد مزاج ، سفيدپوست هستند و گرمي و سرخي پوست نشانه گرمي است.
د) خواب: پرخوابي علامت سردي و تري، كم‌خوابي نشانه گرمي يا خشكي مزاج است.
هـ) انجام كارها: افراد گرم، كارها را به سرعت انجام مي‌دهند، اما افراد سردمزاج به كندي كار مي‌كنند.
گرمي و سردي از نظر متخصصان:
طبق نظر دكتر رضايي‌زاده (متخصص طب سنتي)، غذاهاي مناسب براي افراد
گرم‌مزاج، استفاده از مقادير مساوي ميوه‌جات يا سبزيجات و گوشت است. غذاهاي
دريايي نيز براي آنها مفيد است. همچنين اين افراد بايد از غذاهاي با فيبر
بالا استفاده كنند تا اجابت مزاج طبيعي داشته باشند. افراد سردمزاج بايد تا
حد امكان روزانه 2 وعده غذا ميل كنند، زيرا توانايي دستگاه گوارش آنها كم
است و لازم است حدود 10 ساعت بين دو وعده غذايي‌شان فاصله بيفتد. اگر در بين وعده‌هاي غذايي احساس گرسنگي كردند مقدار كمي ميوه مثل سيب، گلابي و يا سالاد همراه روغن زيتون و پودر آويشن ميل كنند. در زمستان و شب‌ها بايد از مصرف غذاهاي سردي‌بخش خودداري كنند.
البته وي معتقد است براي توصيه يا پرهيز دادن از خوراكي‌ها عوامل زيادي نظير مزاج شخصي، محل زندگي، سن، جنس، شغل و ... همگي بايد در نظر گرفته شوند و خصوصاً زماني كه مشكلي براي فرد پيش نيامده، افراط در مصرف يا سخت‌گيري غيرمنطقي در پرهيز از خوراكي‌ها اشتباه است.
طب سنتي در باور ما نيز نقش بسته است، به‌طوري كه غذاهايي مانند آش رشته، حليم، شله‌زرد و كشك‌بادمجان با افزودني‌هايي نظير دارچين و نعنا ميل مي‌شوند، يا اينكه مي‌گويند كله‌پاچه از كافور هم سردتر است و با دارچين سرو مي‌گردد و يا هنگام مصرف هندوانه، گوجه‌سبز، باقلا و يا ماست كه با سوءهاضمه همراه شوند مصرف چاي زنجفيل يا عرق‌نعنا و نبات توصيه مي‌گردد.
منبع: دنیای تغذیه ش ۱۰۸
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر