نوشته : دكتر رضا اماني ونازلي عزبدفتري كارشناس ارشد علوم تغذيه
امروزه اختلالات هورمون‌های جنسی مشكل بسیاری از زنان و مردان سراسر دنیا و موضوع بحث بسیاری از پژوهشگران مي‌باشد كه از پیامدهای مهم آن عقیمی و ناباروری است. برخی هورمون‌های غذایی و آلایندههای شیمیایی محیطی از عوامل ایجاد اين اختلالات هورمونی، به ویژه هورمون‌های جنسی میباشند. چاقی که در اثرعدم تعادل مقدار مصرف و دریافت انرژی به وجود میآید، تأثیر نامطلوبي بر سیستم تولید مثل به ویژه در زنان دارد.
تغذیه و چاقی:
چاقی مهم‌ترین نتیجه رژیم غذایی نامتعادل، عدم تحرک، شیوه نادرست زندگی و عامل بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات هورمونی است. در این میان چاقی شکمی بیشترین ارتباط را با اختلالات متابولیکی و تولید مثل، دیابت و سندرم تخمدان چندکیستی (PCOS) به صورت افزایش هورمون مردانه (آندروژنیک) و درنتیجه ناباروری در زنان دارد. در بین زنان چاق یا زنان بسیار لاغر مانند ورزشکاران، دوندهها، بالرینها و افراد مبتلا به بیاشتهایی عصبی عدم قاعدگی یا کم قاعدگی و ناباروری شيوع زيادي دارد.
درمان چاقی و دیابت با رژِیم غذایی، ورزش یا داروهای مولد انسولین باعث بهبود عملکرد غدد تناسلی و سیکل پریودي طبیعی شده و تغییر الگوی زندگی از قبیل کنترل وزن منجر به از سرگیری تخمک‌گذاری در طی چند هفته می‌شود.
برخی موادغذایی موثر بر اختلال هورمون‌های جنسی:
چای چینی:
طی مطالعهای، مصرف یک نوع چای چینی منجر به کاهش دریافت غذا و در نتیجه کاهش وزن بدن و افزایش وزن تخمدان افراد مبتلا به PCOS شد که به نظر می رسد در درمان این افراد موثر بوده است.
نعناع:
تحقيقات دانشگاه اسپارتای ترکیه نشان داد که نوشیدن چای نعناع با نام علمی Mentha spicata abiatae میتواند باعث کاهش سطح آندروژن در زنان مبتلا به PCOS شود. در این بررسی محققان، به 21 زن دو فنجان چای نعناع (تهیه شده از 5 گرم برگ خشک نعناي خیس‌خورده به مدت 5 تا 10 دقیقه)، روزانه دو بار در روز و به مدت پنج روز متوالی در فاز فولیکولار سیکل پریودی (قبل از تخمک‌گذاری) دادند. این فاز زمانی است که هورمون استروژن افزایش مییابد. در پایان مطالعه، به طور معنی‌داری تستوسترون آزاد (هورمون مردانه) زنان در سطح پايين و LH و استرادیول (هورمون زنانه) آنها نسبت به آغاز مطالعه در سطح بالايي قرار داشت.
آنتی اکسیدانها ( ویتامینC، ویتامینE و ویتامینA) :
رادیکالهای آزاد به عنوان محصول استرس اکسیداتیو، نقش مهمی در ایجاد ناباروری در زنان مبتلا به PCOS دارند که به نظر میرسد استرس اکسیداتیو یکی از مهم‌ترین علل اختلال محیط آندومتریال رحم و ناتوانی پذیرش جنین است؛ به طوری که با لقاح مصنوعی نيز باروری ايجاد نمي‌شود. بنابراين جهت تقویت سیستم آنتیاکسیدانی بدن، مصرف آنتیاکسیدانهای طبیعی مانند ویتامینE و C و بتاکاروتن (ویتامین A) توصیه شده است.
هورمون‌های جنسی استروئیدی موجود در غذاها:
طی چند دهه اخیر، روند نامطلوبی در سلامتی سیستم تناسلی مردان و زنان و نقش احتمالی مواد شیمیایی محیطی با عملکرد شبه هورمونی گزارش شده است. وجود این مواد شیمیایی با نام زینواستروژنها در محیط پیرامون توجه بسیاری را در مورد تاثير بر سلامتی انسان وحیوانات به خود جلب کرده است. در میان زینواستروژنها ترکیبات شبه استروژن، به ویژه استرادیول بسيار مورد توجه است. مواجهه با این مواد نه تنها از طریق کشاورزی و صنعت، بلکه از طریق تغذیه و استفاده از این ترکیبات در محصولات غذایی و بستهبندی آنها میتواند صورت گیرد ( از جمله از طریق باقیمانده آفت‌کش‌ها در میوهها و سبزیها و بستهبندیهای پلاستیکی مواد غذایی).
برخی مواد غذایی نیز به طور طبیعی حاوی زینواستروژنها هستند؛ مانند هورمون‌های استروئیدی طبیعی تستوسترون (هورمون مردانه)، استروژن و پروژسترون (هورمون‌های زنانه) در منابع حیوانی و در بافت گوشت قرمز، مرغ و طیور و ماهی.
شیر و فراوردههای لبنی، گیاهان و مخمر نیز به طور طبیعی حاوی این هورمونها میباشند. نوع ومقدار هورمون‌های جنسی طبیعی موجود در غذاها متفاوت است؛ به عنوان مثال گوشت گاو وگوسفند دارای مقادیر بیشتر تستوسترون و پروژسترون است، در حالی که مرغها بیشتر استروژن و پروژسترون در بافت گوشتی خود دارند. آندروژن نيز به مقدار اندک در طیور وجود دارد. عمده‌ترین هورمون جنسی موجود درچربی شیر نیز پروژسترون است. به نظر مي‌رسد که فرایند آماده سازی غذاها نیز تاثیری در کاهش این هورمونها در مواد غذایی ندارد.
فیتواستروژنها هورمون طبیعی موجود در منابع غذایی گیاهی به ویژه سویا میباشند که میتوانند از ابتلا به برخی بیماریهای هورمونی جلوگیری کنند و برخی نیز میتوانند مضر باشند. نوعی از استروژنهای گیاهی به نام کامسترول، اثرات نامطلوبی بر رشد جنسی دارند. در یک مطالعه دادن رژیم حاوی این استروژن گیاهی به موشهای ماده منجر به ایجاد بلوغ زودرس وسیکلهای پریودی نامنظم و در موشهای نر باعث کاهش سرعت وزنگیری قبل از بلوغ شد. با این وجود، فیتواستروژنها از سرطانهای مربوط به دستگاه تناسلی نظیر سرطان رحم جلوگیری میکنند.
به برخی مواد غذایی نیز به طور ثانویه هورمون‌های جنسی افزوده می‌شود. براي افزایش وزن و تغذیه بهتر حیوانات گوشتی، در پنجاه سال اخیر تزریق هورمون‌های جنسی اگزوژن به دام و طیور رواج‌زيادي در کشاورزی آمریکا و سایر کشورهای غربی و کانادا پیدا کرده است. این هورمون‌های اگزوژن میتوانند طبیعی (استروژن، پروژسترون و آندروژن) یا سنتتیک باشند. معمولاً برای تهیه استروئیدهای جنسی اگزوژن جهت پروار کردن حیوانات گوشتی، از پروژسترون، تستوسترون و دو هورمون سنتتیک استات ترنبولون و استات ملنگسترول در ترکیب با استروژن استفاده می‌شود. هورمون افزودني دیگر که در شیر و گوشت وجود دارد، فاکتور رشد شبه انسولین نوع 1 می باشد که در روده جذب نشده، با عمل هضم شکسته ودفع می‌شود. طبق نظر سازمانهای خواربار و کشاورزی و بهداشت جهانی (FAO/WHO)، کمیته افزودنیهای غذایی (JECFA) وسازمان غذا و دارو(FDA)، در سال 1988 مصرف گوشتهای حاوی هورمون‌های جنسی اگزوژن، به علت مقادیر بسیار کم باقیمانده آنها در بافت گوشت بلامانع و مطمئن میباشد.
اثرات بیولوژیکی زینواستروژنها در انسان:
هورمون‌های استروئیدی ترکیباتی با اثرات بیولوژیکی قوی در انسان و حیوان هستند. اثر هورمون‌های طبیعی اگزوژن همانند اثر هورمون‌های جنسی موجود در بدن انسان است. هورمون‌های استروئیدی در میزان ابتلا به سرطانهای سینه و رحم زنان، سرطان بیضه و پروستات مردان و سایر بیماری‌ها مانند PCOS مؤثرند. اخیرا علاوه بر بررسی اثر این هورمونها در بزرگسالان، توجه خاصی به نوجوانان در سنین بلوغ شده است. این هورمونها منجر به شروع زودرس بلوغ جنسی و افزایش قد در سنین پایین، افزایش بیماریهای مرتبط با استروژن و سرطانها (به ویژه سرطان سینه) می‌شود. هورمون‌های استروئیدی دارای اثرات خاص در دورانهای جنینی، نوزادی و بلوغ به علت نقش بالقوه این هورمونها در تنظیم رشد و تکامل هستند؛ بنابراین لازم است توجه خاصی به نقش ترکیبات محیطی با فعالیت استروژنی در گسترش بیماریهای وابسته به هورمون و باروری انسان شود.
آلایندههای شیمیایی محیطی و ناباروری:
برخی آلایندههای محیطی نیز اثرات نامطلوبی بر سیستم تولید مثل انسان دارند. مصرف آب و مواد غذایی آلوده به این مواد شیمیایی و سمی با فعالیت شبه هورمونی منجر به عوارض مختلف از قبیل ناباروری، تمایز جنسی غیرطبیعی و سرطان می‌شود که گاه غیرقابل جبران است. این عوامل که میتوانند وضعیت هورمونی افراد را در سالهای اول زندگی و حتی قبل از تولد تغییر دهند، منجر به ایجاد تغییرات نامطلوبی در بافت تناسلی و غدد جنسی زنان و مردان میشوند. برخی مواد شیمیایی محیطی دارای فعالیتهای استروژنی بوده یا به عنوان ضد استروژن عمل میکنند و روی تعادل هورمون‌های جنسی اثر میگذارند. برخی از مواد شیمیایی محیطی که بر متابولیسم استروژن تاثير دارند، منجر به افزایش خطر سرطان پستان و رحم میشوند. اثرات بیولوژیکی این مواد بستگي زيادي به میزان زیست دسترسی آنها، مقادیرشان در بافتها ومایعات بدن و اتصال‌شان به پروتئینهای سرم، استرادیول و رسپتورهای استروژن دارد. از جمله آلایندههای شیمیایی میتوان به آفت‌کش‌ها، فتالات‌ها، PCBها و دی اکسین اشاره کرد.
آفت‌کش‌ها:
شامل DDT، دیلدرین، لیندین، کلردکون میباشد که البته درسالهای اخیر مصرف آنها کاهش یافته است. به علت تجزیه آهسته این مواد شیمیایی، این مواد میتوانند تا مدت زیادی در بافتهای انسانی و حیوانی باقی بمانند.
DDT با عبور از جفت وارد بدن جنین مي‌شود و اثرات آنتیآندروژنی خود را اعمال میکند. از آفت‌کش‌های دارای خاصیت استروژنی، مي‌توان متوکسی کلر و کلردکون را نام برد. متوکسی کلر برخلاف DDT به سرعت از بدن دفع مي‌شود و در بافت چربی تجمع نمییابد. این مواد در مردان منجر به کاهش اسپرم و ناباروری مي‌گردد. وين كلوزولين از آفتکشهایی است که خاصیت هورمون مردانه داشته و بر عمل هورمون‌های جنسی مردانه اثر تداخلی دارد اين آفت‌كش در قارچ‌کشی میوهها و سبزیها بسيار مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
فتالات‌ها:
دی اتیل هگزیل فتالات (DEHP) یک ماده سمی و سرطانزا برای سیستم تناسلی حیوانات بوده و به طور بالقوه برای انسان مضر است (به علت استفاده از مواد پلاستیکی در طب و بستهبندی مواد غذایی و نفوذ این ماده در محصولات). فتالات‌ها منجر به ایجاد سیکل بدون تخمک‌گذاری و در نهایت PCOS میشوند.
PCBها:
این مواد به طور طبیعی وجود ندارند، بلکه حاصل فعالیتهای صنعتی هستند و در مقادیر اندک وارد محیط میشوند. این مواد خاصیت ضد استروژنی دارند؛ با این وجود با افزایش مقادیر کلرین این مواد بر خاصیت استروژنی آنها افزوده می‌شود. PCBها در دوران جنینی و نوزادی باعث نارسایی سیستم تناسلی و در نهایت ناباروری در بزرگسالی میشوند.
دی اکسین:
این مواد از محصولات تجاری نيست بلكه از مواد زائد حاصل از تولیدات شیمیایی مانند صنعت تولید کاغذ و خمیر کاغذ میباشد. مواجهه با این ماده بیشتر از طریق رژیم غذایی است و به علت محلولیت در چربی، محصولات لبنی منبع اصلی آلودگی با دیاکسین هستند. ویژگی اصلی دی اکسین، مانند PCB، فعالیت ضداستروژنی آن است. این ماده باعث کاهش وزن بافت کبد و رحم می‌شود. بیشترین مقدار مواجهه انسان با این ماده در سال 1976 طی یک حادثه صنعتی در کشور ایتالیا رخ داد و 300 گرم از این ماده در مساحتی حدود 2/2 کیلومترمربع پخش شد. جالب اینكه نتایج حاصل از مطالعات اپیدمیولوژیک اخیر حاکی از بروز کمتر از مقدار پیش‌بینی‌شده سرطان سینه و آندومتریال رحم در زنان آن ناحیه است. پژوهشگران دانشگاه تگزاس آمریکا نیز به نتایج مشابهی دست یافتند که نشان میداد مقدار خاصی دیاکسین از تکثیر سلول سرطانی جلوگیری میکند. با این وجود، این ماده در مقادیر دیگر، اثرات نامطلوبی بر رفتارهای جنسی، اسپرماتوژنز و قدرت باروری موشهای نر دارد.
نتیجه‌گیری:
تاکنون کمتر به رابطه مواد شیمیایی موجود در غذاها و بروز اختلالات هورمونی درکشور پرداخته شده است. پیشرفت فنآوری در علم صنایع غذایی دستاوردهای شگفتی را به انسان ارزانی داشته كه از آن جمله افزایش زمان نگهداری مواد غذایی، امکان تولید حجم بیشتر محصولات غذایی و انتقال آن به دورترین نقاط جهان، بهبود طعم و رنگ غذاها و درآمدزایی را میتوان بر شمرد. اما از سوی دیگر ورود مواد شیمیایی و افزودنیهای گوناگون به غذاهای تولید‌شده، مشكلاتي را به دليل برخی اثرات ناخواسته آنها ايجاد كرده است. آفت کشها و ضایعات کارخانهای اثرات نامطلوبي بر سیستم‌های هورمونی دارند و موجب برهمزدن تعادل ظریف آن مي‌شوند. در این راستا یافتن راهحلهای سودمند و کاربردی برای کاهش مواجهه یا استفاده کمتر از این مواد از اولویتهای تغذیهای ملی است.
منبع: دنیای تغذیه ش 79
تغذیه و چاقی:
چاقی مهم‌ترین نتیجه رژیم غذایی نامتعادل، عدم تحرک، شیوه نادرست زندگی و عامل بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات هورمونی است. در این میان چاقی شکمی بیشترین ارتباط را با اختلالات متابولیکی و تولید مثل، دیابت و سندرم تخمدان چندکیستی (PCOS) به صورت افزایش هورمون مردانه (آندروژنیک) و درنتیجه ناباروری در زنان دارد. در بین زنان چاق یا زنان بسیار لاغر مانند ورزشکاران، دوندهها، بالرینها و افراد مبتلا به بیاشتهایی عصبی عدم قاعدگی یا کم قاعدگی و ناباروری شيوع زيادي دارد.
درمان چاقی و دیابت با رژِیم غذایی، ورزش یا داروهای مولد انسولین باعث بهبود عملکرد غدد تناسلی و سیکل پریودي طبیعی شده و تغییر الگوی زندگی از قبیل کنترل وزن منجر به از سرگیری تخمک‌گذاری در طی چند هفته می‌شود.
برخی موادغذایی موثر بر اختلال هورمون‌های جنسی:
چای چینی:
طی مطالعهای، مصرف یک نوع چای چینی منجر به کاهش دریافت غذا و در نتیجه کاهش وزن بدن و افزایش وزن تخمدان افراد مبتلا به PCOS شد که به نظر می رسد در درمان این افراد موثر بوده است.
نعناع:
تحقيقات دانشگاه اسپارتای ترکیه نشان داد که نوشیدن چای نعناع با نام علمی Mentha spicata abiatae میتواند باعث کاهش سطح آندروژن در زنان مبتلا به PCOS شود. در این بررسی محققان، به 21 زن دو فنجان چای نعناع (تهیه شده از 5 گرم برگ خشک نعناي خیس‌خورده به مدت 5 تا 10 دقیقه)، روزانه دو بار در روز و به مدت پنج روز متوالی در فاز فولیکولار سیکل پریودی (قبل از تخمک‌گذاری) دادند. این فاز زمانی است که هورمون استروژن افزایش مییابد. در پایان مطالعه، به طور معنی‌داری تستوسترون آزاد (هورمون مردانه) زنان در سطح پايين و LH و استرادیول (هورمون زنانه) آنها نسبت به آغاز مطالعه در سطح بالايي قرار داشت.
آنتی اکسیدانها ( ویتامینC، ویتامینE و ویتامینA) :
رادیکالهای آزاد به عنوان محصول استرس اکسیداتیو، نقش مهمی در ایجاد ناباروری در زنان مبتلا به PCOS دارند که به نظر میرسد استرس اکسیداتیو یکی از مهم‌ترین علل اختلال محیط آندومتریال رحم و ناتوانی پذیرش جنین است؛ به طوری که با لقاح مصنوعی نيز باروری ايجاد نمي‌شود. بنابراين جهت تقویت سیستم آنتیاکسیدانی بدن، مصرف آنتیاکسیدانهای طبیعی مانند ویتامینE و C و بتاکاروتن (ویتامین A) توصیه شده است.
هورمون‌های جنسی استروئیدی موجود در غذاها:
طی چند دهه اخیر، روند نامطلوبی در سلامتی سیستم تناسلی مردان و زنان و نقش احتمالی مواد شیمیایی محیطی با عملکرد شبه هورمونی گزارش شده است. وجود این مواد شیمیایی با نام زینواستروژنها در محیط پیرامون توجه بسیاری را در مورد تاثير بر سلامتی انسان وحیوانات به خود جلب کرده است. در میان زینواستروژنها ترکیبات شبه استروژن، به ویژه استرادیول بسيار مورد توجه است. مواجهه با این مواد نه تنها از طریق کشاورزی و صنعت، بلکه از طریق تغذیه و استفاده از این ترکیبات در محصولات غذایی و بستهبندی آنها میتواند صورت گیرد ( از جمله از طریق باقیمانده آفت‌کش‌ها در میوهها و سبزیها و بستهبندیهای پلاستیکی مواد غذایی).
برخی مواد غذایی نیز به طور طبیعی حاوی زینواستروژنها هستند؛ مانند هورمون‌های استروئیدی طبیعی تستوسترون (هورمون مردانه)، استروژن و پروژسترون (هورمون‌های زنانه) در منابع حیوانی و در بافت گوشت قرمز، مرغ و طیور و ماهی.
شیر و فراوردههای لبنی، گیاهان و مخمر نیز به طور طبیعی حاوی این هورمونها میباشند. نوع ومقدار هورمون‌های جنسی طبیعی موجود در غذاها متفاوت است؛ به عنوان مثال گوشت گاو وگوسفند دارای مقادیر بیشتر تستوسترون و پروژسترون است، در حالی که مرغها بیشتر استروژن و پروژسترون در بافت گوشتی خود دارند. آندروژن نيز به مقدار اندک در طیور وجود دارد. عمده‌ترین هورمون جنسی موجود درچربی شیر نیز پروژسترون است. به نظر مي‌رسد که فرایند آماده سازی غذاها نیز تاثیری در کاهش این هورمونها در مواد غذایی ندارد.
فیتواستروژنها هورمون طبیعی موجود در منابع غذایی گیاهی به ویژه سویا میباشند که میتوانند از ابتلا به برخی بیماریهای هورمونی جلوگیری کنند و برخی نیز میتوانند مضر باشند. نوعی از استروژنهای گیاهی به نام کامسترول، اثرات نامطلوبی بر رشد جنسی دارند. در یک مطالعه دادن رژیم حاوی این استروژن گیاهی به موشهای ماده منجر به ایجاد بلوغ زودرس وسیکلهای پریودی نامنظم و در موشهای نر باعث کاهش سرعت وزنگیری قبل از بلوغ شد. با این وجود، فیتواستروژنها از سرطانهای مربوط به دستگاه تناسلی نظیر سرطان رحم جلوگیری میکنند.
به برخی مواد غذایی نیز به طور ثانویه هورمون‌های جنسی افزوده می‌شود. براي افزایش وزن و تغذیه بهتر حیوانات گوشتی، در پنجاه سال اخیر تزریق هورمون‌های جنسی اگزوژن به دام و طیور رواج‌زيادي در کشاورزی آمریکا و سایر کشورهای غربی و کانادا پیدا کرده است. این هورمون‌های اگزوژن میتوانند طبیعی (استروژن، پروژسترون و آندروژن) یا سنتتیک باشند. معمولاً برای تهیه استروئیدهای جنسی اگزوژن جهت پروار کردن حیوانات گوشتی، از پروژسترون، تستوسترون و دو هورمون سنتتیک استات ترنبولون و استات ملنگسترول در ترکیب با استروژن استفاده می‌شود. هورمون افزودني دیگر که در شیر و گوشت وجود دارد، فاکتور رشد شبه انسولین نوع 1 می باشد که در روده جذب نشده، با عمل هضم شکسته ودفع می‌شود. طبق نظر سازمانهای خواربار و کشاورزی و بهداشت جهانی (FAO/WHO)، کمیته افزودنیهای غذایی (JECFA) وسازمان غذا و دارو(FDA)، در سال 1988 مصرف گوشتهای حاوی هورمون‌های جنسی اگزوژن، به علت مقادیر بسیار کم باقیمانده آنها در بافت گوشت بلامانع و مطمئن میباشد.
اثرات بیولوژیکی زینواستروژنها در انسان:
هورمون‌های استروئیدی ترکیباتی با اثرات بیولوژیکی قوی در انسان و حیوان هستند. اثر هورمون‌های طبیعی اگزوژن همانند اثر هورمون‌های جنسی موجود در بدن انسان است. هورمون‌های استروئیدی در میزان ابتلا به سرطانهای سینه و رحم زنان، سرطان بیضه و پروستات مردان و سایر بیماری‌ها مانند PCOS مؤثرند. اخیرا علاوه بر بررسی اثر این هورمونها در بزرگسالان، توجه خاصی به نوجوانان در سنین بلوغ شده است. این هورمونها منجر به شروع زودرس بلوغ جنسی و افزایش قد در سنین پایین، افزایش بیماریهای مرتبط با استروژن و سرطانها (به ویژه سرطان سینه) می‌شود. هورمون‌های استروئیدی دارای اثرات خاص در دورانهای جنینی، نوزادی و بلوغ به علت نقش بالقوه این هورمونها در تنظیم رشد و تکامل هستند؛ بنابراین لازم است توجه خاصی به نقش ترکیبات محیطی با فعالیت استروژنی در گسترش بیماریهای وابسته به هورمون و باروری انسان شود.
آلایندههای شیمیایی محیطی و ناباروری:
برخی آلایندههای محیطی نیز اثرات نامطلوبی بر سیستم تولید مثل انسان دارند. مصرف آب و مواد غذایی آلوده به این مواد شیمیایی و سمی با فعالیت شبه هورمونی منجر به عوارض مختلف از قبیل ناباروری، تمایز جنسی غیرطبیعی و سرطان می‌شود که گاه غیرقابل جبران است. این عوامل که میتوانند وضعیت هورمونی افراد را در سالهای اول زندگی و حتی قبل از تولد تغییر دهند، منجر به ایجاد تغییرات نامطلوبی در بافت تناسلی و غدد جنسی زنان و مردان میشوند. برخی مواد شیمیایی محیطی دارای فعالیتهای استروژنی بوده یا به عنوان ضد استروژن عمل میکنند و روی تعادل هورمون‌های جنسی اثر میگذارند. برخی از مواد شیمیایی محیطی که بر متابولیسم استروژن تاثير دارند، منجر به افزایش خطر سرطان پستان و رحم میشوند. اثرات بیولوژیکی این مواد بستگي زيادي به میزان زیست دسترسی آنها، مقادیرشان در بافتها ومایعات بدن و اتصال‌شان به پروتئینهای سرم، استرادیول و رسپتورهای استروژن دارد. از جمله آلایندههای شیمیایی میتوان به آفت‌کش‌ها، فتالات‌ها، PCBها و دی اکسین اشاره کرد.
آفت‌کش‌ها:
شامل DDT، دیلدرین، لیندین، کلردکون میباشد که البته درسالهای اخیر مصرف آنها کاهش یافته است. به علت تجزیه آهسته این مواد شیمیایی، این مواد میتوانند تا مدت زیادی در بافتهای انسانی و حیوانی باقی بمانند.
DDT با عبور از جفت وارد بدن جنین مي‌شود و اثرات آنتیآندروژنی خود را اعمال میکند. از آفت‌کش‌های دارای خاصیت استروژنی، مي‌توان متوکسی کلر و کلردکون را نام برد. متوکسی کلر برخلاف DDT به سرعت از بدن دفع مي‌شود و در بافت چربی تجمع نمییابد. این مواد در مردان منجر به کاهش اسپرم و ناباروری مي‌گردد. وين كلوزولين از آفتکشهایی است که خاصیت هورمون مردانه داشته و بر عمل هورمون‌های جنسی مردانه اثر تداخلی دارد اين آفت‌كش در قارچ‌کشی میوهها و سبزیها بسيار مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
فتالات‌ها:
دی اتیل هگزیل فتالات (DEHP) یک ماده سمی و سرطانزا برای سیستم تناسلی حیوانات بوده و به طور بالقوه برای انسان مضر است (به علت استفاده از مواد پلاستیکی در طب و بستهبندی مواد غذایی و نفوذ این ماده در محصولات). فتالات‌ها منجر به ایجاد سیکل بدون تخمک‌گذاری و در نهایت PCOS میشوند.
PCBها:
این مواد به طور طبیعی وجود ندارند، بلکه حاصل فعالیتهای صنعتی هستند و در مقادیر اندک وارد محیط میشوند. این مواد خاصیت ضد استروژنی دارند؛ با این وجود با افزایش مقادیر کلرین این مواد بر خاصیت استروژنی آنها افزوده می‌شود. PCBها در دوران جنینی و نوزادی باعث نارسایی سیستم تناسلی و در نهایت ناباروری در بزرگسالی میشوند.
دی اکسین:
این مواد از محصولات تجاری نيست بلكه از مواد زائد حاصل از تولیدات شیمیایی مانند صنعت تولید کاغذ و خمیر کاغذ میباشد. مواجهه با این ماده بیشتر از طریق رژیم غذایی است و به علت محلولیت در چربی، محصولات لبنی منبع اصلی آلودگی با دیاکسین هستند. ویژگی اصلی دی اکسین، مانند PCB، فعالیت ضداستروژنی آن است. این ماده باعث کاهش وزن بافت کبد و رحم می‌شود. بیشترین مقدار مواجهه انسان با این ماده در سال 1976 طی یک حادثه صنعتی در کشور ایتالیا رخ داد و 300 گرم از این ماده در مساحتی حدود 2/2 کیلومترمربع پخش شد. جالب اینكه نتایج حاصل از مطالعات اپیدمیولوژیک اخیر حاکی از بروز کمتر از مقدار پیش‌بینی‌شده سرطان سینه و آندومتریال رحم در زنان آن ناحیه است. پژوهشگران دانشگاه تگزاس آمریکا نیز به نتایج مشابهی دست یافتند که نشان میداد مقدار خاصی دیاکسین از تکثیر سلول سرطانی جلوگیری میکند. با این وجود، این ماده در مقادیر دیگر، اثرات نامطلوبی بر رفتارهای جنسی، اسپرماتوژنز و قدرت باروری موشهای نر دارد.
نتیجه‌گیری:
تاکنون کمتر به رابطه مواد شیمیایی موجود در غذاها و بروز اختلالات هورمونی درکشور پرداخته شده است. پیشرفت فنآوری در علم صنایع غذایی دستاوردهای شگفتی را به انسان ارزانی داشته كه از آن جمله افزایش زمان نگهداری مواد غذایی، امکان تولید حجم بیشتر محصولات غذایی و انتقال آن به دورترین نقاط جهان، بهبود طعم و رنگ غذاها و درآمدزایی را میتوان بر شمرد. اما از سوی دیگر ورود مواد شیمیایی و افزودنیهای گوناگون به غذاهای تولید‌شده، مشكلاتي را به دليل برخی اثرات ناخواسته آنها ايجاد كرده است. آفت کشها و ضایعات کارخانهای اثرات نامطلوبي بر سیستم‌های هورمونی دارند و موجب برهمزدن تعادل ظریف آن مي‌شوند. در این راستا یافتن راهحلهای سودمند و کاربردی برای کاهش مواجهه یا استفاده کمتر از این مواد از اولویتهای تغذیهای ملی است.
منبع: دنیای تغذیه ش 79
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر