نوشته : دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص تغذيه و رژيم درماني دانشيار دانشگاه علوم پزشكي ايران
اگر تحت هر شرايطي، شخص قادر به دفع كامل سموم بدن از قبيل اسيد اوريك، اسيد لاكتيك و اسيد اكساليك از طريق دستگاه ادراري، گوارشي و يا تعريق پوستي نباشد، بافت غبغب، ملتحمه، شانه‌هاي چاق، ساق فربه و نشيمنگاه حجيم فرد مبتلا، جايگاه لانه گزيني مواد زائد و سمي مي‌گردد. بافت ملتحمه مبتلا به سلوليت از ماده لنفي مملو از سموم انباشته شده و مرتبا به وسيله اين مواد تحريك مي‌گردد. در نتيجه تحريكات متوالي، بافت ملتحمه منقبض و از آب ميان بافتي انباشته مي‌شود. رفته‌رفته آب تجمع‌يافته جهت خنثي‌سازي و كاهش اثر سموم به صورت ماده لزج و نيمه جامدي تغيير شكل مي‌دهد و نهايتا ادامه اين فرايند، موجب پرخون و دردناك شدن بافت‌ها خواهد شد كه روز به روز شدت التهاب و دردناك شدن آن افزايش مي‌يابد. زماني كه شدت التهاب به اوج خود مي‌رسد، موجبات ظهور اسكلروز و يا آتروفي بافت فراهم مي‌شود. التهاب بافت و اعصاب سمپاتيك چنان انقباضي را ايجاد مي‌كند كه درد جانكاه ناشي از آن فرد مبتلا را به آه و فغان وا مي‌دارد. متاسفانه، واكنش‌هاي پي در پي و زنجير‌وار راه خروج لنف مسدود شده را بسته و مانع از هدايت مواد پيش گفت به ارگان‌هاي دفعي مي‌گردد.انباشتگي سموم به دام افتاده و زنداني شده جدار زندان خود را دچار التهاب و آماس بيشتر نموده و اقشار سفت و سخت‌تري را تشكيل مي‌دهد. گرچه اين بيماري بيشتر در خانم‌ها امكان ظهور مي‌يابد، بين 25 تا 30 درصد از موارد بروز آن در مردان نيز مشاهده شده؛ اما به علت آنكه سلوليت ايجاد شده در مردان خفيف‌تر و سبك‌تر است، لذا كمتر موجبات شكوه و شكايت آنها را فراهم مي‌سازد.
سير بيماري و علائم آن
در آغاز، بيماري بسيار سبك و تدريجي است. پوست تورم ملايمي دارد؛ در حالي كه در همين زمان بافت‌هاي عميق‌تر دچار تغيير و تحول و مسدود شدن شده‌اند. در ادامه، قسمت‌هاي داخلي ران‌ها و زانوها مورد تهاجم بيماري قرار مي‌گيرد و سپس به سرعت به طرف قوزك پا انتشار يافته و نهايتا تمام پاها را از قوزك تا زانو مي‌پوشاند. با پيشرفت مداوم بيماري اندام‌هاي تحتاني و سطوح جانبي ران‌ها متورم شده و به تدريج باسن و كفل‌ها نيز انباشته از سلوليت مي‌شوند. ادامه روند بيماري و انباشته‌تر شدن بدن از سموم، زمينه حجيم‌شدن گردن و ايجاد پشت گردن‌هاي متورم و شانه‌هاي سنگين را فراهم مي‌آورد. در موارد نادري از پيشرفت بيماري، انباشتگي مواد سمي به قدري طاقت‌فرساست كه فرد مبتلا احساس مي‌كند در پوششي از سرب قرار گرفته و يا شلوار فلزي به تن كرده است.
ابتلا به سلوليت چگونه تشخيص داده مي‌شود؟
در شروع بيماري وقتي محل‌هاي مورد تهاجم سلوليت را لمس كنيم، بافت‌ها هنوز نرم و سست هستند. پوست به آساني حالت ارتجاعي پيدا نموده و به سهولت بلند مي‌شود و هيچ آثاري از درد مشاهده نمي‌گردد. در اين زمان اگر قوامي هم وجود داشته باشد، متمايز نمودن آن از مواد آبكي يا چربي بسيار دشوار است. تنها نشانه اي كه وجود دارد، محل بروز مي‌باشد؛ چرا كه سلوليت بيشتر در نواحي داخلي ران‌ها و زانوها ايجاد مي‌شود. به تدريج كه بيماري ادامه مي‌يابد، اگر پوست را بين دو انگشت خود گرفته و به طور ملايمي فشار دهيم، بيمار احساس درد مي‌كند. اگر پوست محل دردناك را با دقت بيشتري بررسي كنيم، مشاهده خواهيم نمود كه ظاهر پوست زبرتر، رنگ آن متمايل به خاكستري و سردتر از نقاط ديگر بدن است.
مرحله دوم بيماري
در اين مرحله در سطوحي از پوست تورم قابل مشاهده بوده و اگر اين نواحي لمس گردد، گره‌هاي به وجود آمده، سخت، برجسته و كاملا قابل تشخيص هستند.
پوست انسان در حالت طبيعي، به وسيله يك بافت نرم با بافت‌هاي عميق‌تر بدن در تماس بوده و يك حالت لغزندگي روي بافت‌هاي زيرين وجود دارد. در مبتلايان به سلوليت بافت ملتحمه كه واسط بين پوست و بافت‌هاي زيرين بدن است، متورم گرديده و پوست را به بافت‌هاي زيرين مي‌چسباند. علاوه بر آن، تغييرات و پستي و بلندي‌هاي ايجادشده در سطح محل ابتلا، يك حالت پوست پرتغالي را تداعي مي‌نمايد.
در اين حالت اگر پوست را نيشگون بگيريم، دردناك است و به سرعت جاي آن كبود مي‌شود كه ناشي از آماس بافت ملتحمه مسموم مي‌باشد.
مرحله ورود بيماري به تورم
در اين مرحله اگر پوست را به آرامي لمس كنيم، در زير آن ذرات ساچمه مانند يا دانه‌هايي شبيه شاهدانه، كاملا احساس مي‌شود و با حركت انگشتان در زير پوست، به اين طرف و آن طرف متمايل مي‌گردد.
مرحله آغاز دردهاي سلوليتي
در اين مرحله گره‌هاي سلوليت‌ها درشت‌تر شده و با فشاري كه بر روي هزاران رشته كوچك عصبي وارد مي‌آورند، آنها را حساس‌تر نموده و كوچك‌ترين فشار اضافي اين قسمت‌ها را بسيار دردناك و عكس‌العمل فرد مبتلا را به سرعت نمايان مي‌سازد. اگر در اين زمان چاره‌انديشي نشود، ادامه پيشرفت بيماري و انباشتگي بيشتر آنها به دردهاي عصبي تبديل خواهد شد و اگر محل انباشتگي در ناحيه گردن باشد، فرد را دچار سرگيجه‌هاي علاج‌ناپذيري خواهد كرد. بازتاب انباشتگي در ناحيه شانه، به صورت دردهاي عصبي در ناحيه بازوها بروز پيدا مي‌كند. گاهي مبتلايان به اين بيماري از دردهاي مختلف در نقاط متفاوت بدن و حتي در نواحي عميق‌تر و داخلي شكايت دارند كه تشخيص و درمان بيماري را مشكل‌تر مي‌سازد و اگر قبل از هر تحليل و تفسيري در مورد اظهارات فرد مبتلا، نواحي خاصي را كه اغلب مورد تهاجم بيماري است (مانند سطح داخلي ران‌ها، زانوها و نواحي اطراف آنها، قوزك پا، نواحي از باسن، سطوح خلفي بازوها و پس گردن)، با توجه و دقت بيشتري مورد مشاهده و معاينه قرار دهيم، در قبال شكوه و شكايت افراد مبتلا راه حل لازم را پيدا خواهيم كرد.
سلوليت بر فرد مبتلا چه اثراتي دارد؟
به طور كلي سلوليت‌ها، به غير از سلوليت‌هاي لگن خاصره، نمي‌توانند مانند چاقي‌هاي پيشرفته، مسبب عامل خطر جدي براي ادامه زندگي باشند، ولي به طور كلي عوارض آنها عبارتند از:
الف) از دست رفتن زيبايي پوست نواحي مبتلا
ب) درد و رنج و فشارهاي عصبي
ج) از همه مهم‌تر از دست رفتن طراوت و شادابي پوست و بروز پيري زودرس، به خصوص در افرادي كه سلوليت‌هاي ايجادشده در نواحي گردن و صورت جا خوش كرده باشند.
عوامل زمينه‌ساز و تاثيرگذار بروز سلوليت
1- در مورد نقش وراثت در انتقال سلوليت از مادر به دختر هنوز به طور دقيق مشخص نيست كه آيا عيوب كبدي، كليوي و دستگاه ادراري كه موجب ظهور و بروز سلوليت مي‌شوند، از مادر به ارث مي‌رسد يا خود سلوليت؛ ولي آنچه مشاهده و گزارش شده، مواردي است كه نشان مي‌دهد دختران مادران مبتلا به سلوليت به اين بيماري مبتلا گرديده‌اند.
2- مواد غذايي مصرفي
3- سلوليت‌هاي به وجود آمده تحت تاثير تجمع سمومي است كه بدن فرد مبتلا توان خنثي‌سازي و تخليه آنها را ندارد. لذا نوع غذاهاي مصرفي و تركيباتي كه دارند، مي‌تواند در چرخه‌هاي سوخت و سازي خود سمومي را مازاد بر ظرفيت بي‌اثرسازي و تخليه بدن افراد انباشته كند. اگر علاوه بر تركيبات مضر به وجود آمده، مواد غذايي مصرفي از تراكم انرژي بالايي برخوردار بوده و فرد پرخور نيز باشد، علاوه بر ابتلا به سلوليت، چاقي نيز به اين مشكل افزوده خواهد شد. گرچه همه افراد چاق لزوما به سلوليت مبتلا نمي‌شوند، ولي بيش‌خوري و انباشته كردن انرژي اضافه، سلامتي فرد را به خطر خواهد انداخت و همچنين با استفاده از موادغذايي پرنمك، مواد غذايي ديرهضم، گوشت‌هاي پرچرب، فست‌فودها، غذاهاي سرخ‌شده، استفاده بيش از اندازه از ادويه‌جات و يا غذاهاي حاوي رنگ‌دهنده و طعم‌دهنده و نگهدارنده‌ها و نوشيدن الكل، عملكرد كبد و توان خنثي‌سازي سموم وارده به بدن مختل شده و از اين جهت سيستم دفاعي بدن جهت حفظ خود از تاثير سموم مخرب، به مكانيسم‌هاي دفاعي ديگري جهت بازداشت سموم مزاحم و دشمن سلامتي روي مي‌آورد و آنها را در مكان‌هايي كه خطر كمتري براي ادامه عملكرد و تخريب‌هاي گسترده‌تري دارند، قرار مي‌دهد.
4- اثر عدم تحرك و فعاليت‌هاي بدني
در افرادي كه ماهيچه خود را به كار وا نمي‌دارند و فعاليت بدني و تحرك لازم را ندارند، سوخت كامل مواد كربن‌دار ارسالي به ماهيچه‌ها دچار اختلال شده و به موازات آن روز به روز به وزن آنها نيز اضافه مي‌گردد. ادامه اين عدم تحرك و سكون در طولاني مدت، موجب انباشته شدن سمومي مي‌شود كه از طريق دستگاه گوارش وارد جريان خون مي‌گردند.
سموم جاري در جريان خون از دو راه مي‌توانند خنثي شوند. راه ساده دفع آنها از طريق كليه‌هاست. اين عمل وقتي صورت مي‌پذيرد كه مقدار تراكم و انباشتگي سموم از حد توان دفعي كليه‌ها فراتر نرفته باشد.
راه ديگر خنثي‌سازي سموم، سوختن آنها توسط اكسيژن است. در اين امر كليه‌ها و عضلات به موازات يكديگر اگر اكسيژن مورد نياز جهت سوزاندن سموم در اختيار ماهيچه‌ها قرار داده نشود، به علت سوخت ناقص سموم جديدتري ساخته و پرداخته خواهد شد؛ مانند اسيد لاكتيك كه با انتشار خود در بدن موجب پديده خستگي و كوفتگي مي‌گردد. گرچه بي‌حركتي و سكون منجر به نارسايي تنفسي و زمينه‌ساز توليد سموم در بدن مي‌شود، اما حركات شديد و بي‌مقدمه در فضاهاي بسته نيز كه خستگي و كوفتگي شديدي در پي داشته باشند، راه چاره نيست. اگر جوياي سلامت و نشاط واقعي و رفع مشكلات موجود خود هستيد، يك فعاليت جسماني متعادل در هواي آزاد و مملو از اكسيژن را جزء برنامه‌هاي روزمره خود قرار داده و از شب‌نشيني و افراط در خوردن و نوشيدن چشم‌پوشي كنيد. در اين حالت، به طور قطع نه تنها تجمع سموم در ارگان‌ها و بافت‌هاي بدن شما اتفاق نخواهد افتاد، بلكه شادابي و سرزندگي، توان بدني و قدرت فكر و انديشه شما نيز تقويت خواهد شد، برعكس، افراط در خوردن و نوشيدن با هدف لذت‌جويي، رضايت كوتاه مدت شما را تامين، ولي آه و حسرت دائمي را به علت از دست دادن تدريجي سلامتي ارگان‌هاي حساس و حيات‌بخش شما فراهم خواهد نمود.
كليه‌ها يكي از مهم‌ترين ارگان‌هاي خادم بدن هستند كه بسيار پركار و با اهميت بوده و وظيفه عمده آنها، حفظ تعادل آب و الكتروليت‌‌هاي بدن، دفع سموم و ساخت و ساز موادي است كه وظايف متعددي را در فرايندها و فعل و انفعالات زيستي بر عهده دارند. مصرف خودسرانه داروها، به خصوص آنتي‌بيوتيك‌ها، مصرف الكل و تغذيه از مواد سنگين و ثقيل و حاوي مقادير زياد تركيبات نگهدارنده يا طعم دهنده، رنگ‌دهنده و غذاهاي برهم‌زننده تعادل اسيدي و بازي بدن، موجب ضعف و از كارافتادن كليه‌ها شده و عملكرد تصفيه و تزكيه بدن از طريق كليه‌ها را مختل مي‌سازد كه يكي از نمودهاي عيني آن سلوليت بافت ملتحمه بدن است. ناتواني كليه‌ها در دفع سموم بدن، عامل انباشته شدن آن در قسمت‌هاي مورد اشاره مي‌باشد.
توصيه‌هاي مفيد براي حفظ سلامتي و پيشگيري از بيماري‌ها به ويژه سلوليت
1- تناسب و تعادل مصرف درشت مغذي‌هاي انرژي‌زا يعني پروتئين‌ها، چربي‌ها و روغن‌ها و قندها (تك قندي، دو قندي و قندهاي مركب)، به طوري كه تعادل ميان دريافت و مصرف انرژي بسته به جنس و حالت فيزيولوژيك بدن به طور كامل حفظ گردد.
2- منابع غذايي انتخابي در جهت تنظيم جيره غذايي روزانه و هفتگي، بايد در بردارنده كليه ريزمغذي‌هاي مورد نياز بدن باشند تا از تحليل و تهي شدن ويتامين‌هاي سيزده‌گانه، مواد معدني شانزده‌گانه و اسيدآمينه‌هاي بيست گانه جلوگيري شود.
3- تنوع در انتخاب گروه‌هاي غذايي بسيار ضروري است؛ چرا كه هيچ ماده غذايي، حتي يك گروه غذايي در بردارنده انواع محصولات، قادر به تامين نياز بدن به پنجاه ريزمغذي و بيست متابوليت حاصل از درشت مغذي‌هاي گروه قندها و چربي‌ها نمي‌باشد.
البته در شرايط فيزيولوژيكي خاص و ابتلا به اين يا آن بيماري با توجه به نوع تغييرات به وجود آمده، ممكن است نياز به برخي مواد مغذي و گروه‌هاي غذايي حاوي آن، افزايش يا كاهش يابد.
احتياطات و توصيه‌هاي لازم در بيماري سلوليت
الف- اجتناب از مصرف غذاهاي سنگين و ديرهضم، گوشت‌هاي پرچرب، جگر، به خصوص جگر مرغ، غاز، اردك و مرغ و خروس‌هاي درشت و پير، كله پاچه و سيرابي، مغز، زبان، گوشت بناگوش، روغن‌هاي حيواني، پيه خوك و گاو، لبنيات پرچرب و خامه‌اي، چاشني‌هايي مانند سيرترشي، شورجات و ترشي‌جات، به ويژه از نوع غيرخانگي، چيپس، سيب‌زميني سرخ‌كرده تهيه‌شده از بيرون يا سيب‌زميني‌هاي آماده فريز شده، انواع شيريني‌جات و بستني‌هاي سنتي و خامه‌اي، مشروبات الكلي، نوشابه‌هاي رنگي و طعم‌دار، توتون و سيگار
ب- كاهش مصرف ادويه‌جات و نمك
ج- كاهش دريافت قهوه و چاي، پنيرهاي كهنه، گوجه‌فرنگي و ليموترش
د- استفاده بيشتر از غذاهاي آب‌پز، بخارپز يا فرپز به جاي خورشت‌هاي پرچرب و انواع گوشت‌هاي سرخ كرده قرمز و سفيد (ماكيان و آبزيان) و ساير موادغذايي سرخ‌شده در روغن‌هاي حيواني يا گياهي هيدروژنه و جامد
موادغذايي مفيد براي مبتلايان به سلوليت
1- انواع سبزيجات به صورت خام يا آب‌پز
2- سالادهاي متنوع غني‌شده با گندم يا ماش جوانه‌زده به همراه سس‌هاي تهيه شده از روغن زيتون يا كنجد، ماست، كچاپ، آب ليمو يا آب نارنج يا آب غوره خانگي
3- گوشت حيوانات جوان و فاقد چربي به صورت فرپز يا آب‌پز يا كباب‌شده به صورت غيرمستقيم (با كباب‌پزهاي گازي، ذغالي يا برقي)؛ مانند دونر كباب
4- سيب‌زميني آب‌پز، فرپز يا تنوري
5- تخم‌مرغ آب‌پز
6- ماهي كم‌چرب تهيه‌شده به صورت فرپز يا بخارپز يا كباب‌شده
7- لبنيات كم‌چرب
8- انواع نان‌هاي سبوس‌دار يا پردانه يا نان‌هاي تهيه شده از مخلوط آرد گندم و جوي غني‌شده با مغزدانه‌هاي كنجد، خشخاش، تخم كدو، آفتابگردان يا تخم كتان به شرط آنكه خمير اين نان‌ها به وسيله خمير ترش يا خمير مايع تخمير و ورآمده و از جوش شيرين در تهيه آنها استفاده نشده باشد.
تخليه سموم با استفاده از مواد غذايي زير
1- استفاده از كمپوت سيب بدون شكر و كته بدون روغن و نمك به مدت 24 تا 48 ساعت، بدون استفاده از ساير مواد غذايي.
2- افزودن گندم جوانه زده به سالادها و پيش‌غذاهاي تهيه‌شده از چغندر قرمز خام يا پخته، كدوي سبز، كرفس، هويج، شلغم، ترب سفيد و سياه، زيتون سبز يا سياه، والك، كاهو، خيار، پياز سفيد، كنگر، كاسني، جعفري، ترخون، گل كلم، كلم قرمز، لوبيا سبز و سيب‌زميني آب‌پز.
طرز تهيه گندم جوانه‌زده
گندم پاك شده و فاقد آلودگي را به مدت 24 ساعت در آب خيس نموده و سپس به مدت 48 ساعت در پارچه مرطوبي قرار دهيد. بعد از اين مدت گندم جوانه زده كه با فشار دادن شيره اي از آن خارج مي‌گردد، قابل مصرف بوده و مي‌توان آن را به مدت چند روز در يخچال نگهداري كرد. استفاده از اين ماده غذايي ارزشمند كه از منابع غني ويتامين E يا آلفاتوكوفرول مي‌باشد و همچنين در اثر جوانه زدن، مواد مغذي مهم ديگري از گندم نيز آماده جذب بهتري شده‌اند، براي همه افراد توصيه مي‌گردد.
3- استفاده از 300-200 گرم از انواع ميوه‌جات فصل براي دسر يا ميان‌وعده
4- نوشيدني‌هاي مفيد: آب يا آب معدني خالص، چاي سبز، چاي سياه طبيعي فاقد تركيبات طعم‌دهنده يا رنگ‌دهنده، دمكرده پوست سيب، كاكل ذرت، گزنه و گل گاوزبان
توصيه‌هاي كلي
با كاهش تدريجي وزن به موازات استفاده از مواد غذايي سالم، كم‌چرب، متنوع، متعادل، متناسب و فاقد هرگونه آلودگي و عدم استفاده از مواد غذايي غيرمجاز كه به آنها اشاره شد، اقدامات زير نيز در جهت دستيابي به نتيجه مطلوب موثر است.
1- انجام فعاليت‌هاي ورزشي مناسب و سبك مانند پياده‌روي در فرصت‌هاي موجود
2- تنفس عميق و شكمي در فضاي باز فاقد آلودگي و سرشار از اكسيژن، به ويژه صبح زود در پارك، كوهپايه‌ها (روزهاي بعد از بارش و وزش باد مناسب‌ترين زمان براي بهره‌گيري از هواي تميز و سرشار از اكسيژن مي‌باشد)
3- ماساژ ملايم نقاط انباشته شده از سلوليت با يك برس نرم يا دستكش حوله‌اي به طور مرتب و به شكل دوراني در جهت عقربه‌هاي ساعت
4- استفاده از دوش آب گرم و سرد به طور متناوب (2 دقيقه آب گرم، يك دقيقه آب سرد و انجام اين عمل سه مرتبه پي در پي و پايان دادن آن با آب سرد) به ويژه با استفاده از دوش‌هايي كه فشار آنها قابل تنظيم است.
5- با استفاده از يك لوله خرطومي يا پلاستيكي يا آفتابه به طور مرتب از ناحيه بالاي نشيمنگاه تا نوك پا آب سرد را جاري نموده، در ناحيه سريني مدتي تامل كنيد. سپس سرازير كردن آب به داخل ران‌ها را ادامه دهيد و تا نوك پا برسانيد.
6- هر دو يا سه هفته يكبار، يك روز از سبزيجات و ميوه‌جات خام و پخته استفاده كرده و از مصرف كليه مواد غذايي حيواني، روغن‌هاي مايع و جامد گياهي و حيواني و تنقلات مختلف خودداري كنيد تا به سم‌زدايي بدن و آماده‌سازي و جوان شدن بافت‌ها كمك شود.
منبع ک دنیای تغذیه ش 83
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر