نوشته : دكتر ابراهيم فلاحي متخصص تغذيه، معاون غذا و داروي دانشگاه علوم پزشكي لرستان
تاريخچهاستفاده از برخي گياهان و برخي اندام حيوانات (مثل شاخ و يا غدد) براي درمان بيماري‌ها و تقويت قواي بدني به آغاز تمدن بشري بر‌مي‌گردد. ورزشكاران المپيك در يونان باستان 300 سال قبل از ميلاد از انواع قارچ براي افزايش كارايي ورزشي خود استفاده مي‌كردند. استفاده از كاكتوس، كافئين و ساير مواد نيز مرسوم بوده است. تا سال 1990 همه مكمل‌هاي غذايي توسط FDA (سازمان غذا و داروي آمريكا) كنترل و تنظيم مي‌شد، اما در اين سال قانون آموزش و برچسب‌گذاري تغذيه‌اي، مكمل‌ها را گروه‌بندي كرد كه شامل گياهان يا مواد تغذيه‌اي مشابه مي‌شد. در سال1994 قانون آموزش و بهداشت مكمل‌هاي رژيمي تصويب شد كه سبب گسترش طبقه‌بندي مكمل‌ها از جمله Ginseng ، روغن ماهي، آنزيم‌ها، محصولات گرانولي مانند هورمون‌ها، استروئيدها و تركيبي از اين موارد گرديد. با اين قانون بسياري از كنترل‌هاي FDA بر توليد مكمل‌ها برداشته و در پي آن صنعت و بازار عرضه مكمل‌ها آشفته و نامنظم شد.به همين دليل مصرف‌كنندگان بايد هوشياري و آگاهي كافي در انتخاب و خريد اين محصولات داشته باشند. ادعاي جادويي و قدرت شفابخشي اين محصولات و تبليغات فراوان پيرامون آنها باعث شده مردم ديوانه وار به سمت خريد اين مكمل‌ها هجوم بياورند.
- تعريف مكمل غذايي
مكمل‌هاي غذايي موادي هستند كه براي كامل كردن رژيم غذايي مصرف مي‌شوند و حداقل يكي از چهار معيار زير را دارند:
- شامل ويتامين، ماده معدني، اسيد آمينه، املاح نسوج، مواد ترشحي و متابوليت‌ها هستند.
- مي‌توانند به صورت عصاره يا كنسانتره و اشكال دارويي مثل قرص، ژل نرم، كپسول و پودر مصرف شوند.
- بر روي برچسب آنها كلمه مكمل غذايي قيد شده است.
- به عنوان يك غذاي معمولي يا يكي از مواد غذايي به كار نمي‌روند.
- موارد مصرف
1- وقتي جانشين غذايي مناسبي براي ايجاد يك رژيم متعادل وجود نداشته باشد.
2- مقادير مورد نياز بدن بيش از حدي باشد كه در يك رژيم مناسب وجود دارد.
3- تركيب مورد نياز در مواد غذايي وجود نداشته باشد.
مشكلات مصرف مكمل‌ها
- در برخي موارد مكمل ذاتا خطرناك و ناسالم است.
- نبود قوانين نظارتي قوي و دقيق بر مكمل‌هاي غذايي
- احتمال وجود آلودگي يا ناخالصي با مواد مضر مثل كارسينوژن‌ها
- متفاوت بودن محتوا با برچسب
- به تاخير افتادن درمان با روش دارويي
- در كودكان، خانم‌هاي باردار، بيماران تحت عمل جراحي، افراد مبتلا به نارسايي كبد يا كليه و يا نقص در عملكرد سيستم ايمني
- هزينه بالا در صورت ارزش واقعي ناچيز
- عوارض جانبي ( بيشتر در مورد مكمل‌هاي بدنسازي و لاغري): تشنج، كما، سكته قلبي، آريتمي، اختلالات انعقادي، بيماري‌هاي كبدي، آنافيلاكسي و مرگ،
طبقه بندي مكمل‌ها
- مكمل‌هاي گياهي به دست آمده از عصاره گياهان(Herbal products)
- ساير تركيبات بيولوژيك شامل botanical، مكمل‌هاي با منشاء حيواني
- تركيبات مورد استفاده در بدنسازي
- تركيبات مورد استفاده در كاهش وزن
- ساير مكمل‌ها
مكمل‌هاي گياهي
سير يا (Allium sativum) Garlic
- اين گياه حاوي ماده موثره آليسين است كه ناپايدار بوده و در معده تخريب مي‌گردد. خواص آن عبارتند از: كاهش چربي خون، كاهش فشار خون، ضد اترواسكلروز، ضد ترومبوتيك و ضد پلاكت، عوارض جانبي شامل: تهوع، كاهش فشار خون و آلرژي مي‌باشد.
جين‌سينگ
نام علمي آن Panax spp و جين سنوزيدها ماده موثر آن است. خواص دارويي آن عبارتند از:
مقابله با خستگي، ضعف، كاهش قدرت، توان و تمركز، طبيعي ساختن شرايط بدن در مقابله با استرس، بهبود خلق و خو، افزايش كارايي جسمي، تعديل سيستم ايمني، بهبود عملكرد قلبي-عروقي، ضد ديابت و ضد سرطان
عوارض جانبي:
تحريك CNS، بي‌خوابي، هيپرتانسيون، عصبي شدن، تحريك پذيري، افزايش خونريزي در افرادي كه داروهاي ضد انعقاد مصرف مي‌كنند، تداخل با فروزمايد، ديگوكسين و مهاركننده‌هاي آمينواكسيداز، هشدار: بيماران مبتلا به MS نبايد اين ماده را مصرف كنند.
ساير تركيبات بيولوژيك
اسيدهاي چرب امگا3
- مكانيسم اثر: با پيش ساز اسيد آراشيدونيك رقابت كرده باعث اثرات هيپوليپيدميك، اثرات ضدالتهابي و ضدانعقادي مي‌گردند.
خواص: كاهش سطح تري گليسريد و لخته‌هاي خوني، كاهش احتمال مرگ ناگهاني، كمك به سلامت شرياني، كاهش فشار خون
عوارض جانبي: مشكلات گوارشي، آكنه و اگزما، در برخي موارد با توجه به نوع آنها ممكن است سميت ويتامين‌هاي A و D ايجاد شود، در بيماران داراي اختلالات كبدي، به‌ويژه در دوزهاي بيشتر از 3 گرم در روز عملكرد كبدي آنها بايد كنترل شود، در بيماران داراي اختلالات انعقادي و افرادي‌كه داروي ضد انعقاد مصرف مي‌كنندبايد با احتياط مصرف شوند
گلوكز آمين و كندروئيتين سولفات
خواص: جلوگيري از پيشرفت آرتريت، مهار آنزيم‌هاي تخريب‌كننده غضروف، كاهش درد، خصوصا در استئوآرتريت
عوارض جانبي: عوارض گوارشي، يبوست، درد اپي گاستر، سوزش سر دل و اسهال و تهوع، احتمال افزايش قند خون
مكمل‌هاي كاهش وزن
- شواهد اندكي دال بر اثربخشي و بي‌خطر بودن اين نوع مكمل‌ها وجود دارد.
عوارض: افزايش خطر سرطان (در مورد دي هيدرواپي اندروسترون، چاي ديتر)، سكته قلبي(افدرا)، مسموميت كبد و كليه (به علت آلودگي با حشره‌كش‌ها و فلزات سنگين)، علائم ناخوشايند گوارشي، بي خوابي و راش
هشدار:
- ميزان ماده موثر ممكن است بيشتر از مقدار درج شده بر روي برچسب باشد؛ بنابراين خطر overdose را افزايش مي‌دهد.
- برخي موارد نيز داراي مواد موثر بسيار خطرناك مي‌باشند.
برخي ادعاهاي درج شده بر روي برچسب واقعيت نداشته و گزارش‌هاي بسياري از خطرات و عوارض جانبي آنها وجود دارد.
- اطلاعات بسيار كمي از اثربخشي اين مكمل‌ها در دست است.
مكمل‌هاي غذايي در بدنسازي و ورزشكاران
كافئين:
خواص: افزايش انرژي و استقامت، افزايش قدرت فكري، افزايش مصرف چربي، افزايش عملكرد ورزشكاران،
عوارض جانبي: اضطراب، ناراحتي معده، بي‌خوابي، از دست دادن آب بدن، تحريك پذيري، افزايش قدرت انقباض قلب، تنگ شدن عروق كرونري، تحريك پذيري ميوكارد، تپش قلب و آريتمي
كراتين
1- كراتين مونوفسفات موثرترين مكمل تغذيه‌اي نيروزاست
2- باعث افزايش عملكرد در فعاليت‌هاي قدرتي و سرعتي مي‌شود.
3- در صورتي كه تحت نظر متخصص مصرف شود، نه تنها مشكلي ايجاد نمي‌كند، بلكه در پيشگيري از صدمات به ورزشكار نيز موثر است.
4- شواهد علمي‌چنداني در مورد اثرات زيان‌آور احتمالي آن در كوتاه يا بلند‌مدت در دست نيست.
5- اگر احتياط‌هاي لازم به عمل آيد، اين مكمل در جوانان ورزشكار مي‌تواند آلترناتيو خوبي به جاي داروهاي آنابوليك خطرناك باشد.
6- در حال حاضر، كراتين مونوفسفات موثرترين شكل كراتين تحت عنوان مكمل تغذيه‌اي است كه باعث افزايش قدرت عضلاني مي‌شود.
7- افزودن كربوهيدرات و يا پروتئين همراه با كربوهيدرات به كراتين ظاهرا باعث افزايش احتباس آن در عضله مي‌شود هرچند اثر آنها بر عملكرد عضلاني بيشتر از كراتين تنها نيست.
8- سريع‌ترين روش افزايش ذخيره كراتين عضله با مصرف 3/0 گرم به ازاي كيلوگرم در روز كراتين مونوفسفات به مدت حداقل 3 روز و متعاقب آن 5-3 گرم در روز براي حفظ ذخاير آن به‌دست مي‌آيد.
عوارض جانبي احتمالي: دهيدراته شدن، گرفتگي عضلاني، مشكلات دستگاه گوارش، آسيب كبدي و كليوي
اثرات مصرف درازمدت آن به مطالعات بيشتري نياز دارد.
- تداخلات: كافئين، سايمتيدين، ديورتيكها، NSAIDs، تري متوپريم
مكمل‌هاي پروتئيني
- ادعا شده كه اين مكمل‌ها باعث افزايش توده عضلاني مي‌شود. مقدار مورد نياز پروتئين، 8/0 تا2 گرم به‌ازاي هر كيلوگرم وزن بدن است و مقادير بالاي آن مي‌تواند باعث دهيدراتاسيون و كاهش عملكرد ورزشي گردد. بعلاوه ميزان پروتئين اضافي به‌صورت چربي ذخيره مي‌شود.
برخي از مكمل‌هاي رايج در ايران
- Megamass: هر 100 گرم حاوي 25 گرم پروتئين و 68 گرم كربوهيدرات است.
- Aminopro: هر 100 گرم حاوي 90گرم پروتئين خالص با قابليت جذب و هضم بالا است.
- Ultra Whey: هر 100 گرم حاوي 90 گرم پروتئين وي است.
بعضي از انواع ال-گلوتامين‌ها: شامل كراتين، ال‌گلوتامين، آرژنين، كربوهيدراتو تورين.
BCAA: متشكل از اسيدهاي آمينه شاخه اي لوسين، ايزولوسين و والين
توصيه‌ها و هشدارها:
- از مصرف دوزهاي بالاي ويتامين‌ها و املاح خودداري گردد.
- به تاريخ انقضاي مكمل‌ها و مجوز وزارت بهداشت روي آنها توجه شود.
- مكمل‌هاي غذايي رژيم غذايي ناكافي و نامتعادل را نمي‌توانند جبران كنند.
- ويتامين‌ها به بدن انرژي نمي‌رسانند و نمي‌توانند قدرت فيزيكي را افزايش دهند.
- بيشتر ادعاها در مورد مكمل‌هاي غذايي از نظر علمي‌ثابت نشده است.
- مكمل‌ها فقط تعداد محدودي از هزاران مواد مغذي موجود در غذاها را دارند.
- تنها راه به دست آوردن تمام مواد مغذي مورد نياز مصرف غذاهاي متنوع، ميوه و سبزي و استفاده از برنامه غذايي متناسب با فعاليت است.
- غذاها حجم‌دهنده بوده و به دفع و هضم نيز كمك مي‌كنند.
- بهترين روش استفاده از مكمل‌ها مصرف همزمان آنها با غذاست، زيرا بهتر هضم و جذب مي‌شوند.
در نهايت اگر همچنان مايل و يا مجبور به استفاده از اين مكمل‌هاي غذايي هستيد، حتما تحت نظر متخصص آنها را مصرف كرده و ضمن تهيه از داروخانه‌ها به برچسب و مجوز وزارت بهداشت روي آنها نيز توجه كنيد.
منبع: دنیای تغذیه ش 79
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر