نوشته : دكتر احمدرضا درستی مطلق متخصص تغذیه و رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشور
الف) التهاب معدهالتهاب و زخم معده (پپتيك) در اثر عفونت و یا ناهنجاری‌های عصبی و شیمیایی كه مقاومت طبیعی مخاط معده را مختل مي‌كنند، به وجود می‌آید و شایع‌ترین علت آن عفونت هلیکوباکترپیلوری است.
ميكرو ارگانیسم H پیلوری، باکتری گرم منفی و تاژک‌داری است که به وسیله تاژك خود به آسانی حرکت می‌کند. این ارگانیسم تا حدودی به اسید معده مقاوم است، ولی با ایجاد کلونی در زیر لایه مخاطی محافظ و تولید مقدار قابل توجهی اوره آز محافظت می‌گردد. اوره آز با تولید آمونیوم، محیط اطراف ارگانیسم را قلیایی می‌کند. اندازه و شکل این ارگانیسم بسته به محیط کشت معدی به صورت مارپیچ، حلقه‌ای و میله‌ای است. شیوع عفونت H پیلوری در میان جمعیت بزرگسال از حدود 50 درصد در کشورهای پیشرفته تا بیش از 90 درصد در کشورهای در حال توسعه مي‌باشد. به هر حال، فقط 10 تا 15 درصد از افراد مبتلا به عفونت با این ارگانیسم، دچار زخم معده می‌شوند.
مخاط معده و دوازدهه (از پايين مری تا اوايل روده كوچك) به طور طبیعی توسط یک پوشش موکوسی مترشحه از غدد موجود در دیواره‌های اپیتلیوم از عملکرد پروتئولیتیک اسید و پپسین معده حفاظت مي‌شوند. موکوس حاوی بی کربنات‌های خنثی‌کننده اسید بوده و بی کربنات اضافی نيز از طريق شیره پانکراس مترشحه به داخل لومن روده فراهم می‌گردد.
مصرف طولانی‌مدت آسپرین یا سایر استروئیدها، مصرف زیاد الکل، خوردن مواد فرساینده، استعمال دخانیات یا ترکیبی از این عوامل، می‌تواند استحکام و مقاومت دیواره مخاطی را كاهش دهد. سوء تغذیه و سطح پایین بهداشت عمومی، در بروز و تشدید علائم و به تاخیر افتادن بهبودی موثر است.
عفونت H پیلوری می‌تواند موجب التهاب مزمن مخاط معده، زخم معده و دوازدهه، تحلیل بافت معده و سرطان معده شود. عواملی که در ایجاد و شدت علائم نقش دارند شامل سن بیمار هنگام شروع عفونت اولیه، تعداد ارگانیسم‌ها، ویژگی ارگانیسم‌ها، شیوه زندگی و وضعیت سلامت کلی بیمار می‌باشند. عفونت به طور خاص، مربوط به مخاط معده است.
براي درمان، معمولا ترکیبی از سه تا چهار نوع دارو شامل بیسموت، آنتی بیوتیک‌ها و داروهای ضد ترشحی تجويز مي‌شود. درجه مقاومت میکروبی به داروهای خاص در مناطق مختلف دنیا و گونه‌های متفاوت ارگانیسم، ضرورت استفاده از پروتکل‌ها و ترکیبات گوناگون داروها را ايجاب مي‌كند. با ریشه‌کن شدن ارگانیسم، التهاب و علائم از بين مي‌روند.
معمولا التهاب حاد معده به طور ناگهاني شروع شده و علائم ظاهر می‌گردند؛ حال آنکه گاستریت (التهاب معده) مزمن در مدتي طولانی (ماه‌ها تا ده‌ها سال) ايجاد و بارها علائم بيماري تشدید يا تضعیف می‌شود. گاستریت می‌تواند با علائمی مانند تهوع، استفراغ، سستی و رخوت، بی اشتهایی، خونریزی و درد بالای شکمی همراه باشد. گاستریت مزمن که در سنین بالا شایع‌تر است، عموما با تحلیل و از بین رفتن سلول‌های کنار معده، کاهش ترشح اسید (آکلروهیدری) و فاكتور داخلی همراه است. در این بیماران امکان کاهش سطح سرمی طبيعي ويتامين B12 یا افزایش هموسیستئین سرم وجود دارد.
براي شناسايي مشكلات، از آندوسکوپی، به عنوان روشي عمومی جهت شناسایی مشکلات به كار مي‌رود. درمان التهاب معده شامل ریشه کنی ارگانسیم‌های بیماری‌زا (مانند H پیلوری) و اجتناب از عوامل تحریک‌کننده است. با توجه به عامل ایجاد کننده مشکل، انواع آنتی بیوتیک‌ها، آنتی اسیدها، آنتی ژن‌های گیرنده و مهارکننده‌های پروتون در درمان التهاب معده موثرند.
نقش تغذيه در درمان :
در افراد دچار التهاب معده آتروفیک، علاوه بر رعايت بهداشت، عدم مصرف غذاهای محرك و آبكی، نخوردن حجم زیاد غذا در یک وعده و خودداری از دریافت مقدار زيادی چربی، قند، قهوه، ادویه جات و مصرف الکل نيز توصيه می‌گردد. در اين بيماران وضعیت ویتامین B12 مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ چرا که فقدان فاکتور داخلی و اسید معده باعث سوء جذب این ویتامین می‌شود.
ب) زخم معده
مخاط طبیعی معده و دوازدهه در برابر فعالیت‌های هضمی اسید و پپسین، با ترشح طبیعی موکوس، تولید بی‌کربنات، برداشت اسید اضافی از طریق جریان عادی خون، ترمیم و تجدید سریع سلول‌های آسیب‌دیده اپیتلیال، حفاظت می‌گردند. زخم پپتیک، زخمی است که در اثر شکست این سدهای دفاعی و مکانیسم‌های بازسازی طبیعی بدن به وجود می‌آید و عموما براي ایجاد و پیشرفت علائم باید بیش از یکی از این مکانیسم‌ها دچار اختلال عملکرد شود. برخلاف آسیب‌هایی که التهاب معده و یا سایر اشکال جراحت‌های سطحی ایجاد می‌کنند، زخم پپتیک کلاسیک باعث ایجاد آسیب عمیق و فرسایش در بافت عضلانی زیر مخاطی و یا در عضله اصلی می‌شود.
علل اصلی زخم پپتیک شامل عفونت H پیلوری، التهاب معده، مصرف آسپرین و سایر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی،کورتیکواستروئیدها و ضایعاتی معروف به زخم‌های استرسی می‌باشد. افراط در مصرف الكل یا مواد حاوی مقدار زياد الكل، ضمن آسیب به مخاط معده، موجب بدتر شدن علائم زخم پپتیک و ممانعت از بهبود آن مي‌شود و ترشحات معدی را افزایش می‌دهد. استعمال دخانیات باعث کاهش ترشح بی‌کربنات و جریان خون مخاطی و تشديد التهاب و افزايش عوارض عفونت H پیلوری مي‌گردد.
تشخیص زودهنگام علائم و عوامل زخم پپتیک توانسته به طور مشخص در سه دهه گذشته شیوع و تعداد جراحی‌های مرتبط با زخم را کاهش دهد. به ویژه ریشه کنی عفونت H پیلوری و شناخت آسیب بالقوه مصرف داروهای NSAIDS، در کاهش بروز زخم پپتیک تاثیر قابل توجهی دارد.
زخم پپتیک به طور طبیعی دو ناحیه بزرگ معده و دوازدهه را در بر می‌گیرد. اين زخم، با شدت کم در یکی از دو ناحیه با علائمی شبیه به علائم سوءهاضمه و گاستریت مشاهده شده است. درد یا ناراحتی شکمی در زخم هر دوناحیه معده و دوازدهه دیده می‌شود؛ در حالی که مشکلاتی مانند بی اشتهایی، کاهش وزن، تهوع، استفراغ وسوزش قلب تا حدودی در افراد مبتلا به زخم معده بیشتر اتفاق می‌افتد. در بعضی بیماران، زخم پپتیک بدون نشانه مشخص وجود دارد. عوارضی مانند خونریزی و سوراخ شدگی در زخم پپتیک بر اهمیت آن می‌افزاید.
اگر چه زخم مزمن معمولا روند ویژه ای را با علائم مشخصه دنبال می‌کند، گاهی اوقات خونریزی و سوراخ شدگی اولین علامت مشخص بیماری است. زخم‌ها می‌توانند باعث سوراخ شدگی داخل حفره صفاقی شده یا به یک بافت مجاور ( معمولا پانکراس) نفوذ كنند و یا باعث فرسایش یک سرخرگ شده و سبب خونریزی شدید شوند. ملنا که به مدفوع سیاه و قیرگون اطلاق می‌گردد، وضعیتی است که عموما در افراد مسن دچار زخم پپتیک به وجود مي‌آيد و ممکن است هم در شرایط خونریزی گوارشی مزمن و هم در شرایط حاد دیده شود.
مخاط دستگاه گوارش فوقانی را مي‌توان توسط آندوسکوپی مورد بازدید، بررسی و حتی عکسبرداری قرار داد. آندوسکوپی روشی است که در آن یک لوله انعطاف پذیر مجهز به چراغ و دوربین چشمی ازمیان مری و داخل معده یا بالای روده کوچک عبور داده می‌شود و آسیب‌ها، زخم‌ها، تغییرات ایجاد شده در عروق خونی و تخریب سطح سلول‌ها مشاهده شده و مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس این تغییرات در کنار یافته‌های بالینی، شیمیایی و بافت شناسی برای انجام تشخیص ارزیابی می‌شوند. آندوسکوپی همچنین در پیگیری طولانی‌مدت بیماران دچار التهاب مزمن مری و التهاب معده دارای اهمیت است؛ چرا که امکان پیشرفت مشکل، بدخیم شدن زخم‌ها یا بروز سرطان وجود دارد.
نقش تغذيه در درمان :
توصیه‌های تغذيه ای شامل آهسته خوردن، کامل جویدن و عدم افراط در خوردن و نوشیدن و همچنين كاهش استرس می‌باشد. در افراد دچار زخم معده نيز، همچون ساير بيماری‌های گوارشی، عدم مصرف غذاهای محرك و آبكی، نخوردن حجم زیاد غذا در یک وعده و خودداری از دریافت مقدار زيادی چربی، قند، قهوه، ادویه جات و مصرف الکل توصيه می‌گردد. در اين بيماران وضعیت ویتامین B12 نيز مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ چرا که كمی ترشح فاکتور داخلی و تغيير در مقدار ترشح اسید معده می‌تواند موجب سوء جذب این ویتامین شود.
منبع: دنیای تغذیه ش 83
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر