نوشته : علي شفيعي كارشناس تغذيه
تعريفجراحي باي‌پس معده نوعي جراحي است كه با تغيير آناتومي سيستم هاضمه، ميزان غذاي مصرفي و كالري دريافتي را كنترل و عمل هضم و جذب را منظم‌تر مي‌كند. در واقع، با اين روش بافت معده نسبت به حالت اوليه آن كوچكتر شده و با اتصال به بخشي از روده (عمدتا بخش مياني روده كوچك به نام ژژنوم)، منجر به باي‌پس غذا توسط روده كوچك مي‌شود. بنابراين، شخص (نسبت به شرايط قبل از عمل)، ظرف مدت كوتاهي احساس سيري و پري زودرس مي‌كند؛ چرا كه گنجايش دستگاه گوارش وي كاهش يافته است.
چه كساني كانديد انجام عمل باي‌پس معده هستند؟
اعمال جراحي و از جمله باي‌پس معده زماني انجام مي‌گيرد كه چاقي مفرط به هر طريق ممكن قابل كنترل نباشد و ماندن در اين وضعيت، منجر به بروز مشكلات عمده و مخاطرات عديده‌اي گردد. از آنجايي كه اين عمل خطرات خاص خود را دارد و گاه موجب بروز تغييرات دائمي در شيوه زندگي مي‌شود، لذا انجام يك فرايند غربالگري دقيق و جامع براي تعيين افراد كانديد، امري لازم و ضروري است.
بيشتر بيماراني كه عمل باي‌پس معده انجام مي‌دهند، وزن آنها به سرعت كاهش مي‌يابد كه معمولا اين روند تا يك سال پس از عمل ادامه مي‌يابد. با اين حال نتايج برخي مطالعات نشان مي‌دهند كه روند كاهش وزن پس از عمل در افراد مورد نظر بين يك تا چهار سال طول مي‌كشد و در اين مدت فرد حدود يك سوم از وزن اضافي خود را از دست مي‌دهد؛ بنابراين، بايد گفت فرايند كاهش وزن تدريجي است. نكته مهم ديگر اينكه موفقيت كامل زماني حاصل مي‌شود كه با كنترل دقيق و مناسب عادات و رفتار تغذيه‌اي از جمله اعمال محدوديت‌هايي در خوردن و آشاميدن، عدم مصرف مشروبات الكلي و محصولات نيكوتينه نظير سيگار، و انجام منظم تمرينات ورزشي همراه باشد.
عوارض و خطرات جانبي
برخي از عوارض احتمالي باي‌پس معده عبارتند از: سندرم دامپينگ، كمبود ويتامين B12 و آهن در بيش از 30 درصد موارد، كم‌خوني فقر آهن در بيش از 50 درصد موارد، زخم‌هاي گوارشي در 5 درصد تا 15 درصد موارد، فتق (HERNIA) برگشت پذيري سايز بافت معده به لحاظ آناتوميك كه موجب بروز عوارضي چون سكسكه و آروغ زدن‌هاي مكرر مي‌شود، تهوع و استفراغ پس از صرف غذا، به دليل تنگ تر شدن مجراي ارتباطي بين معده و روده در 5 درصد تا 15 درصد موارد، عفونت منتشر (به عنوان مثال پريتونيت) محل جراحي به خصوص در اعمال جراحي لاپاراتوميك، آمبولي ريه، كوله ليتياز (سنگ كيسه صفرا) در تقريبا يك سوم افراد، كمبود مواد مغذي نظير كمبود‌ها ي ويتاميني، كمبود كلسيم و كمبود منيزيم.
تغذيه پس از عمل
ماهيت، مقدار و چگونگي مصرف مواد غذايي و تغييراتي كه پس از جراحي باي‌پس معده در فرايند خوردن انجام مي‌گيرد، به دليل كوچكتر شدن اندازه معده و تغيير آناتومي سيستم هاضمه بسيار حائز اهميت است؛ بنابراين رژيم غذايي پس از جراحي بايد به پيشبرد هدف اصلي، يعني همان كاهش وزن، كمك كرده و در نهايت به كنترل وزن در محدوده طبيعي منجر شود. در حقيقت، اين رژيم به بيمار كمك مي‌كند كه پس از جراحي تغذيه مناسبي داشته باشد. لازم به ذكر است در صورتي كه بيماران، پس از عمل، به طور پيوسته رژيم غذايي مناسب و تمرينات ورزشي منظمي‌داشته باشند، طي دو سال اول پس از جراحي حدود 60 – 50 درصد از وزن اضافه خود را از دست خواهند داد و با تداوم اجراي اين توصيه‌ها در طولاني مدت وزن‌شان حفظ خواهد شد.
به طور كلي، رژيم باي‌پس معده شامل غذاهايي است كه از نظر پروتئين، غني و به لحاظ فيبر، چربي، كالري و كربوهيدرات (قند) ساده و محدود باشند. ويتامين‌ها و مواد معدني ضروري نيز با مكمل ياري تأمين مي‌شوند.
پروتئين
پروتئين يك درشت مغذي است كه علاوه بر انرژي زايي براي بدن، نقش ساختماني داشته و باعث التيام زخم‌ها و جراحات مي‌شود. بنابراين، در جراحي‌ها، به خصوص باي‌پس معده، رژيم غذايي بايد پر پروتئين باشد. در اين صورت از تحليل بافت ماهيچه اي نيز جلوگيري خواهد شد و در نتيجه كاهش وزن تنها از طريق كاهش تعداد و يا اندازه سلول‌هاي چربي (آديپوسيت‌ها) اتفاق مي‌افتد كه بسيار مطلوب است. گوشت ماهيچه،جوجه، بوقلمون و ماهي (بدون پوست)، سفيده تخم مرغ و پنير‌ها ي خانگي كم چرب از جمله غذاهاي پر پروتئين و كم چرب هستند.
كربوهيدرات ساده
شامل شيريني جات، كلوچه، بستني، ميلك شيك، آب ميوه‌ها ي شيرين شده، ژلاتين، دسرها و غيره مي‌باشد.
رژيم باي‌پس معده به سه دليل بايد كم كربوهيدرات باشد:
مواد قندي از نظر كالري و چربي غني بوده و حتي در مقادير كم باعث اختلال در روند كاهش وزن مي‌شوند.
مصرف بيش از حد غذاهاي حاوي كربوهيدرات‌هاي ساده باعث پيشرفت سندرم دامپينگ خواهد شد.
بيشتر تركيبات قندي از نظر وجود ويتامين و مواد معدني فقير هستند.
چربي
همان‌طور كه گفته شد، رژيم باي‌پس معده بايد كم‌چرب باشد؛ چرا كه چربي زياد باعث اختلال در فرايند هضم، اسهال، تهوع، همچنين به تأخير افتادن تخليه معده و متعاقب آن رفلاكس يا بازگشت غذا و اسيديته معده به داخل مري مي‌شود. گفتني است غذاهاي سرخ‌شده و پرچرب و يا گوشت‌هاي چرب از معمول‌ترين تركيبات غذايي مهاجم و مضر براي سيستم گوارش محسوب مي‌شوند.
فيبر
فيبر در تركيباتي چون سبوس غلات، پاپ كرن، سبزيجات خام و دانه‌ها ي خشك وجود دارد و در رژيم باي‌پس معده محدود مي‌شود؛ چرا كه معده باي‌پس‌شده فضاي زيادي براي پذيرش اين مواد حجيم را نداشته و اسيديته لازم نيز براي هضم آنها وجود ندارد. حتي بعضي از فيبر‌ها به جداره معده چسبيده و يا مسير روده باريك را مسدود مي‌كنند؛ لذا دريافت بيش از اندازه فيبر، تركيبات ملين و يا قرص‌ها ي فيبري بدون تجويز پزشك و متخصص تغذيه در اين شرايط ممنوع است.
ويتامين‌ها و مواد معدني
از آنجا كه بخش‌هاي باي‌پس‌شده معده قادر به جذب برخي مواد مغذي از جمله ويتامين‌ها و مواد معدني [در طولاني مدت] نخواهند بود، ممكن است علائم كمبود اين دسته از مواد مغذي پس از ماه‌ها در فرد ظاهر شود. كمبود اسيد فوليك، ويتامين B12 و كلسيم از جمله اين كمبود‌هاست. به همين دليل بيشتر پزشكان، پس از جراحي براي بيماران خود مكمل‌هاي مولتي ويتامين – مينرال تجويز مي‌كنند.
رژيم باي‌پس معده داراي سه مرحله اصلي است كه به ترتيب عبارتند از:
1) رژيم‌هاي غذايي مايع: اين رژيم در روزهاي اول پس از عمل براي بيماراني تجويز مي‌شود كه بايد بلع راحتي داشته باشند و فيبر و باقيمانده كمي دريافت كنند. رژيم مايع صاف شده و مايع كامل، رژيم غذايي مايع را تشكيل مي‌دهند :
رژيم مايع صاف‌شده: از اين رژيم دو تا سه روز اول پس از عمل استفاده مي‌شود حدود 500 كالري را تأمين مي‌كند. رژيم مايع صاف شده، چربي، سديم و پتاسيم كمي‌دارد و در مواقع بروز اسهال و استفراغ نمي‌تواند مقادير كافي الكتروليت و مايعات را تأمين نمايد. مواد غذايي مجاز در رژيم مايع صاف‌شده شامل چاي، سوپ صاف‌شده و بدون چربي ( انتخاب اول پس از عمل در بيشتر جراحي‌ها ي دستگاه گوارش )، نوشابه‌هاي گازدار، آب ميوه صاف‌شده، نسكافه و ژلاتين است. در اين رژيم، شير و مايعات تهيه‌شده از آن مجاز نيست. ياد آوري مي‌شود كه به طور معمول دريافت غذا در چند روز اول پس از جراحي، از طريق دهان ممنوع است و تغذيه روده اي يا وريدي جايگزين آن مي‌شود.
رژيم مايع كامل: اين رژيم شامل كليه غذاهايي است كه در درجه حرارت اتاق يا بدن مايعند (مثل بستني و ژله). اين رژيم براي افرادي كه در بلع و جويدن مشكل دارند و قادر به هضم غذاهاي جامد نيستند، مناسب است. رژيم فوق، تمام نياز‌ها ي تغذيه اي پايه را به جز فيبر تأمين مي‌كند. با استفاده از رژيم مايع كامل به مرور مي‌توان بر ميزان كالري و پروتئين دريافتي افزود. گفتني است اين رژيم همانند رژيم مايع صاف شده، فيبر كمي‌داشته و لذا يبوست يكي از عوارض اين رژيم است. اين رژيم به طور متوسط حدود 1200 كالري را تأمين مي‌كند و تا سه، چهار هفته پس از عمل قابل استفاده است. لازم به ذكر است كه بيشتر مكمل‌هاي مولتي ويتامين – مينرال و مكمل‌هاي رژيمي در اين مرحله تجويز مي‌شوند.
2) رژيم غذايي نرم: اين رژيم، مرحله انتخابي بين رژيم غذايي مايع و معمولي بيمارستاني است كه از نظر فيبر، باقيمانده محدود است. به تدريج و با پيشرفت وضعيت بيمار و با صلاحديد پزشك و متخصص تغذيه، رژيم بيمار به سمت رژيم نرم مي‌رود. بعضي از بيماران ظرف دو هفته پس از عمل مي‌توانند از اين رژيم استفاده كنند و براي ساير بيماران نيز ممكن است كمي‌بيشتر طول بكشد. غذاهاي نرم معمولا تا هشت هفته پس از عمل توسط متخصصان تغذيه براي بيماران تجويز مي‌شود.
3) رژيم غذايي معمولي: بعد از رژيم نرم، نوبت به رژيم معمولي مي‌رسد كه غالبا هشت هفته پس از عمل باي‌پس استفاده مي‌شود. اگر چه اين رژيم تمام پنج گروه غذايي را در بر مي‌گيرد، اما بيماران بايد توجه داشته باشند كه در هر وعده، رژيم خود را با غذاهاي پر پروتئين و كم‌چرب شروع كنند. نكته مهم ديگر اينكه مقدار دريافت غذا به ظرفيت معده و قابليت تحمل بيمار بستگي دارد.
استفاده از وعده‌هاي كم‌حجم و كوچك و مايعات به دفعات در طول روز براي يك معده باي‌پس شده تا مد‌ت‌ها بايد رعايت شود تا از بروز عوارض جلوگيري به عمل آيد. در اين صورت حتي اگر مشكلي به وجود آيد، ظرف مدت زمان كوتاهي برطرف مي‌شود. در ادامه به ذكر نكاتي پيرامون همين موارد مي‌پردازيم:
ملاحظات ويژه
متوسط گنجايش معده باي‌پس‌شده در هر وعده، تنها به اندازه نصف فنجان است.
در شروع دوره رژيم درماني از شش وعده كوچك، به تدريج از چهار وعده و نهايتا هنگامي كه بافت معده سازگاري لازم را پيدا كرد، از سه وعده كامل و كم حجم استفاده مي‌شود.
غذا بايد به آرامي‌ميل شده و هر لقمه به طور كامل و در حدود 30 بار جويده شود.
بيش‌خواري نه تنها در طول دوره رژيم درماني، بلكه در تمامي‌دوران زندگي براي اين دسته از افراد ممنوع است.
براي هر وعده غذايي مي‌بايست بين 30 تا 60 دقيقه وقت گذاشته شود.
غذا به اندازه‌هاي كوچكتر تقسيم گردد تا آسان‌تر جويده شود.
بهتر است از قاشق‌هاي مخصوص كودكان و يا قاشق مربا خوري براي صرف غذا استفاده شود.
حتي‌الامكان از مصرف همزمان مواد غذايي جامد و مايعات خودداري شود.
غذا خوردن را با فعاليت‌ها ي ديگر تركيب نكنيد. بنشينيد؛ تنها بر روي غذاي خود تمركز كنيد و از خوردن آن لذت ببريد.
به محض اينكه احساس پري كرديد، از غذا خوردن دست بكشيد. به خاطر داشته باشيد كه دريافت بيش از حد غذا، هضم و جذب را دچار اختلال مي‌كند.
در صورتي كه يكي از علائم زير را پس از صرف غذا احساس نموديد، احتمالا در خوردن زياده روي كرده‌ايد: تهوع، درد در شانه يا ناحيه بالاي سينه، احساس پري سر دل يا فشار زير قفسه سينه
اگر تنها از يك رژيم جامد استفاده مي‌كنيد، سه وعده در طول روز كافي است.
مايعات را به تدريج در طول روز و در بين وعده‌هاي غذايي بياشاميد.
بدن براي حفظ تعادل الكتروليتي خود به دريافت مايعات كافي احتياج دارد.
از مصرف آب و مايعات، 30 دقيقه قبل و بعد از هر وعده غذايي خودداري شود.
از مصرف نوشيدني‌هاي كربناته اجتناب كنيد.
از مصرف نوشيدني‌هاي پر كالري نظير ميلك شيك، سودا، آب ميوه‌ها ي پر كالري و پركربوهيدرات و نوشيدني‌هاي ميوه‌اي اجتناب كنيد؛ چرا كه بدون ايجاد حالت پري، باعث افزايش كالري دريافتي و افزايش وزن خواهند شد.
از جويدن آدامس يا مصرف آبنبات‌ها‌ي سفت اجتناب شود؛ زيرا ممكن است در صورت بلعيده شدن باعث انسداد مجراي خروجي معده شوند.
آرامش خود را حفظ كنيد و از زندگي خود لذت ببريد.
منبع: دنیای تغذیه ش 80
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر