نوشته : تحريريه دنياي تغذيه
با افزايش سن، ضعف، شكستگي استخوان‌ها، خميدگي پشت و كوتاه شدن قد به وجود مي‌آيد و اغلب از اين نشانه‌ها به عنوان نشانه‌هاي طبيعي پير شدن ياد مي‌شود؛ اما در واقع اين علائم، نشانه‌هايي از يك بيماري به نام پوكي استخوان است.
اين بيماري تا قبل از بروز، هيچ پيش عارضه‌اي ندارد و بيماران مبتلا به پوكي استخوان ممكن است در اثر يك جابه‌جايي، سر خوردن و يا پايين افتادن از پله مصدوم شوند كه بيشتر هم در استخوان ران، مهره كمر، ناحيه لگن، ستون مهره‌ها و ساعد دست اتفاق مي‌افتد. براساس آمار بنياد بين‌المللي پوكي استخوان، از هر سه زن و هر پنج مرد بالاي 50 سال، يك نفر اين بيماري تلخ را تجربه خواهد كرد.
نظر به اهميت تشخيص پوكي استخوان و آشنايي هر چه بيشتر خوانندگان عزيز با شيوه‌هاي پيشگيري و درمان آن، بحث اين شماره برداشت آزاد، به اين بيماري اختصاص يافته است.
در تنظيم اين گزارش صاحب‌نظران و اساتيد گرانقدري در رشته پزشكي و تغذيه به شرح ذيل با ما همكاري داشته‌اند:
دكتر عليرضا استقامتي، فوق تخصص غدد درون‌ريز و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي دانشگاه تهران
دكتر عباسي، رزيدنت پزشكي هسته‌اي بيمارستان شريعتي
دكتر عبدالرحمن رستميان، فوق تخصص روماتولوژي داخلي و رئيس بيمارستان امام خميني
دكتر سيدضياءالدين مظهري، استاد دانشگاه و متخصص تغذيه
دكتر صفوي، استاد تغذيه دانشگاه اصفهان و مشاور معاون سلامت وزارت بهداشت
دكتر سيد مسعود كيمياگر، متخصص تغذيه و رژيم‌هاي درماني و استاد دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي
دكتر محمدحسين صالحي سورمقي، دكتراي تخصصي فارماكوگنوزي از انگلستان و استاد دانشكده داروسازي دانشگاه تهران
محمد حضوري، دانشجوي دكتراي تغذيه دانشگاه تهران.
در ابتداي بحث، از دكتر استقامتي درخواست كرديم ضمن تعريفي مختصر از پوكي استخوان، بگويند كدام گروه از افراد بيشتر در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند و چه راه‌هايي براي پيشگيري از آن وجود دارد؟
به بيماري‌هاي متابوليكي استخوان كه باعث به هم ريختن ريز ساختار استخوان شده و استخوان را شكننده و مستعد شكستگي مي‌كنند، پوكي استخوان گفته مي‌شود. بيشترين گروهي كه به طور طبيعي در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند، خانم‌ها پس از سنين يائسگي هستند؛ اما در همه افراد اين احتمال وجود دارد؛ به طور مثال افرادي كه كورتون مصرف مي‌كنند، بيماراني كه دچار پركاري تيروئيد هستند، افرادي كه ديابت دارند، بيماران كبدي، مردان و زنان در سنين بالا، در كم كاري غدد جنسي، بيماري‌هاي بافت كلاژن و افرادي كه سيگار و الكل مصرف مي‌كنند.
يكي از مهم‌ترين عوامل ابتلا به اين بيماري، عامل ژنتيك است. 30 تا 50 درصد از توده اسكلتي ارثي است. نژاد و جنس از عوامل ديگر مي‌باشند. يك سياهپوست آفريقايي نسبت به يك آسيايي يا اروپايي، كمتر در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارد.
ورزش‌هايي از جمله پياده‌روي و دويدن ملايم و همچنين مصرف كلسيم به ميزان 800 تا 1000 ميلي‌گرم، به ويژه در سنين جواني و همچنين مصرف ويتامين D در جلوگيري از پوكي استخوان موثرند. البته نياز به مصرف كلسيم در افراد مسن نسبت به جوانان بيشتر است. تراكم استخوان در دوره كودكي و جواني به حداكثر ميزان خود مي‌رسد، در دهه سوم و چهارم ثابت مي‌ماند و از دهه چهارم كاهش توده استخواني شروع مي‌شود. بنابراين، بهترين زمان براي افزايش توده استخواني و پيشگيري از پوكي استخوان، قبل از سن سي سالگي است.
وي در پاسخ به اين سوال كه آزمايش سنجش تراكم استخوان بيشتر براي چه افرادي تجويز مي‌شود، مي‌گويد: كليه افراد مسن، به خصوص خانم‌هاي بالاي 65 سال و افرادي كه سابقه شكستگي عضوي در خود و يا در فاميل دارند، افرادي كه بيش از سه ماه بيشتر از 15 ميلي‌گرم كورتون مصرف كرده‌اند، افرادي كه سندرم كوشينگ يا يائسگي زودرس و يا پركاري تيروئيد دارند، انجام اين آزمايش براي‌شان ضروري است.
در پايان، دكتر استقامتي با اشاره به درمان پوكي استخوان با ورزش و مصرف كلسيم و ويتامين D و مصرف داروهايي كه باعث استخوان‌سازي و يا مانع از بازجذب استخواني مي‌شوند و با تاكيد بر مصرف هورمون تيروئيد، تحت نظارت پزشك، براي درمان بيماري‌هاي تيروئيد، مصرف بي‌رويه اين هورمون را جهت لاغري، موجب كاهش تراكم استخوان دانست و توصيه كرد تنها با تجويز پزشك اين دارو را مصرف نمايند.
در ادامه بحث از دكتر عباسي در مورد چگونگي انجام آزمايش سنجش تراكم استخوان و تشخيص پوكي استخوان از اين طريق و ممنوعيت‌هاي اين آزمون جويا شديم و دكتر عباسي در اين باره گفت: با توجه به اينكه اين عارضه علائم ظاهري ندارد، انجام آزمون سنجش تراكم استخوان براي افراد بالاي 60 سال ضروري است. روش DXA (دگزا) رايج‌ترين و مقبول‌ترين روش سنجش تراكم استخوان در ايران و جهان است. در اين روش، بيمار بر روي تخت دراز مي‌كشد و قسمت مهره‌هاي كمر و بالاي ران مورد بررسي قرار مي‌گيرد. براي انجام اين آزمايش نيازي به تزريق نيست و دردي هم ندارد. اشعه بسيار ناچيزي به فرد داده مي‌شود. اين كار حتي مي‌تواند با لباس انجام شود، فقط در ناحيه‌اي كه زير اشعه قرار مي‌گيرد نبايد شي فلزي (مثل كمربند) وجود داشته باشد. اين آزمون بيشتر از مهره كمر و استخوان فمور (ران) گرفته مي‌شود، اما امكان انجام آن در هر قسمت از استخوان‌هاي بدن وجود دارد. براي انجام اين آزمايش ممنوعيت خاصي وجود ندارد؛ فقط در زنان باردار يا مشكوك به بارداري توصيه نمي‌شود.
همچنين دكتر رستميان در مورد مصرف داروهاي كورتون و تاثير اين داروها بر پوكي استخوان افزود: به اعتقاد وي، هر ميزاني از كورتون تاثير خود را مي‌گذارد. اگر كورتون به همراه مكمل‌ها به بيمار داده شود، اين تاثير كمتر مي‌شود. البته داروي كورتون تنها براي بيماراني كه التهاب دارند، تجويز مي‌شود و در بيماراني كه التهاب ندارند نيازي به مصرف اين دارو نيست. به طور مثال، اگر بيمار روماتيسمي درمان نشود، به دليل اينكه سايتوكين‌هاي التهابي دارد، خود بيماري روماتيسمي موجب پوكي استخوان مي‌شود، پس با مصرف كورتون بايد التهاب را سركوب كرد. اما از طرفي خود داروي كورتون مي‌تواند منجر به پوكي استخوان شود. در بيمار مبتلا كه درمان نشده و كورتون هم مصرف نكرده است، وقتي مفصل او مورد بررسي قرار مي‌گيرد، متوجه مي‌شويم اطراف مفصلي كه التهاب داشته دچار پوكي استخوان است كه به آن كاهش دانسيته استخوان اطراف مفصلي گفته مي‌شود. اما اگر كورتون به همراه داروهاي ديگر مصرف شود، بيمار دچار پوكي استخوان اطراف مفصلي نمي‌شود، زيرا آن داروها ميزان كورتون را در بدن كاهش مي‌دهند و از اثرات منفي آن مي‌كاهند. كورتون به اين دليل براي بيماران التهابي تجويز مي‌شود كه تاثير سريعي در كاهش التهاب دارد؛ در حالي كه داروهاي ديگر دو تا سه ماه زمان مي‌برند تا اثر بگذارند. در مورد بيماري‌هاي مختلف، ميزان تجويز كورتون متفاوت است. به عنوان مثال، براي كساني كه بيماري آرتريت‌روماتوئيد دارند، 3/0 ميلي‌گرم به ازاي كيلوگرم وزن بدن داده مي‌شود و در ماه‌هاي بعد به 1/0 ميلي‌گرم به ازاي كيلوگرم وزن بدن مي‌رسد. كورتون در بعضي موارد نجات دهنده است؛ مثلا كسي كه واسكوليت مغز دارد، بايد 60 ميلي‌گرم كورتون مصرف كند و وقتي اين ميزان دارو براي فرد تجويز مي‌شود، بيمار از مرگ نجات مي‌يابد. اين دارو عوارضي نيز دارد؛ اما اگر همراه با مكمل‌ها مصرف شود، عوارض آن تا حد زيادي كاهش مي‌يابد. به طور كلي كسي كه كورتون مصرف مي‌كند و كسي كه آن را تجويز مي‌كند، بايد اطلاعات كافي درباره اين دارو داشته باشد. وقتي بيمار كورتون مصرف مي‌كند، بايد در كنار آن مكمل‌هاي غذايي را هم به ميزان كافي دريافت كند (بيش از 1000 تا 1500 ميلي‌گرم كلسيم و بيش از 400 واحد ويتامين D). ما بيماراني را داريم كه به اشتباه كورتون مصرف كرده‌اند و چون اين دارو التهاب‌شان را برطرف كرده، سرخود و بدون تجويز پزشك مصرف دارو را ادامه داده‌اند و دچار پوكي استخوان شده‌اند. ما براي مصرف داروي كورتون پروتكل داريم. اگر فردي قرار است بيش از شش ماه بالاي 5/7 ميلي‌گرم كورتون مصرف كند، بايد تراكم استخوان او سنجيده شود و بسته به ميزان تراكم، كورتون مصرف كند؛ ضمن اينكه در كنار آن داروهايي مانند آلندرونيت‌ها كه تراكم استخوان را افزايش مي‌دهند، بايد مورد استفاده قرار گيرد. در هر حال، كورتون بهترين دارو در درمان بعضي از بيماري‌ها به ويژه واسكوليت است و در كنار مصرف اين دارو بايد از لبنيات يا كلسيم و ويتامين D به ميزان لازم استفاده شود.
همچنين، با كاهش فعاليت بيماري، مصرف دارو بايد كاهش يابد و در نهايت قطع شود و به هيچ‌وجه بدون تجويز پزشك ادامه نيابد.
در ادامه گفتگو دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص برجسته تغذيه درخصوص نقش تغذيه و تحرك در پيشگيري و كنترل پوكي استخوان مي‌گويد: در افزايش تراكم و يا برعكس در كاهش ذخاير استخوان‌ها و پوكي تدريجي آنها، عوامل گوناگوني مثل عوامل ژنتيكي به صورت زمينه‌هاي مساعد يا نامساعد و يا روند تدريجي افزايش سن موثرند. به طور قطع، عامل سن از آغاز حيات تا زمان مرگ، تاثيرات گوناگوني دارد.
الف: بهترين زمان انباشتگي ذخاير استخواني در فاصله سني ده تا بيست سالگي حتي در خانم‌ها زودتر از سن ده سالگي است. در اين فاصله سني جذب كلسيم و ساير مواد معدني در بالاترين حد خود و برنامه‌ريزي بدن براي پيشگيري از پوكي استخوان‌ها، حتي در سنين بالاتر و ذخيره‌سازي به موقع مواد معدني از جمله كلسيم، در اوج خود مي‌باشد و با يك تغذيه مناسب، متعادل، متنوع در كنار استفاده مداوم از تابش مستقيم آفتاب به مدت معين شده و فعاليت‌هاي بدني، مي‌توان از پوكي استخوان پيشگيري نمود.
ب: سنين 30 - 20 سالگي
در صورت تغذيه مناسب حاوي منابع معدني مورد نياز ساختار اسكلت در استخوان‌ها و تامين انرژي، پروتئين و كليه ويتامين‌هاي 13 گانه (به خصوص ويتامين D و K) و حذف يا كاهش عوامل نامساعدكننده در سنين 20‑10 سالگي، فرايند جذب و ذخيره‌سازي و تراكم استخوان‌ها در حد مناسب خواهد بود. گرچه از سن 30 سالگي به بعد، ساخت، ترميم، جذب و ذخيره‌سازي عناصر سازنده استخوان‌ها به سرعت و شدت سنين پايين‌تر نيست، ولي دريافت كلسيم و ساير مواد مغذي مورد نياز و انجام ورزش‌هاي مناسب با سن و تحركات بدني توام با وارد نمودن فشار بر استخوان‌ها موجب مستحكم‌تر شدن استخوان‌هاي بلند و همچنين لگن به بهترين وجه مي‌شود.
ج: فاصله سني 50-35 سالگي
در اين سنين خروج تدريجي قسمتي از ذخاير كلسيم استخوان‌هاي بدن آغاز مي‌شود؛ به خصوص در خانم‌هاي 50 -42 ساله كه تغييراتي در روند سيكل ماهانه آنها به وجود مي‌آيد و علائم يائسگي و پيري بروز مي‌كند و به علت تغييرات هورموني، خواه ناخواه ساليانه چند درصدي از تراكم استخواني آنها كاسته مي‌شود. براي تعديل و پيشگيري از سرعت كاهش تراكم استخوان‌ها استفاده از منابع حاوي كلسيم توام با حركات و فعاليت‌هاي بدني متناسب با سن و بهره‌مندي از نور آفتاب، بسيار مهم و ضروري است.
وي درباره پيشگيري و درمان‌هاي تغذيه‌اي مي‌گويد: در هزاره سوم برخلاف تصورات گذشته كه كماني شدن و خميدگي اندام در ميانسالان و سالمندان، به خصوص در ميان خانم‌ها طبيعي بود، امروزه با شناخت كامل علل و عوامل مساعدكننده يا بازدارنده اين عارضه، فرآيند كاهش تراكم استخوان‌ها و نقش نوع و كيفيت تغذيه مورد توجه خاص دانشوران قرار گرفته است.
كلسيم يكي از مواد معدني بسيار ضروري براي بدن و موثر در پيشگيري از پوكي استخوان در تمام سنين و يكي از عوامل بازدارنده شكستگي سر استخوان ران و ترك خورن يا شكستگي لگن در سنين بعد از يائسگي بانوان است. مهم‌ترين منابع غذايي تامين‌كننده كلسيم شير و فرآورده‌هاي شيري است. به طور مثال، يك ليوان شير يا ماست يا كفير، حاوي 240 ميلي‌گرم كلسيم مي‌باشد. مقدار نياز روزانه به كلسيم بستگي به سن، جنس، رنگ پوست و شرايط محيطي دارد و در افراد مختلف، متفاوت است ولي به طور متوسط، نوزادان 400 ميلي‌گرم، نوجوانان، جوانان و ميانسالان 1200 ميلي‌گرم و خانم‌هاي حامله و شيرده حتي تا 2000 ميلي‌گرم (2 گرم) بايد روزانه كلسيم دريافت كنند.
پروفسور كيمياگر نيز درخصوص ارتباط پوكي استخوان با تغذيه مادر در دوران جنيني و شيردهي معتقد است: گرچه بارداري و شيردهي نياز به كلسيم را افزايش مي‌دهد، اما اين نياز در دوران بارداري زياد نيست و در حدود 30 گرم مي‌باشد. حال آنكه در دوران شيردهي روزانه حدود يك گرم كلسيم در شير ترشح مي‌شود. بخشي از اين نياز از طريق تغذيه تامين و بخشي نيز از استخوان مادر برداشت مي‌شود. در شرايط معمولي كه تغذيه مادر كمبود نداشته باشد، اين ميزان كلسيم كه از استخوان برداشت شده، به خوبي جايگزين مي‌شود. حتي حاملگي‌هاي مكرر نيز با تغذيه معمول مادر، سبب ايجاد پوكي استخوان نمي‌شود.
بنابراين، گرچه توجه به دريافت كافي كلسيم در دوران بارداري و شيردهي ضروري است. اما نگراني از بابت احتمال ايجاد پوكي استخوان به سبب بارداري و شيردهي بي‌مورد مي‌باشد.
هــمــچنين دكــــتـر سيدمرتضي صفوي در پاسخ به اين سوال كه آيا مصرف بيش از اندازه موادي نظير مواد پروتئيني، نوشابه‌هاي گازدار و چاي با پوكي‌استخوان ارتباط دارد تاكيد مي‌كند: در حالي كه در آمريكا 15 تا 20 ميليون نفر از پوكي استخوان و عواقب ناشي از آن مثل كمردرد، شكستگي‌هاي مداوم استخوان و غيره رنج مي‌برند، در كشور ايران نيز دريافت كلسيم اندك بوده و بيش از نيمي از جمعيت، لبنيات كافي مصرف نمي‌كنند و در برخي مطالعات حتي پوكي استخوان در زنان 35 ساله ايراني گزارش شده است. اين پوكي استخوان عوامل مختلفي دارد. در سال‌هاي 1968 و 1972 ميلادي، مطالعاتي در مورد تداخل غذاهاي حاوي پروتئين، مثل غذاهاي حيواني با كلسيم انجام شد. اين مطالعات نشان داد كساني كه بيشتر از غذاهاي گياهي استفاده مي‌كنند و مصرف گوشت و پروتئين حيواني آنان كم است، كمتر در معرض مشكلات كمبود كلسيم قرار دارند كه علت آن احتمالاً پروتئين بالاي رژيم غذايي آنان است (به خصوص در مطالعاتي كه روي اسكيموها انجام شده، اين تفاوت محسوس گزارش شده است). با اين حال، بدون انجام تحقيقات گسترده به راحتي نمي‌توان نظريه تداخل پروتئين و كلسيم را پذيرفت.
به عنوان مثال، در تحقيقاتي كه بر روي ميزان تاثير غذاهاي حاوي پروتئين حيواني انجام شد، افرادي كه پروتئين مصرف كرده بودند، دندان‌هاي بهتر و سيستم ايمني مناسب‌تري نسبت به گروهي كه پروتئين حيواني مصرف نمي‌كردند، داشتند. حتي در بررسي‌هاي انجام شده بر روي اسكلت مردم كلمبيا كه غذاي عمده آنها گوشت بود، هيچگونه آثاري از پوكي استخوان و ساير بيماري‌هاي وابسته مشاهده نگرديد.
در مطالعات بعدي كه دكتر «هرت اسپنسر» انجام داد، نيز هيچگونه مشكلي درخصوص كاهش دانسيته استخواني در كساني كه گوشت مصرف مي‌كردند، ديده نشد.
بنابراين، امروز به جرأت مي‌توان گفت كه مصرف غذاهاي گوشتي و پروتئين هيچگونه مشكلي براي استخوان‌ها، از قبيل پوكي استخوان و غيره ايجاد نمي‌كند. همچنين درخصوص نوشابه‌هاي گازدار، تحقيقات زيادي اثر كاهش دهندگي دانسيته استخواني را با مصرف اين نوشيدني‌ها اثبات كرده‌اند.
در مقابل، مصرف چاي بر ايجاد پوكي استخوان تاثيري ندارد.
در ادامه از دكتر صالحي سورمقي متخصص فارماكوگنوزي و استاد دانشگاه تهران در خصوص درمان و پيشگيري پوكي استخوان از طريق گياهان دارويي پرسيديم كه وي افزود: گرچه پوكي استخوان مي‌تواند به علل مختلف در هر دو جنس مردان و زنان صورت گيرد اما مهم‌ترين علل پوكي استخوان به خصوص در زنان بعد از يائسگي و به علت تغييرات هورموني ايجاد مي‌شود. در حقيقت اختلال هورموني باعث عدم تثبيت تركيبات كلسيم بر روي استخوان‌ها و كاهش آن شده و شكستگي و دردهايي در اسكلت بدن از جمله دست، پا و كمر ايجاد مي‌شود. يكي از راه‌هاي جلوگيري از اين مسأله استفاده از هورمون‌هاي شيميايي (مصنوعي) است كه با وجود اثرات مثبت متاسفانه داراي عوارض جانبي متعددي از جمله ريزش مو، چاقي، سرطانزايي و مشكلات قلبي در مصرف طولاني هستند. اين روش گرچه چند دهه مورد استفاده بوده است ولي در سال‌هاي اخير به دليل اثرات سرطانزايي آنها به شدت كاهش يافته است و در بسياري از كشورها مانند آمريكا و بعضي كشورهاي غربي در موارد بسيار معدود از آن استفاده مي‌شود. اما روش سال‌هاي اخير استفاده از داروهاي گياهي است. يكي از بهترين داروهاي گياهي كه مي‌تواند كاملا به جاي هورمون‌هاي شيميايي مصرف شود بدون اينكه عوارض آنها را داشته باشد قطره يا قرص «ويتاگنوس» (VITAGNOS) است كه در دهه اخير مورد استفاده در جهان است. اين دارو از گياهي به نام پنج انگشت تهيه مي‌شود و براي انواع اختلالات هورموني و به خصوص مشكلات يائسگي و از جمله جلوگيري از پوكي استخوان مصرف مي‌شود. اين دارو بدون نسخه در كليه داروخانه‌هاي ايران در دسترس مصرف كنندگان است و از داروهاي رسمي ايران مي‌باشد. راهنمايي لازم براي مصرف در راهنماي همراه دارو مي‌باشد. البته استفاده از انواع لبنيات و يا داروهاي حاوي كلسيم طبق نظر پزشك ضروري است.
محمد حضوري دانشجوي دكتراي تغذيه درخصوص ارتباط فعالیت ورزشی و توده استخوانی مي‌گويد: استخوان، بافتی است فعال که از برخی ترکیبات معدنی در بستری از ترکیبات آلی تشکیل شده است. به جز وظیفه استحکام ساختار بدن، تشکیل تکیه‌گاهی برای فعالیت عضلات و حفاظت از اندام‌های مهم، این بافت وظایف متابولیکی نیز بر عهده دارد و مهم‌ترین این نقش‌ها حفظ ذخایر مناسبی از املاح به ویژه کلسیم می‌باشد. کلسیم عنصری ضروری بوده و حفظ غلظت متعادل آن برای انجام فعالیت‌های حیاتی نظیر ضربان قلب، انقباض عضلات و بسیاری فعالیت‌های دیگر مورد نیاز است.
فعالیت‌های ورزشی موجب افزایش فشار وارده بر استخوان‌ها شده و ساختار آنها را دستخوش تغییراتی می‌كند که به استحکام بیشتر و افزایش توده استخوانی منجر می‌گردد. تحقیقات نشان مي‌دهد که ورزش اثر حفاظتی بر استخوان‌ها دارد و ورزشکاران توده استخوانی بیشتری نسبت به افراد غیر فعال دارند. در مورد فشار وارد بر عضلات بايد گفت که این فشار از دو منبع متفاوت بر استخوان‌ها اعمال می‌شود: نخست از طریق فشار ناشی از انقباض عضلات فعال و دیگري از طریق فشار جاذبه. از آنجا که فشار ناشی از جاذبه به واسطه وزن بدن بر استخوان وارد می‌شود، بررسی‌ها نشان مي‌دهند که این نوع فشارها در استخوان‌های نیمه پایینی بدن، به ویژه پاها و لگن، تاثیر بیشتری داشته و استخوان‌ها در نیمه بالایی بدن نظیر بازوها، کتف و دنده‌ها بیشتر تحت تاثیر فشار وارد از نیروی انقباض عضلات فعال می‌باشند.
حضوري با اشاره به اينكه مطالعات موجود که به بررسی تاثیر ورزش بر توده استخوانی پرداخته‌اند، نشان مي‌دهند ورزش‌هایی که با تحمل وزن انجام می‌شوند (نظیر انواع دویدن) و تمرینات استقامتی در کاهش و یا پیشگیری از اتلاف توده استخوانی به ویژه در زنان ورزشکار موثرند مي‌گويد: البته در برخی ورزشکاران و در مواردی نظیر ابتلا به اختلالات خوردن و یا آمنوره (اختلالات عادت ماهیانه و قطع کامل آن)، بافت استخوانی دچار تحلیل شده و کاهش می‌یابد. دلایل این امر کاهش دریافت کلسیم غذایی و کاهش غلظت هورمون استروژن در زنان در پی بروز آمنوره است. اگرچه این آمنوره و اختلالات خوردن در ورزشکاران زن، به ویژه در ورزش‌هایی که داشتن حداقل بافت چربی و تناسب فیزیکی اندام مهم می‌باشد، شایع است، اما دلیل بروز این اختلالات، فعالیت ورزشی نیست و رفتارهای نادرستي نظیر کاهش وزن شدید و دریافت انرژی در مقادیری کمتر از میزان نیاز فرد، از دلایل بروز آنهاست.
وي در پايان گفت: تاثیر مثبت ورزش بر توده استخوانی از اهمیت دریافت مقادیر متناسب کلسیم و ویتامین D در طی روز نمی‌کاهد. قابل توجه آنکه میزان نیاز به کلسیم در زنان ورزشکار پس از سن یائسگی و نیز زنان ورزشکار مبتلا به آمنوره افزایش می‌یابد.
منبع: دنیای تغذیه ش 83
اين بيماري تا قبل از بروز، هيچ پيش عارضه‌اي ندارد و بيماران مبتلا به پوكي استخوان ممكن است در اثر يك جابه‌جايي، سر خوردن و يا پايين افتادن از پله مصدوم شوند كه بيشتر هم در استخوان ران، مهره كمر، ناحيه لگن، ستون مهره‌ها و ساعد دست اتفاق مي‌افتد. براساس آمار بنياد بين‌المللي پوكي استخوان، از هر سه زن و هر پنج مرد بالاي 50 سال، يك نفر اين بيماري تلخ را تجربه خواهد كرد.
نظر به اهميت تشخيص پوكي استخوان و آشنايي هر چه بيشتر خوانندگان عزيز با شيوه‌هاي پيشگيري و درمان آن، بحث اين شماره برداشت آزاد، به اين بيماري اختصاص يافته است.
در تنظيم اين گزارش صاحب‌نظران و اساتيد گرانقدري در رشته پزشكي و تغذيه به شرح ذيل با ما همكاري داشته‌اند:
دكتر عليرضا استقامتي، فوق تخصص غدد درون‌ريز و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي دانشگاه تهران
دكتر عباسي، رزيدنت پزشكي هسته‌اي بيمارستان شريعتي
دكتر عبدالرحمن رستميان، فوق تخصص روماتولوژي داخلي و رئيس بيمارستان امام خميني
دكتر سيدضياءالدين مظهري، استاد دانشگاه و متخصص تغذيه
دكتر صفوي، استاد تغذيه دانشگاه اصفهان و مشاور معاون سلامت وزارت بهداشت
دكتر سيد مسعود كيمياگر، متخصص تغذيه و رژيم‌هاي درماني و استاد دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي
دكتر محمدحسين صالحي سورمقي، دكتراي تخصصي فارماكوگنوزي از انگلستان و استاد دانشكده داروسازي دانشگاه تهران
محمد حضوري، دانشجوي دكتراي تغذيه دانشگاه تهران.
در ابتداي بحث، از دكتر استقامتي درخواست كرديم ضمن تعريفي مختصر از پوكي استخوان، بگويند كدام گروه از افراد بيشتر در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند و چه راه‌هايي براي پيشگيري از آن وجود دارد؟
به بيماري‌هاي متابوليكي استخوان كه باعث به هم ريختن ريز ساختار استخوان شده و استخوان را شكننده و مستعد شكستگي مي‌كنند، پوكي استخوان گفته مي‌شود. بيشترين گروهي كه به طور طبيعي در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند، خانم‌ها پس از سنين يائسگي هستند؛ اما در همه افراد اين احتمال وجود دارد؛ به طور مثال افرادي كه كورتون مصرف مي‌كنند، بيماراني كه دچار پركاري تيروئيد هستند، افرادي كه ديابت دارند، بيماران كبدي، مردان و زنان در سنين بالا، در كم كاري غدد جنسي، بيماري‌هاي بافت كلاژن و افرادي كه سيگار و الكل مصرف مي‌كنند.
يكي از مهم‌ترين عوامل ابتلا به اين بيماري، عامل ژنتيك است. 30 تا 50 درصد از توده اسكلتي ارثي است. نژاد و جنس از عوامل ديگر مي‌باشند. يك سياهپوست آفريقايي نسبت به يك آسيايي يا اروپايي، كمتر در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارد.
ورزش‌هايي از جمله پياده‌روي و دويدن ملايم و همچنين مصرف كلسيم به ميزان 800 تا 1000 ميلي‌گرم، به ويژه در سنين جواني و همچنين مصرف ويتامين D در جلوگيري از پوكي استخوان موثرند. البته نياز به مصرف كلسيم در افراد مسن نسبت به جوانان بيشتر است. تراكم استخوان در دوره كودكي و جواني به حداكثر ميزان خود مي‌رسد، در دهه سوم و چهارم ثابت مي‌ماند و از دهه چهارم كاهش توده استخواني شروع مي‌شود. بنابراين، بهترين زمان براي افزايش توده استخواني و پيشگيري از پوكي استخوان، قبل از سن سي سالگي است.
وي در پاسخ به اين سوال كه آزمايش سنجش تراكم استخوان بيشتر براي چه افرادي تجويز مي‌شود، مي‌گويد: كليه افراد مسن، به خصوص خانم‌هاي بالاي 65 سال و افرادي كه سابقه شكستگي عضوي در خود و يا در فاميل دارند، افرادي كه بيش از سه ماه بيشتر از 15 ميلي‌گرم كورتون مصرف كرده‌اند، افرادي كه سندرم كوشينگ يا يائسگي زودرس و يا پركاري تيروئيد دارند، انجام اين آزمايش براي‌شان ضروري است.
در پايان، دكتر استقامتي با اشاره به درمان پوكي استخوان با ورزش و مصرف كلسيم و ويتامين D و مصرف داروهايي كه باعث استخوان‌سازي و يا مانع از بازجذب استخواني مي‌شوند و با تاكيد بر مصرف هورمون تيروئيد، تحت نظارت پزشك، براي درمان بيماري‌هاي تيروئيد، مصرف بي‌رويه اين هورمون را جهت لاغري، موجب كاهش تراكم استخوان دانست و توصيه كرد تنها با تجويز پزشك اين دارو را مصرف نمايند.
در ادامه بحث از دكتر عباسي در مورد چگونگي انجام آزمايش سنجش تراكم استخوان و تشخيص پوكي استخوان از اين طريق و ممنوعيت‌هاي اين آزمون جويا شديم و دكتر عباسي در اين باره گفت: با توجه به اينكه اين عارضه علائم ظاهري ندارد، انجام آزمون سنجش تراكم استخوان براي افراد بالاي 60 سال ضروري است. روش DXA (دگزا) رايج‌ترين و مقبول‌ترين روش سنجش تراكم استخوان در ايران و جهان است. در اين روش، بيمار بر روي تخت دراز مي‌كشد و قسمت مهره‌هاي كمر و بالاي ران مورد بررسي قرار مي‌گيرد. براي انجام اين آزمايش نيازي به تزريق نيست و دردي هم ندارد. اشعه بسيار ناچيزي به فرد داده مي‌شود. اين كار حتي مي‌تواند با لباس انجام شود، فقط در ناحيه‌اي كه زير اشعه قرار مي‌گيرد نبايد شي فلزي (مثل كمربند) وجود داشته باشد. اين آزمون بيشتر از مهره كمر و استخوان فمور (ران) گرفته مي‌شود، اما امكان انجام آن در هر قسمت از استخوان‌هاي بدن وجود دارد. براي انجام اين آزمايش ممنوعيت خاصي وجود ندارد؛ فقط در زنان باردار يا مشكوك به بارداري توصيه نمي‌شود.
همچنين دكتر رستميان در مورد مصرف داروهاي كورتون و تاثير اين داروها بر پوكي استخوان افزود: به اعتقاد وي، هر ميزاني از كورتون تاثير خود را مي‌گذارد. اگر كورتون به همراه مكمل‌ها به بيمار داده شود، اين تاثير كمتر مي‌شود. البته داروي كورتون تنها براي بيماراني كه التهاب دارند، تجويز مي‌شود و در بيماراني كه التهاب ندارند نيازي به مصرف اين دارو نيست. به طور مثال، اگر بيمار روماتيسمي درمان نشود، به دليل اينكه سايتوكين‌هاي التهابي دارد، خود بيماري روماتيسمي موجب پوكي استخوان مي‌شود، پس با مصرف كورتون بايد التهاب را سركوب كرد. اما از طرفي خود داروي كورتون مي‌تواند منجر به پوكي استخوان شود. در بيمار مبتلا كه درمان نشده و كورتون هم مصرف نكرده است، وقتي مفصل او مورد بررسي قرار مي‌گيرد، متوجه مي‌شويم اطراف مفصلي كه التهاب داشته دچار پوكي استخوان است كه به آن كاهش دانسيته استخوان اطراف مفصلي گفته مي‌شود. اما اگر كورتون به همراه داروهاي ديگر مصرف شود، بيمار دچار پوكي استخوان اطراف مفصلي نمي‌شود، زيرا آن داروها ميزان كورتون را در بدن كاهش مي‌دهند و از اثرات منفي آن مي‌كاهند. كورتون به اين دليل براي بيماران التهابي تجويز مي‌شود كه تاثير سريعي در كاهش التهاب دارد؛ در حالي كه داروهاي ديگر دو تا سه ماه زمان مي‌برند تا اثر بگذارند. در مورد بيماري‌هاي مختلف، ميزان تجويز كورتون متفاوت است. به عنوان مثال، براي كساني كه بيماري آرتريت‌روماتوئيد دارند، 3/0 ميلي‌گرم به ازاي كيلوگرم وزن بدن داده مي‌شود و در ماه‌هاي بعد به 1/0 ميلي‌گرم به ازاي كيلوگرم وزن بدن مي‌رسد. كورتون در بعضي موارد نجات دهنده است؛ مثلا كسي كه واسكوليت مغز دارد، بايد 60 ميلي‌گرم كورتون مصرف كند و وقتي اين ميزان دارو براي فرد تجويز مي‌شود، بيمار از مرگ نجات مي‌يابد. اين دارو عوارضي نيز دارد؛ اما اگر همراه با مكمل‌ها مصرف شود، عوارض آن تا حد زيادي كاهش مي‌يابد. به طور كلي كسي كه كورتون مصرف مي‌كند و كسي كه آن را تجويز مي‌كند، بايد اطلاعات كافي درباره اين دارو داشته باشد. وقتي بيمار كورتون مصرف مي‌كند، بايد در كنار آن مكمل‌هاي غذايي را هم به ميزان كافي دريافت كند (بيش از 1000 تا 1500 ميلي‌گرم كلسيم و بيش از 400 واحد ويتامين D). ما بيماراني را داريم كه به اشتباه كورتون مصرف كرده‌اند و چون اين دارو التهاب‌شان را برطرف كرده، سرخود و بدون تجويز پزشك مصرف دارو را ادامه داده‌اند و دچار پوكي استخوان شده‌اند. ما براي مصرف داروي كورتون پروتكل داريم. اگر فردي قرار است بيش از شش ماه بالاي 5/7 ميلي‌گرم كورتون مصرف كند، بايد تراكم استخوان او سنجيده شود و بسته به ميزان تراكم، كورتون مصرف كند؛ ضمن اينكه در كنار آن داروهايي مانند آلندرونيت‌ها كه تراكم استخوان را افزايش مي‌دهند، بايد مورد استفاده قرار گيرد. در هر حال، كورتون بهترين دارو در درمان بعضي از بيماري‌ها به ويژه واسكوليت است و در كنار مصرف اين دارو بايد از لبنيات يا كلسيم و ويتامين D به ميزان لازم استفاده شود.
همچنين، با كاهش فعاليت بيماري، مصرف دارو بايد كاهش يابد و در نهايت قطع شود و به هيچ‌وجه بدون تجويز پزشك ادامه نيابد.
در ادامه گفتگو دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص برجسته تغذيه درخصوص نقش تغذيه و تحرك در پيشگيري و كنترل پوكي استخوان مي‌گويد: در افزايش تراكم و يا برعكس در كاهش ذخاير استخوان‌ها و پوكي تدريجي آنها، عوامل گوناگوني مثل عوامل ژنتيكي به صورت زمينه‌هاي مساعد يا نامساعد و يا روند تدريجي افزايش سن موثرند. به طور قطع، عامل سن از آغاز حيات تا زمان مرگ، تاثيرات گوناگوني دارد.
الف: بهترين زمان انباشتگي ذخاير استخواني در فاصله سني ده تا بيست سالگي حتي در خانم‌ها زودتر از سن ده سالگي است. در اين فاصله سني جذب كلسيم و ساير مواد معدني در بالاترين حد خود و برنامه‌ريزي بدن براي پيشگيري از پوكي استخوان‌ها، حتي در سنين بالاتر و ذخيره‌سازي به موقع مواد معدني از جمله كلسيم، در اوج خود مي‌باشد و با يك تغذيه مناسب، متعادل، متنوع در كنار استفاده مداوم از تابش مستقيم آفتاب به مدت معين شده و فعاليت‌هاي بدني، مي‌توان از پوكي استخوان پيشگيري نمود.
ب: سنين 30 - 20 سالگي
در صورت تغذيه مناسب حاوي منابع معدني مورد نياز ساختار اسكلت در استخوان‌ها و تامين انرژي، پروتئين و كليه ويتامين‌هاي 13 گانه (به خصوص ويتامين D و K) و حذف يا كاهش عوامل نامساعدكننده در سنين 20‑10 سالگي، فرايند جذب و ذخيره‌سازي و تراكم استخوان‌ها در حد مناسب خواهد بود. گرچه از سن 30 سالگي به بعد، ساخت، ترميم، جذب و ذخيره‌سازي عناصر سازنده استخوان‌ها به سرعت و شدت سنين پايين‌تر نيست، ولي دريافت كلسيم و ساير مواد مغذي مورد نياز و انجام ورزش‌هاي مناسب با سن و تحركات بدني توام با وارد نمودن فشار بر استخوان‌ها موجب مستحكم‌تر شدن استخوان‌هاي بلند و همچنين لگن به بهترين وجه مي‌شود.
ج: فاصله سني 50-35 سالگي
در اين سنين خروج تدريجي قسمتي از ذخاير كلسيم استخوان‌هاي بدن آغاز مي‌شود؛ به خصوص در خانم‌هاي 50 -42 ساله كه تغييراتي در روند سيكل ماهانه آنها به وجود مي‌آيد و علائم يائسگي و پيري بروز مي‌كند و به علت تغييرات هورموني، خواه ناخواه ساليانه چند درصدي از تراكم استخواني آنها كاسته مي‌شود. براي تعديل و پيشگيري از سرعت كاهش تراكم استخوان‌ها استفاده از منابع حاوي كلسيم توام با حركات و فعاليت‌هاي بدني متناسب با سن و بهره‌مندي از نور آفتاب، بسيار مهم و ضروري است.
وي درباره پيشگيري و درمان‌هاي تغذيه‌اي مي‌گويد: در هزاره سوم برخلاف تصورات گذشته كه كماني شدن و خميدگي اندام در ميانسالان و سالمندان، به خصوص در ميان خانم‌ها طبيعي بود، امروزه با شناخت كامل علل و عوامل مساعدكننده يا بازدارنده اين عارضه، فرآيند كاهش تراكم استخوان‌ها و نقش نوع و كيفيت تغذيه مورد توجه خاص دانشوران قرار گرفته است.
كلسيم يكي از مواد معدني بسيار ضروري براي بدن و موثر در پيشگيري از پوكي استخوان در تمام سنين و يكي از عوامل بازدارنده شكستگي سر استخوان ران و ترك خورن يا شكستگي لگن در سنين بعد از يائسگي بانوان است. مهم‌ترين منابع غذايي تامين‌كننده كلسيم شير و فرآورده‌هاي شيري است. به طور مثال، يك ليوان شير يا ماست يا كفير، حاوي 240 ميلي‌گرم كلسيم مي‌باشد. مقدار نياز روزانه به كلسيم بستگي به سن، جنس، رنگ پوست و شرايط محيطي دارد و در افراد مختلف، متفاوت است ولي به طور متوسط، نوزادان 400 ميلي‌گرم، نوجوانان، جوانان و ميانسالان 1200 ميلي‌گرم و خانم‌هاي حامله و شيرده حتي تا 2000 ميلي‌گرم (2 گرم) بايد روزانه كلسيم دريافت كنند.
پروفسور كيمياگر نيز درخصوص ارتباط پوكي استخوان با تغذيه مادر در دوران جنيني و شيردهي معتقد است: گرچه بارداري و شيردهي نياز به كلسيم را افزايش مي‌دهد، اما اين نياز در دوران بارداري زياد نيست و در حدود 30 گرم مي‌باشد. حال آنكه در دوران شيردهي روزانه حدود يك گرم كلسيم در شير ترشح مي‌شود. بخشي از اين نياز از طريق تغذيه تامين و بخشي نيز از استخوان مادر برداشت مي‌شود. در شرايط معمولي كه تغذيه مادر كمبود نداشته باشد، اين ميزان كلسيم كه از استخوان برداشت شده، به خوبي جايگزين مي‌شود. حتي حاملگي‌هاي مكرر نيز با تغذيه معمول مادر، سبب ايجاد پوكي استخوان نمي‌شود.
بنابراين، گرچه توجه به دريافت كافي كلسيم در دوران بارداري و شيردهي ضروري است. اما نگراني از بابت احتمال ايجاد پوكي استخوان به سبب بارداري و شيردهي بي‌مورد مي‌باشد.
هــمــچنين دكــــتـر سيدمرتضي صفوي در پاسخ به اين سوال كه آيا مصرف بيش از اندازه موادي نظير مواد پروتئيني، نوشابه‌هاي گازدار و چاي با پوكي‌استخوان ارتباط دارد تاكيد مي‌كند: در حالي كه در آمريكا 15 تا 20 ميليون نفر از پوكي استخوان و عواقب ناشي از آن مثل كمردرد، شكستگي‌هاي مداوم استخوان و غيره رنج مي‌برند، در كشور ايران نيز دريافت كلسيم اندك بوده و بيش از نيمي از جمعيت، لبنيات كافي مصرف نمي‌كنند و در برخي مطالعات حتي پوكي استخوان در زنان 35 ساله ايراني گزارش شده است. اين پوكي استخوان عوامل مختلفي دارد. در سال‌هاي 1968 و 1972 ميلادي، مطالعاتي در مورد تداخل غذاهاي حاوي پروتئين، مثل غذاهاي حيواني با كلسيم انجام شد. اين مطالعات نشان داد كساني كه بيشتر از غذاهاي گياهي استفاده مي‌كنند و مصرف گوشت و پروتئين حيواني آنان كم است، كمتر در معرض مشكلات كمبود كلسيم قرار دارند كه علت آن احتمالاً پروتئين بالاي رژيم غذايي آنان است (به خصوص در مطالعاتي كه روي اسكيموها انجام شده، اين تفاوت محسوس گزارش شده است). با اين حال، بدون انجام تحقيقات گسترده به راحتي نمي‌توان نظريه تداخل پروتئين و كلسيم را پذيرفت.
به عنوان مثال، در تحقيقاتي كه بر روي ميزان تاثير غذاهاي حاوي پروتئين حيواني انجام شد، افرادي كه پروتئين مصرف كرده بودند، دندان‌هاي بهتر و سيستم ايمني مناسب‌تري نسبت به گروهي كه پروتئين حيواني مصرف نمي‌كردند، داشتند. حتي در بررسي‌هاي انجام شده بر روي اسكلت مردم كلمبيا كه غذاي عمده آنها گوشت بود، هيچگونه آثاري از پوكي استخوان و ساير بيماري‌هاي وابسته مشاهده نگرديد.
در مطالعات بعدي كه دكتر «هرت اسپنسر» انجام داد، نيز هيچگونه مشكلي درخصوص كاهش دانسيته استخواني در كساني كه گوشت مصرف مي‌كردند، ديده نشد.
بنابراين، امروز به جرأت مي‌توان گفت كه مصرف غذاهاي گوشتي و پروتئين هيچگونه مشكلي براي استخوان‌ها، از قبيل پوكي استخوان و غيره ايجاد نمي‌كند. همچنين درخصوص نوشابه‌هاي گازدار، تحقيقات زيادي اثر كاهش دهندگي دانسيته استخواني را با مصرف اين نوشيدني‌ها اثبات كرده‌اند.
در مقابل، مصرف چاي بر ايجاد پوكي استخوان تاثيري ندارد.
در ادامه از دكتر صالحي سورمقي متخصص فارماكوگنوزي و استاد دانشگاه تهران در خصوص درمان و پيشگيري پوكي استخوان از طريق گياهان دارويي پرسيديم كه وي افزود: گرچه پوكي استخوان مي‌تواند به علل مختلف در هر دو جنس مردان و زنان صورت گيرد اما مهم‌ترين علل پوكي استخوان به خصوص در زنان بعد از يائسگي و به علت تغييرات هورموني ايجاد مي‌شود. در حقيقت اختلال هورموني باعث عدم تثبيت تركيبات كلسيم بر روي استخوان‌ها و كاهش آن شده و شكستگي و دردهايي در اسكلت بدن از جمله دست، پا و كمر ايجاد مي‌شود. يكي از راه‌هاي جلوگيري از اين مسأله استفاده از هورمون‌هاي شيميايي (مصنوعي) است كه با وجود اثرات مثبت متاسفانه داراي عوارض جانبي متعددي از جمله ريزش مو، چاقي، سرطانزايي و مشكلات قلبي در مصرف طولاني هستند. اين روش گرچه چند دهه مورد استفاده بوده است ولي در سال‌هاي اخير به دليل اثرات سرطانزايي آنها به شدت كاهش يافته است و در بسياري از كشورها مانند آمريكا و بعضي كشورهاي غربي در موارد بسيار معدود از آن استفاده مي‌شود. اما روش سال‌هاي اخير استفاده از داروهاي گياهي است. يكي از بهترين داروهاي گياهي كه مي‌تواند كاملا به جاي هورمون‌هاي شيميايي مصرف شود بدون اينكه عوارض آنها را داشته باشد قطره يا قرص «ويتاگنوس» (VITAGNOS) است كه در دهه اخير مورد استفاده در جهان است. اين دارو از گياهي به نام پنج انگشت تهيه مي‌شود و براي انواع اختلالات هورموني و به خصوص مشكلات يائسگي و از جمله جلوگيري از پوكي استخوان مصرف مي‌شود. اين دارو بدون نسخه در كليه داروخانه‌هاي ايران در دسترس مصرف كنندگان است و از داروهاي رسمي ايران مي‌باشد. راهنمايي لازم براي مصرف در راهنماي همراه دارو مي‌باشد. البته استفاده از انواع لبنيات و يا داروهاي حاوي كلسيم طبق نظر پزشك ضروري است.
محمد حضوري دانشجوي دكتراي تغذيه درخصوص ارتباط فعالیت ورزشی و توده استخوانی مي‌گويد: استخوان، بافتی است فعال که از برخی ترکیبات معدنی در بستری از ترکیبات آلی تشکیل شده است. به جز وظیفه استحکام ساختار بدن، تشکیل تکیه‌گاهی برای فعالیت عضلات و حفاظت از اندام‌های مهم، این بافت وظایف متابولیکی نیز بر عهده دارد و مهم‌ترین این نقش‌ها حفظ ذخایر مناسبی از املاح به ویژه کلسیم می‌باشد. کلسیم عنصری ضروری بوده و حفظ غلظت متعادل آن برای انجام فعالیت‌های حیاتی نظیر ضربان قلب، انقباض عضلات و بسیاری فعالیت‌های دیگر مورد نیاز است.
فعالیت‌های ورزشی موجب افزایش فشار وارده بر استخوان‌ها شده و ساختار آنها را دستخوش تغییراتی می‌كند که به استحکام بیشتر و افزایش توده استخوانی منجر می‌گردد. تحقیقات نشان مي‌دهد که ورزش اثر حفاظتی بر استخوان‌ها دارد و ورزشکاران توده استخوانی بیشتری نسبت به افراد غیر فعال دارند. در مورد فشار وارد بر عضلات بايد گفت که این فشار از دو منبع متفاوت بر استخوان‌ها اعمال می‌شود: نخست از طریق فشار ناشی از انقباض عضلات فعال و دیگري از طریق فشار جاذبه. از آنجا که فشار ناشی از جاذبه به واسطه وزن بدن بر استخوان وارد می‌شود، بررسی‌ها نشان مي‌دهند که این نوع فشارها در استخوان‌های نیمه پایینی بدن، به ویژه پاها و لگن، تاثیر بیشتری داشته و استخوان‌ها در نیمه بالایی بدن نظیر بازوها، کتف و دنده‌ها بیشتر تحت تاثیر فشار وارد از نیروی انقباض عضلات فعال می‌باشند.
حضوري با اشاره به اينكه مطالعات موجود که به بررسی تاثیر ورزش بر توده استخوانی پرداخته‌اند، نشان مي‌دهند ورزش‌هایی که با تحمل وزن انجام می‌شوند (نظیر انواع دویدن) و تمرینات استقامتی در کاهش و یا پیشگیری از اتلاف توده استخوانی به ویژه در زنان ورزشکار موثرند مي‌گويد: البته در برخی ورزشکاران و در مواردی نظیر ابتلا به اختلالات خوردن و یا آمنوره (اختلالات عادت ماهیانه و قطع کامل آن)، بافت استخوانی دچار تحلیل شده و کاهش می‌یابد. دلایل این امر کاهش دریافت کلسیم غذایی و کاهش غلظت هورمون استروژن در زنان در پی بروز آمنوره است. اگرچه این آمنوره و اختلالات خوردن در ورزشکاران زن، به ویژه در ورزش‌هایی که داشتن حداقل بافت چربی و تناسب فیزیکی اندام مهم می‌باشد، شایع است، اما دلیل بروز این اختلالات، فعالیت ورزشی نیست و رفتارهای نادرستي نظیر کاهش وزن شدید و دریافت انرژی در مقادیری کمتر از میزان نیاز فرد، از دلایل بروز آنهاست.
وي در پايان گفت: تاثیر مثبت ورزش بر توده استخوانی از اهمیت دریافت مقادیر متناسب کلسیم و ویتامین D در طی روز نمی‌کاهد. قابل توجه آنکه میزان نیاز به کلسیم در زنان ورزشکار پس از سن یائسگی و نیز زنان ورزشکار مبتلا به آمنوره افزایش می‌یابد.
منبع: دنیای تغذیه ش 83
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر