نوشته : دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص تغذيه و رژيم درماني دانشيار دانشگاه علوم پزشكي ايران آيا اشكالات حركتي، دردهاي عضلاني و احساس كوفتگي پس از برخاستن از خواب شبانه، علائم آرتريت و آرتروز است؟
اگر اعضا و مفاصل شما در هنگام بيدار شدن از خواب شبانه از حركت بازايستاده‌اند و يا با درد جانكاه و با زحمت زياد آنها را به حركت واداشته‌ايد، احتمالا در روزهاي قبل كارهاي سنگين بدني و يا ورزش طولاني‌مدت انجام داده‌ايد و اين رويداد طبيعي تلقي مي‌شود، چرا كه ناشي از كوفتگي عضلات و تجمع اسيد لاكتيك به علت ورزش‌هاي ناگهاني و يا راه‌پيمايي‌هاي طولاني مدت مي‌باشد كه با انجام چند حركت سبك و نرمش‌هاي ملايم همه چيز به حالت عادي خود برخواهد گشت و جاي نگراني نيست.
ولي اگر جزء آن دسته از افرادي هستيد كه اين حالت بدون هيچ علتي در شما پديدار شده و روز به روز بعضي از مفاصل بدن‌تان بيشتر از روز قبل از فعاليت عادي خود باز مي‌ماند و يا حركات مفاصل شما در هنگام صبح بسيار دردناك است و به‌سختي و كندي آنها را حركت مي‌دهيد، ممكن است ناراحتي خاص و يا بيماري بخصوصي عامل آن باشد كه بايد خيلي سريع و بموقع علت آن را پيدا كنيد. لذا توصيه و تاكيد مي‌شود كه بدون فوت وقت به يك متخصص روماتولوگ يا ارتوپد مراجعه كنيد؛ چون احتمال زيادي وجود دارد كه شما به يكي از انواع متعدد آرتريت مبتلا شده باشيد؛ به‌خصوص اگر داراي اضافه‌وزن يا درجاتي از چاقي نيز مي‌باشيد.
معمولا مشكلات حركتي و درد مفاصل در اغلب موارد ممكن است اولين تظاهرات آرتريت، آرتروز و نقرس يا ناشي از التهاب و تورم باشد كه شروع تحليل رفتن مفصلي يا غضروفي را اعلام مي‌كند؛ ولي ما اغلب توجه چنداني به پيام‌هاي بدن‌مان نمي‌كنيم.
متاسفانه اغلب ما، ماه‌ها و سال‌ها اين علائم و دردهاي هشداردهنده را ناديده گرفته و به خوددرماني و اجراي توصيه‌هاي دوستان و آشنايان مي‌پردازيم؛ بدون اينكه به پزشك يا متخصصي مراجعه كنيم.
از بين رفتن فرصت طلايي ناشي از تعلل و ترديد ما، موجب مي‌شود كه روز به روز بر شدت بيماري افزوده شده و تحليل و از بين رفتن تدريجي غضروف و آسيب واردشده به مفاصل عميق‌تر شود و نهايتا دردها طاقت‌فرساتر، رنج‌ها افزون‌تر و كندي حركات يا عدم امكان حركت ما را زمين‌گيرتر كند. با اقدام و مراجعه بموقع به متخصص مربوطه و كنترل وزن و كاهش سيستماتيك آن به صورت اصولي، علمي و تدريجي زير نظر يك كارشناس و يا متخصص تغذيه، نه تنها از تورم مفاصل و گسترش بيماري و تحمل درد و رنج جانكاه جلوگيري مي‌شود، بلكه صرفه‌جويي بسياري نيز از نظر هزينه‌هاي درمان بيماري در حالت‌هاي پيشرفته يا از كارافتادگي خواهد شد.
روماتيسم، آرتريت روماتوئيد و آرتروز
روماتيسم به مجموعه‌اي از بيماري‌ها اطلاق مي‌گردد كه داراي تظاهرات مختلف باليني و سير متفاوتي هستند. سازمان بهداشتي جهاني (WHO) روماتيسم را چنين تعريف مي‌كند:
بيماري‌هايي كه سيستم‌هاي حركتي را مبتلا نموده و عامل محدوديت حركت، توام با ايجاد دردهاي طاقت‌فرسا مي‌گردند.
اين عارضه در چهار گروه اصلي دسته‌بندي مي‌شود:
1- آرتريت روماتوئيد
2- تغييرات تحليل‌رونده در مفاصل و ستون فقرات مانند آرتروز و پوكي استخوان
3- فيبروميالژي يا بيماري كه قسمت‌هاي نرم بدن را مبتلا مي‌سازد.
4- نقرس كه نوعي اختلال متابوليك است كه سبب انباشتگي اسيد اوريك و تشكيل كريستال‌هايي در مفاصل و موجب ايجاد دردهاي طاقت‌فرسا مي‌شود.
در چه سنيني احتمال بروز اين بيماري‌ها وجود دارد؟
اين اختلالات در تمام سنين از كودكي و جواني تا سالمندي امكان ظهور و بروز دارند.
نقش و اثر تغذيه در پيشگيري و درمان
نوع تغذيه، ميزان انرژي دريافتي از طريق خوراك روزانه، انتخاب يا حذف آگاهانه بعضي مواد غذايي در پيشگيري، تسكين و يا كاهش التهابات مفاصل، به‌خصوص مفاصل حركتي، اثرات ملموس و اثبات‌شده‌اي دارد و حتي به موازات درمان‌هاي دارويي يا جراحي و فيزيوتراپي، اجراي يك برنامه غذايي متناسب با نوع التهاب و فرسودگي و تخريب مفاصل، اثر اقدامات فوق را تقويت و طول مدت بهبودي را كوتاه‌تر مي‌سازد.
براي روشن شدن موضوع و آگاهي از تاثير انكارناپذير تغذيه از بعد ميزان و تركيبات موجود در مواد مصرفي روزانه، به چند مثال زير توجه كنيد:
الف- عوامل مستعدكننده بيماري ممكن است تحت‌تاثير نوع مواد غذايي مصرفي و تركيبات خاص موجود در آن قرار گيرند؛ مانند اثرات نامطلوب پورين در بيماري نقرس كه از طريق مصرف انواع گوشت‌ها، امعا و احشا، حبوبات، به‌ويژه عدس، غلات حاوي سبوس و قارچ و اسفناج در بدن ايجاد مي‌گردد.
غذاهاي نامناسب و غني از پورين براي افرادي كه در معرض خطر ابتلا به نقرس هستند
سوياي خشك، گوشت قرمز به‌خصوص فيله كباب، گوشت خرگوش، پوست سرخ كرده پرندگان حاوي 300 ميلي‌گرم پورين درصد گرم كنتاكي يا مرغ كباب شده با پوست (240 ميلي‌گرم)، اردك بريان (180 ميلي‌گرم)
اندرونه‌ها، تيموس گوساله 900 ميلي‌گرم، جگر گوساله 260 ميلي‌گرم، شش 340 ميلي‌گرم، قلوه 210 ميلي‌گرم، جگر گاو 360 ميلي‌گرم، انواع كالباس‌ها از 70 تا 180 ميلي‌گرم، ماهي‌هاي سرخ كرده با پوست 130 تا 320 ميلي‌گرم، كنسرو ساردين 350 ميلي‌گرم.
سبزيجات حاوي پورين متوسط اسفناج، گل‌كلم، كلم غنچه آرتيشو يا كنگر فرنگي، قارچ حاوي 50-60 ميلي‌گرم پورين.
حبوبات، لوبياي سوياي خشك يا به صورت اجيل 220 ميلي‌گرم، عدس 200 ميلي‌گرم، لوبياي سفيد 180 ميلي‌گرم و نخود 150 ميلي‌گرم.
مغزها، دانه خشخاش 170 ميلي‌گرم، تخم آفتابگردان 160 ميلي‌گرم، بادام زميني 90 ميلي‌گرم، كنجد 80 ميلي‌گرم.
ب- بعضي از تركيبات داراي اثرات مستعدكننده و يا بازدارنده ايجاد التهاب مفاصل و يا تشديد سرعت تغييرشكل و فرسودگي مفاصل مي‌باشند؛ مثلا در مبتلايان به انواع آرتريت و پلي‌آرتريت‌ها، حذف و يا جايگزين كردن بعضي مواد غذايي حاوي تركيبات آغازگر، ساخت و توليد مواد محركه را افزايش و يا كاهش مي‌دهند؛ مانند مواد غذايي حاوي اسيدهاي چرب اشباع شده و اسيد آراشيدونيك.
ج- ميزان غذاي دريافتي اثرات غيرمستقيم بر افزايش يا كاهش فشار به مفاصل مهم بدن از طريق افزايش وزن با مصرف غذاهاي پرانرژي و يا برعكس، كاهش اصولي و تدريجي وزن بدن با مصرف غذاهاي حجيم ولي كم‌انرژي دارد.
د- تغيير نوع، ميزان، كيفيت غذاي مصرفي و افزايش فعاليت‌هاي بدني به صورت زنجيره‌اي مي‌تواند موجب پيشگيري از بروز يا تعديل و درمان بيماري‌هايي كه زمينه‌ساز پيدايش و يا تشديد بيماري‌هاي ديگر هستند، شود؛ مانند ديابت، آرترواسكلروز، اختلالات سوخت و ساز چربي‌هاي خون يا حساسيت به بعضي مواد غذايي (مانند عدم تحمل لاكتوز، فروكتوز و گلوتن)
آرتريت روماتوييد
تقريبا بين 3/0 تا 5/1 درصد جمعيت كشورهاي صنعتي، به اين بيماري مبتلا هستند و متاسفانه بانوان دو تا سه برابر آقايان، دچار اين بيماري مي‌شوند.
همان‌طور كه مي‌دانيد، آرتريت روماتوئيد يك بيماري التهابي ناشي از اختلالات خودايمني است كه به طور خزنده و پيشرونده موجب تورم دردناك و تخريب تدريجي مفاصل حركتي مي‌شود و روز‌به‌روز محدوديت حركتي را افزايش مي‌دهد.
گرچه علت واقعي و اصلي بروز اين بيماري به طور دقيق مشخص نيست، ولي بررسي‌ها و تجزيه و تحليل داده‌هاي موجود، عوامل ارثي، استعمال دخانيات، اضافه‌وزن و چاقي، نوع مواد خوراكي و عادات غذايي را از عوامل زمينه‌ساز بروز و شيوع اين بيماري مي‌دانند.
از جمله مواد غذايي مستعدكننده بروز بيماري آرتريت روماتوييد مي‌توان به گوشت قرمز و به طور كلي مصرف زياد مواد پروتئيني و همچنين قهوه اشاره كرد. از طرف ديگر، مصرف ماهي (به‌خصوص ماهي‌هاي چرب)، روغن زيتون، سبزيجات و ميوه‌جات از مواد پيشگيري‌كننده و يا كاهش‌دهنده عوارض بيماري هستند.
افرادي كه زمينه ارثي و ژنتيكي اين بيماري را دارند، به طور دائم فعل و انفعالاتي را در سيستم سوخت و سازي خود هدايت مي‌كنند كه به صورت مداوم و تصاعدي مواد واسطه‌اي را توليد و رها مي‌سازد و منجر به ايجاد زنجيره‌اي از تركيبات التهابي به صورت آبشاري مي‌گردد. اين مواد توليدشده موجب آسيب و تخريب غضروف‌ها و تغيير بافت استخواني و مفاصل مي‌گردند.
تاثير تركيبات دريافتي از طريق تغذيه روزمره بر سير بيماري‌ها
از جمله تركيبات مستعدكننده بروز يا عدم بروز التهابات و تخريب غضروف‌ها، مفاصل و استخوان‌ها كه تاثير خود را از طريق سيستم ايمني اعمال مي‌كنند، انواع و مقدار اسيدهاي چرب مصرفي مي‌باشند. مثلا اسيدهاي چرب امگا6 (مانند اسيد آراشيدونيك و اسيد لينولئيك) مواد اوليه را جهت ساخت تركيبات واسطه‌اي زمينه‌ساز التهابات و تخريب فراهم مي‌سازند. (پيش‌ساز پروستاگلاندين‌هاي ايجادكننده التهاب هستند) و برعكس، اسيدهاي چرب بلند زنجيره امگا3، مانند DHA (دوكوزاهگزانوئيد اسيد) و EPA (ايكوزاپنتانوئيك اسيد) نه تنها ضد عملكرد اسيدهاي مذكور عمل مي‌كنند، بلكه به طور مستقيم اثرگذار و تسكين‌دهنده التهابات ايجادشده مي‌باشند؛ به اين شكل كه اولا به طور غيرمسقيم بيان ژن توليدكننده مواد واسطه‌اي عامل التهاب را تحت تاثير قرار مي‌دهند و از طرف ديگر، اسيدهاي چرب DHA و EPA زمينه ساخت رسلوين و پروتكتين را كه از عوامل مهاركننده تركيبات التهابي هستند، فراهم مي‌كنند.
تاثير مثبت روغن‌هاي امگا3 و روغن ماهي بر كاهش التهابات ناشي از آرتريت روماتوئيد
طي تحقيقات گسترده آينده‌نگر كه به طور متوالي در سال‌هاي 2003، 2005، 2006 و 2007 به انجام رسيده، استفاده مناسب از مكمل‌هاي روغن ماهي و اسيدهاي چرب امگا3 به طور كاملا چشمگيري سبب كاهش التهاب و تعديل درد در طول سه ماه بعد از آغاز مصرف مي‌گردد. (قابل توجه عزيزان مصرف‌كننده جهت عدم قطع مكمل به صورت زودهنگام)
در يك بررسي ديگر به برنامه غذايي مبتلاياني كه از خستگي و درد صبحگاهي مفاصل رنج مي‌بردند، روغن‌هاي حاوي اسيدهاي چرب امگا3 (روغن ماهي) يا كپسول‌هاي حاوي اسيدهاي EPA و DHA افزوده شد؛ بدون اينكه از داروهاي درماني معمول آرتريت روماتوئيدها، به خصوص تركيبات حاوي استروئيد استفاده كنند. در چهل درصد مبتلايان همين تغيير در تغذيه سبب سي درصد كاهش درد شد؛ لذا به منظور كاهش درد و جلوگيري از پيشرفت تحليل غضروف و مفاصل، مصرف روزانه سه گرم EPA و DHA براي مبتلايان به درد شديد توصيه مي‌گردد.
البته به موازات افزايش دريافت اسيدهاي چرب امگا3، كاهش مصرف مواد غذايي حاوي يا توليدكننده اسيد آراشيدونيك، اثرات درماني گسترده‌تري خواهد داشت.
غذاهاي موثر بر تعديل بيماري يا تسريع درمان‌هاي آغاز شده
ماهي، به‌خصوص ماهي‌هاي پرچرب، منبع خوبي براي تامين اسيدهاي چرب امگا3 محسوب مي شود. به موازات استفاده از برنامه غذايي متناسب و متعادل، گنجانيدن دو وعده ماهي در طول هفته بسيار تاثيرگذار خواهد بود.
تاثير غذاهاي حاوي آنتي‌اكسيدان‌ها و يا ضدزنگ‌ها
آنتي‌اكسيدان‌ها يك اثر محافظتي در بروز بيماري‌هاي روماتوئيدي دارند؛ چرا كه راديكال‌هاي آزاد، به‌خصوص پراكسيدها، از عوامل آسيب‌رسان به مفاصل تلقي مي‌گردند. زماني كه التهابي در قسمتي از بدن پديدار مي‌شود، در صورت فقدان مقادير كافي تركيبات آنتي‌اكسيداني، مانند ويتامين‌هاي E و C و بتاكاروتن و مواد معدني آنتي‌اكسيداني، مثل سلنيم، نوعي زنگ‌زدگي يا اكسيداسيون اتفاق مي‌افتد كه دليل آن عدم مصرف مواد غذايي حاوي تركيبات مذكور در برنامه غذايي است. لذا به منظور پيشگيري و يا تعديل آرتريت روماتوئيد، با گنجاندن مواد غذايي تهيه شده از منابع گياهي، حذف و يا كاهش مواد غذايي حاوي اسيد آراشيدونيك و جايگزيني آنها با مواد غذايي داراي اسيدهاي چرب امگا3، مي‌توان با بيماري مقابله و از پيشرفت بيماري و افزايش روزافزون درد و رنج و خشكي مفاصل حركتي جلوگيري نمود.
حساسيت يا آلرژي به مواد غذايي
در برخي بيماران مبتلا به آرتريت روماتوئيد، مصرف بعضي مواد حساسيت‌زا بر شدت و حدت بيماري مي‌افزايد. به طور كلي نمي‌توان يك چهارچوب مشخص براي اين مواد تعيين نمود، ولي هر فرد مبتلا به خشكي و التهاب مفاصل و تحليل رفتن غضروف با دقت و توجه به برنامه غذايي خود و شناخت عوامل حساسيت‌زا و حذف آنها، مي‌تواند از اين مشكل جلوگيري كند.
نقش و اثر روزه‌داري و امساك
امساك و روزه‌داري به مدت مشخص و محدود، به‌ويژه در افراد داراي اضافه‌وزن و چاقي، اثر بازدارنده و تسكيني در التهابات مفاصل بيماران مبتلا به آرتريت روماتوئيد دارد؛ ولي نمي‌توان اين روش را به مدت طولاني به كار برد و توصيه نمود؛ چرا كه اغلب مبتلايان به اين بيماري در معرض سوءتغذيه قرار دارند و با ادامه كاهش دريافت غذا و يا حذف و عدم جايگزيني مناسب مواد حساسيت‌زا بدن دچار كمبود ريزمغذي‌هاي مختلف مي‌شود....
منبع: دنیای تغذیه ش 80
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر