نوشته : دكتر احمدرضا درستی مطلق متخصص تغذیه و رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشور
سرطان حفره دهانی و جراحی آن:
بیمار مبتلا به يکی از سرطان‌های حفره دهان، حلق یا مری از همان ابتدا با مشکلات تغذیه ای و سختی غذا خوردن ناشی از وجود تومور، انسداد، عفونت و زخم دهانی یا الکسیم (که خود عموما منجر به اين بيماری‌ها می‌شود)، روبروست. ممکن است در هنگام درمان (شامل جراحی برداشت بخشی از بافت و یا تراش دادن آن، اشعه درمانی منطقه‌ای و یا شیمی درمانی)، کمبودهای تغذيه‌ای ایجاد شده و يا تشدید گردند. عمل جویدن، بلع، ترشح بزاق و حس چشایی عموما تحت تاثیر درمان قرار می‌گیرد. پوسیدگی گسترده دندان‌ها، نکروز (مرگ بعضی از سلول‌ها) استخوان در اثر اشعه درمانی و عفونت اغلب اتفاق می‌افتد. شیمی‌درمانی نیز ممکن است با ایجاد حالت تهوع، استفراغ و
بی اشتهایی همراه باشد.
کمک تغذيه به درمان:
چنانچه بیمار مبتلا به سرطان دهان قادر به خوردن غذا از طریق دهان نباشد، ولی بقیه دستگاه گوارش از نظر عملکردی سالم باشد، روش تغذیه با لوله اجرا می‌شود. تغذیه از طریق ايجاد روزنه در معده، در شرایطی که تغذیه با لوله برای مدت طولانی ( هم برای غذا و هم مکمل یاری) ضروری باشد، می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در صورتی که تغذیه از راه دهان بعد از جراحی امکان پذیر باشد، توصیه‌های عمومی غذایی، شامل استفاده از غذاهای مایع با بافت نرم و مرطوب به جهت جویدن و بلع آسانتر، وعده‌های کوچک و کم‌حجم با تناوب بیشتر و دانسیته کالری بالاست. همچنين، مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده (مواد نشاسته ای) بر قندهای ساده ارجحیت دارد.
استفاده متناوب از یک محلول بزاق مصنوعی جهت پیشگیری از خشکی دهان، محلول شستشوی سرم نمکی جهت بهبود التهاب مخاط و داروهای بی‌حس‌کننده موضعی برای تسکین درد، توصيه مي‌شود. ترمیم بموقع دندان‌ها، دقت بسیار در بهداشت دهان و استفاده روزانه از فلوراید ضروری است. عفونت‌های دهانی عموما از نوع قارچی بوده و متاسفانه برخی از داروهایی که جهت درمان استفاده می‌شوند، طعم و مزه فلز را در دهان بیمار ایجاد می‌کنند. این مسأله به مرور زمان باعث لطمه به اشتها و میل بیمار به غذا خوردن می‌گردد.
جراحی دهان و مری:
بعد از جراحی دهان یا مری، استفاده از غذاهای مایع و نرم جهت تغذیه از راه دهان ضروری است. ایجاد تنوع در رژیم غذایی و استفاده از مواد غذایی روزمره مانند میوه‌ها به صورت له یا پوره‌شده و مخلوط با آب در حد مایع توصیه می‌شود. در صورت درگیری زياد حفره دهان با جراحی و عوارض آن، ممکن است غذا از طريق لوله دهانی به روده وارد شود. در تغذیه با لوله می‌توان یا از ترکیب‌های آماده مصرف استفاده کرده یا غذاهای معمول خانواده را با مخلوط‌کن له و خرد كرده و استفاده نمود. چنانچه دستگاه گوارش قادر به انجام اعمال طبیعی خود نباشد، تغذیه به صورت وریدی انجام می‌شود.
لوزه‌ها بافت لنفاوی بوده و قسمتی از سیستم ایمنی به حساب می‌آیند و امروزه برداشت لوزه در مقایسه با گذشته عمومیت کمتری دارد؛ چرا که التهاب خفیف لوزه‌ها در واقع بخشی از فعالیت‌های طبیعی سیستم ایمنی جهت مقابله با عفونت می‌باشد. ولی گاهی اوقات پزشک به جهت کاهش تعداد و دفعات عفونت گوش، التهاب لوزه‌ها و سینوزیت، برداشت آنها را ضروری تشخیص می‌دهد. دوره نقاهت پس از برداشت لوزه‌ها کوتاه است و استفاده از غذاها و مواد غذایی سرد و با طعم و مزه ملایم، نرم و مرطوب (و از جمله بستنی) برای بیمار راحت‌تر بوده و از ایجاد خونریزی‌های پیش‌بینی نشده بعد از جراحی جلوگیری می‌کند. غذاهایی که 24 ساعت بعد از جراحی بهتر تحمل می‌شوند، شامل نوشیدنی‌های لبنی مثل شیر، شیر با ماست، شیر با تخم مرغ و شکر، بستنی با ماست یخ‌زده، میوه‌های خشک و نکتار زردآلو، هلو و گلابی می‌باشد. در روز دوم کم‌کم مایعات گرم و غذاهای نرم شروع و پس از آن، همراه با پیشرفت سلامت و بهبود بیمار، به مرور و با احتیاط مصرف غذاهای گرم و داغ شروع می‌شود و سپس طی 3 تا 5 روز بیمار به رژیم عادی و نرمال برمی‌گردد.
سوءهاضمه و اختلالات معدی:
سوءهاضمه یک اصطلاح کلی است که اغلب برای توصیف علائم عمومی مربوط به دستگاه گوارش فوقانی به کار می‌رود. حدود يک چهارم بزرگسالان علائمی از سوءهاضمه مثل درد شکمی، نفخ، تهوع، استفراغ و بادگلو را گزارش می‌کنند. ممکن است اختلال بلع، خوش‌خیم بوده و پیامدهای کمی داشته و یا اینکه
نشانه ای از مشکلات جدی و خطرناک باشد. علائم اختلال بلع طولانی ممکن است با بیماری‌هایي مثل ریفلاکس معدی- مری، گاستریت، زخم پپتیک، کندی تخلیه معده، بیماری کیسه صفرا و یا سرطان در ارتباط باشد. بسیاری از افراد دچار علائمی هستند که علیرغم عدم وجود بیماری خاص، این علائم همچنان باقی می‌مانند. در بیماران دچار سوءهاضمه که مشکل پاتولوژی خاصی نیز ندارند، رژیم غذایی، استرس و سایر عوامل زندگی می‌توانند در ایجاد علائم نقش داشته باشند.
کمک تغذيه به درمان:
خوردن حجم زیاد غذا در یک وعده، دریافت زیاد مواد غذایی مثل چربی، قند، قهوه، ادویه‌جات و مصرف الکل عموما در ایجاد سوءهاضمه موثر است. کنترل رژیمی برای سوءهاضمه پیچیده نيست و بسیار ساده می‌باشد. توصیه‌های رژیمی در این مورد عبارت است از: آهسته خوردن، کامل جویدن و عدم افراط در خوردن و نوشیدن. واکنش در مقابل استرس‌های معمول زندگی در ایجاد دردهای شکمی موثر است؛ به عبارت دیگر کنترل رفتاری و حمایت روانی در پیشگیری و کاهش علائم می‌تواند نقش داشته باشد. چنانچه علائم بیماری علیرغم راه حل‌های بیان‌شده همچنان باقی بماند، بررسی‌های بعدی و رژیم درمانی باید منطبق با علت اصلی مشکل صورت پذیرد.
كمك تغذيه به درمان بيماری گوارشی فتق هیتال (Hital Hernia)
یکی از علل ایجاد ریفلاکس معده به مری و همچنين التهاب مری، فتق‌هایتال است. مری از طریق حلقه ای به نام هيتال يا هايتال از دیافراگم عبور می‌کند. در صورتی که اتصال مری به حلقه هایتال ناقص باشد، مری یا قسمت بالايی معده به بالای دیافراگم حرکت مي‌کند. بیشترین نوع فتق‌هایتال، فتق‌هایتال لغزشی نام دارد. وجود فتق‌هایتال الزاما موجب ايجاد ریفلاکس نیست، ولی می‌تواند خطر بروز آن را افزایش دهد. با افزایش ناگهانی فشار درون شکمی، کانال‌هایتال دیافراگم مثل یک ماهيچه اسفنگتری اضافی در مری عمل می‌کند که می‌تواند احتمال فتق را افزايش دهد. در واقع، هنگامی که به هر علتی محتویات معده در مری در قسمت بالای شکاف ديافراگم به مدت طولانی تری (نسبت به وقتی که کانال وضعیت طبیعی و سالم دارد) باقی بماند، موجب سوزش و در نهايت ايجاد زخم در آن ناحيه می‌شود. افراد دچار فتق هيتال درهنگام دراز کشیدن یا خم و راست شدن احساس درد و ناراحتی می‌کنند و بعد از یک وعده غذایی سنگین و با میزان کالری بالا دچار درد در ناحیه بالای معده می‌گردند.
کمک تغذيه به درمان:
موثرترین کار اجتناب از خوردن غذا چند ساعت قبل از خواب است. غذاهای حجيم و پرچرب سبب کاهش فشار اسفنگتر پايين مری، تاخیر در تخلیه معده و افزایش تولید اسید می‌شوند که همه این موارد خطر ایجاد ریفلاکس را در فردی که دراز کشیده بالا می‌برند. دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا احتمال ایجاد ریفلاکس را افزایش می‌دهد (به ویژه هنگامی که وعده غذایی مصرفی حجیم و دارای مقدار زيادي چربی و پروتئین باشد). اجتناب از خوردن غذاهای حجیم و زیاد در شب و داشتن زمانبندی مناسب برای صرف غذا باعث کاهش عوارض و علائم می‌گردد. غذاها یا دسرهای حجیم با چربی و پروتئین بالا سبب افزایش تحریک ترشحات معدی می‌شوند. همچنین این نوع غذاها سرعت تخلیه معده را کاهش می‌دهند. افراد مستعد ریفلاکس چنانچه مقدار غذای مصرفی خود را در هر وعده غذايی کاهش داده و حداقل سه ساعت قبل از خواب چیزی نخورند، کمتر دچار مشکل می‌شوند.
فردی که به علت فتق هياتال دچار التهاب مری مي‌باشد، رژیم کم‌چرب و مایع را بهتر تحمل می‌كند. غذاهای اسیدی مانند آب مرکبات، گوجه فرنگی و نوشابه‌های غیر الکلی در اين افراد موجب ناراحتی و درد در ناحیه مری می‌شوند. در بعضی شرایط نادر، غذاهای زبرو خشن (مثل تکه‌های چیپس، بيسكويت‌های کراکری خشک و بیسکویت‌های پرسبوس) باعث سوراخ شدن مری می‌گردند. همچنين مصرف غذاهای حاوی مقدار زیادي از ادویه‌هایی مثل فلفل قرمز و فلفل سیاه در شرایط التهاب مری، درد و ناراحتی ايجاد مي‌كند. چربی بالای رژیم غذایی، مصرف الکل، گیاهان ضد نفخ (مثل پونه و نعنا) فشار اسفنگتر مری را کاهش می‌دهند. قهوه و نوشابه‌های تخمیر شده الکلی ( مثل آبجو و شراب) ترشح اسید معده را تحریک می‌كنند. بعضی داروها نيز اسیدی هستند.
به طور کلی، چاقی عامل موثری در ایجاد فتق هياتال، همچنين فتق معدی و ايجاد ریفلاکس معده به روده (بعلت پس زدن غذا از معده به مری) است. استفاده از لباس‌های گشاد و راحت چه در افراد چاق و چه در افراد با وزن طبیعی تا حدودی خطر ریفلاکس و متعاقب آن احتمال فتق هياتال را کاهش می‌دهد.
اغلب برای فتق هیاتال روش جراحی توصیه
نمی شود و کاهش علائم بيماری به کمک دارودرمانی و رژیم درمانی عموما به عنوان بهترین روش‌های درمانی شناخته می‌شوند.
منبع: دنیای تغذیه ش 81
بیمار مبتلا به يکی از سرطان‌های حفره دهان، حلق یا مری از همان ابتدا با مشکلات تغذیه ای و سختی غذا خوردن ناشی از وجود تومور، انسداد، عفونت و زخم دهانی یا الکسیم (که خود عموما منجر به اين بيماری‌ها می‌شود)، روبروست. ممکن است در هنگام درمان (شامل جراحی برداشت بخشی از بافت و یا تراش دادن آن، اشعه درمانی منطقه‌ای و یا شیمی درمانی)، کمبودهای تغذيه‌ای ایجاد شده و يا تشدید گردند. عمل جویدن، بلع، ترشح بزاق و حس چشایی عموما تحت تاثیر درمان قرار می‌گیرد. پوسیدگی گسترده دندان‌ها، نکروز (مرگ بعضی از سلول‌ها) استخوان در اثر اشعه درمانی و عفونت اغلب اتفاق می‌افتد. شیمی‌درمانی نیز ممکن است با ایجاد حالت تهوع، استفراغ و
بی اشتهایی همراه باشد.
کمک تغذيه به درمان:
چنانچه بیمار مبتلا به سرطان دهان قادر به خوردن غذا از طریق دهان نباشد، ولی بقیه دستگاه گوارش از نظر عملکردی سالم باشد، روش تغذیه با لوله اجرا می‌شود. تغذیه از طریق ايجاد روزنه در معده، در شرایطی که تغذیه با لوله برای مدت طولانی ( هم برای غذا و هم مکمل یاری) ضروری باشد، می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در صورتی که تغذیه از راه دهان بعد از جراحی امکان پذیر باشد، توصیه‌های عمومی غذایی، شامل استفاده از غذاهای مایع با بافت نرم و مرطوب به جهت جویدن و بلع آسانتر، وعده‌های کوچک و کم‌حجم با تناوب بیشتر و دانسیته کالری بالاست. همچنين، مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده (مواد نشاسته ای) بر قندهای ساده ارجحیت دارد.
استفاده متناوب از یک محلول بزاق مصنوعی جهت پیشگیری از خشکی دهان، محلول شستشوی سرم نمکی جهت بهبود التهاب مخاط و داروهای بی‌حس‌کننده موضعی برای تسکین درد، توصيه مي‌شود. ترمیم بموقع دندان‌ها، دقت بسیار در بهداشت دهان و استفاده روزانه از فلوراید ضروری است. عفونت‌های دهانی عموما از نوع قارچی بوده و متاسفانه برخی از داروهایی که جهت درمان استفاده می‌شوند، طعم و مزه فلز را در دهان بیمار ایجاد می‌کنند. این مسأله به مرور زمان باعث لطمه به اشتها و میل بیمار به غذا خوردن می‌گردد.
جراحی دهان و مری:
بعد از جراحی دهان یا مری، استفاده از غذاهای مایع و نرم جهت تغذیه از راه دهان ضروری است. ایجاد تنوع در رژیم غذایی و استفاده از مواد غذایی روزمره مانند میوه‌ها به صورت له یا پوره‌شده و مخلوط با آب در حد مایع توصیه می‌شود. در صورت درگیری زياد حفره دهان با جراحی و عوارض آن، ممکن است غذا از طريق لوله دهانی به روده وارد شود. در تغذیه با لوله می‌توان یا از ترکیب‌های آماده مصرف استفاده کرده یا غذاهای معمول خانواده را با مخلوط‌کن له و خرد كرده و استفاده نمود. چنانچه دستگاه گوارش قادر به انجام اعمال طبیعی خود نباشد، تغذیه به صورت وریدی انجام می‌شود.
لوزه‌ها بافت لنفاوی بوده و قسمتی از سیستم ایمنی به حساب می‌آیند و امروزه برداشت لوزه در مقایسه با گذشته عمومیت کمتری دارد؛ چرا که التهاب خفیف لوزه‌ها در واقع بخشی از فعالیت‌های طبیعی سیستم ایمنی جهت مقابله با عفونت می‌باشد. ولی گاهی اوقات پزشک به جهت کاهش تعداد و دفعات عفونت گوش، التهاب لوزه‌ها و سینوزیت، برداشت آنها را ضروری تشخیص می‌دهد. دوره نقاهت پس از برداشت لوزه‌ها کوتاه است و استفاده از غذاها و مواد غذایی سرد و با طعم و مزه ملایم، نرم و مرطوب (و از جمله بستنی) برای بیمار راحت‌تر بوده و از ایجاد خونریزی‌های پیش‌بینی نشده بعد از جراحی جلوگیری می‌کند. غذاهایی که 24 ساعت بعد از جراحی بهتر تحمل می‌شوند، شامل نوشیدنی‌های لبنی مثل شیر، شیر با ماست، شیر با تخم مرغ و شکر، بستنی با ماست یخ‌زده، میوه‌های خشک و نکتار زردآلو، هلو و گلابی می‌باشد. در روز دوم کم‌کم مایعات گرم و غذاهای نرم شروع و پس از آن، همراه با پیشرفت سلامت و بهبود بیمار، به مرور و با احتیاط مصرف غذاهای گرم و داغ شروع می‌شود و سپس طی 3 تا 5 روز بیمار به رژیم عادی و نرمال برمی‌گردد.
سوءهاضمه و اختلالات معدی:
سوءهاضمه یک اصطلاح کلی است که اغلب برای توصیف علائم عمومی مربوط به دستگاه گوارش فوقانی به کار می‌رود. حدود يک چهارم بزرگسالان علائمی از سوءهاضمه مثل درد شکمی، نفخ، تهوع، استفراغ و بادگلو را گزارش می‌کنند. ممکن است اختلال بلع، خوش‌خیم بوده و پیامدهای کمی داشته و یا اینکه
نشانه ای از مشکلات جدی و خطرناک باشد. علائم اختلال بلع طولانی ممکن است با بیماری‌هایي مثل ریفلاکس معدی- مری، گاستریت، زخم پپتیک، کندی تخلیه معده، بیماری کیسه صفرا و یا سرطان در ارتباط باشد. بسیاری از افراد دچار علائمی هستند که علیرغم عدم وجود بیماری خاص، این علائم همچنان باقی می‌مانند. در بیماران دچار سوءهاضمه که مشکل پاتولوژی خاصی نیز ندارند، رژیم غذایی، استرس و سایر عوامل زندگی می‌توانند در ایجاد علائم نقش داشته باشند.
کمک تغذيه به درمان:
خوردن حجم زیاد غذا در یک وعده، دریافت زیاد مواد غذایی مثل چربی، قند، قهوه، ادویه‌جات و مصرف الکل عموما در ایجاد سوءهاضمه موثر است. کنترل رژیمی برای سوءهاضمه پیچیده نيست و بسیار ساده می‌باشد. توصیه‌های رژیمی در این مورد عبارت است از: آهسته خوردن، کامل جویدن و عدم افراط در خوردن و نوشیدن. واکنش در مقابل استرس‌های معمول زندگی در ایجاد دردهای شکمی موثر است؛ به عبارت دیگر کنترل رفتاری و حمایت روانی در پیشگیری و کاهش علائم می‌تواند نقش داشته باشد. چنانچه علائم بیماری علیرغم راه حل‌های بیان‌شده همچنان باقی بماند، بررسی‌های بعدی و رژیم درمانی باید منطبق با علت اصلی مشکل صورت پذیرد.
كمك تغذيه به درمان بيماری گوارشی فتق هیتال (Hital Hernia)
یکی از علل ایجاد ریفلاکس معده به مری و همچنين التهاب مری، فتق‌هایتال است. مری از طریق حلقه ای به نام هيتال يا هايتال از دیافراگم عبور می‌کند. در صورتی که اتصال مری به حلقه هایتال ناقص باشد، مری یا قسمت بالايی معده به بالای دیافراگم حرکت مي‌کند. بیشترین نوع فتق‌هایتال، فتق‌هایتال لغزشی نام دارد. وجود فتق‌هایتال الزاما موجب ايجاد ریفلاکس نیست، ولی می‌تواند خطر بروز آن را افزایش دهد. با افزایش ناگهانی فشار درون شکمی، کانال‌هایتال دیافراگم مثل یک ماهيچه اسفنگتری اضافی در مری عمل می‌کند که می‌تواند احتمال فتق را افزايش دهد. در واقع، هنگامی که به هر علتی محتویات معده در مری در قسمت بالای شکاف ديافراگم به مدت طولانی تری (نسبت به وقتی که کانال وضعیت طبیعی و سالم دارد) باقی بماند، موجب سوزش و در نهايت ايجاد زخم در آن ناحيه می‌شود. افراد دچار فتق هيتال درهنگام دراز کشیدن یا خم و راست شدن احساس درد و ناراحتی می‌کنند و بعد از یک وعده غذایی سنگین و با میزان کالری بالا دچار درد در ناحیه بالای معده می‌گردند.
کمک تغذيه به درمان:
موثرترین کار اجتناب از خوردن غذا چند ساعت قبل از خواب است. غذاهای حجيم و پرچرب سبب کاهش فشار اسفنگتر پايين مری، تاخیر در تخلیه معده و افزایش تولید اسید می‌شوند که همه این موارد خطر ایجاد ریفلاکس را در فردی که دراز کشیده بالا می‌برند. دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا احتمال ایجاد ریفلاکس را افزایش می‌دهد (به ویژه هنگامی که وعده غذایی مصرفی حجیم و دارای مقدار زيادي چربی و پروتئین باشد). اجتناب از خوردن غذاهای حجیم و زیاد در شب و داشتن زمانبندی مناسب برای صرف غذا باعث کاهش عوارض و علائم می‌گردد. غذاها یا دسرهای حجیم با چربی و پروتئین بالا سبب افزایش تحریک ترشحات معدی می‌شوند. همچنین این نوع غذاها سرعت تخلیه معده را کاهش می‌دهند. افراد مستعد ریفلاکس چنانچه مقدار غذای مصرفی خود را در هر وعده غذايی کاهش داده و حداقل سه ساعت قبل از خواب چیزی نخورند، کمتر دچار مشکل می‌شوند.
فردی که به علت فتق هياتال دچار التهاب مری مي‌باشد، رژیم کم‌چرب و مایع را بهتر تحمل می‌كند. غذاهای اسیدی مانند آب مرکبات، گوجه فرنگی و نوشابه‌های غیر الکلی در اين افراد موجب ناراحتی و درد در ناحیه مری می‌شوند. در بعضی شرایط نادر، غذاهای زبرو خشن (مثل تکه‌های چیپس، بيسكويت‌های کراکری خشک و بیسکویت‌های پرسبوس) باعث سوراخ شدن مری می‌گردند. همچنين مصرف غذاهای حاوی مقدار زیادي از ادویه‌هایی مثل فلفل قرمز و فلفل سیاه در شرایط التهاب مری، درد و ناراحتی ايجاد مي‌كند. چربی بالای رژیم غذایی، مصرف الکل، گیاهان ضد نفخ (مثل پونه و نعنا) فشار اسفنگتر مری را کاهش می‌دهند. قهوه و نوشابه‌های تخمیر شده الکلی ( مثل آبجو و شراب) ترشح اسید معده را تحریک می‌كنند. بعضی داروها نيز اسیدی هستند.
به طور کلی، چاقی عامل موثری در ایجاد فتق هياتال، همچنين فتق معدی و ايجاد ریفلاکس معده به روده (بعلت پس زدن غذا از معده به مری) است. استفاده از لباس‌های گشاد و راحت چه در افراد چاق و چه در افراد با وزن طبیعی تا حدودی خطر ریفلاکس و متعاقب آن احتمال فتق هياتال را کاهش می‌دهد.
اغلب برای فتق هیاتال روش جراحی توصیه
نمی شود و کاهش علائم بيماری به کمک دارودرمانی و رژیم درمانی عموما به عنوان بهترین روش‌های درمانی شناخته می‌شوند.
منبع: دنیای تغذیه ش 81
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر