نوشته : زهرا فرهناک
هر ساله بیش از نیم میلیون نفر به دلیل مشکلات سنگ کلیه به اورژانس‌ها مراجعه می‌کنند. گفته می‌شود که از هر 10 نفر، 1 نفر در طول زندگی خود احتمال ابتلا به سنگ کلیه را دارد. دانشمندان شواهدی از وجود سنگ کلیه در مومیایی‌های مصری مربوط به هفت هزار سال پیش یافته‌اند.
از سنگ کلیه می‌توان به عنوان شایع‌ترین عارضه اورولوژی در ایران و جهان نام برد. طی 30 سال گذشته آمار افراد مبتلا به سنگ کلیه در آمریکا افزایش یافته است. در سال 1970 کمتر از 4 درصد جمعیت آمریکا به سنگ کلیه مبتلا بودند که در سال 1990 به بالای5 درصد رسید که این آمار همچنان در حال افزایش است. طبق آمار مرکز تحقیقات کلیه و مجاری ادراری در کشور ما، ایران آمار افراد مبتلا به سنگ کلیه حدود 30 درصد است.
سن پیک ابتلا به سنگ کلیه 20 تا 50 سالگی می‌باشد و در مردان شایع‌تر است. برخی بیماری‌ها نظیر پرفشاری خون، دیابت، چاقی، استئوپروز و کیست کلیه، خطر سنگ را افزایش می‌دهند. بعد از Bariatric Surgery (جراحی کاهش وزن)، که دستگاه گوارش و هضم تغییر می‌کند، احتمال ابتلا به سنگ کلیه بالا می‌رود (بعد از این جراحی سطح اگزالات بالا می‌رود).
جالب اینکه تنها در 25 درصد موارد سابقه فامیلی نقش دارد. همچنین آمارها نشان دهنده افزایش این عارضه در کودکان نیز می‌باشد.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ كليه یک شی سختی است که از مواد شیمیایی موجود در ادرار ساخته می‌شود. ادرار حاوی مواد زاید محلول می‌باشد. زمانی که میزان مواد زاید زیاد باشد و حجم مایع خیلی کم، این کریستال یا شی سخت شروع به شکل گرفتن می‌کند. در بیشتر افراد نوشیدن مایعات فراوان باعث شستن مواد شیمیایی و مانع تشکیل سنگ می‌شود. مواد شیمیایی تشکیل دهنده سنگ کلسیم، اگزالات، اورات، سیستین و فسفات می‌باشند.
دلایل احتمالی تشکیل سنگ:
کم نوشیدن مایعات، ورزش (ورزش خیلی زیاد یا خیلی کم)، چاقی، جراحی کاهش وزن، مصرف غذاهای خیلی شیرین یا شور. عفونت‌ها و سابقه فامیلی نیز در برخی افراد بسیار مهم است. مصرف زیاد فروکتوز باعث افزایش خطر تشکیل سنگ می‌شود. در برخی افراد فروکتوز به اگزالات متابولیزه می‌شود.
براي كاهش خطر سنگ كليه چه باید کرد؟
نوشیدن مایعات فراوان کمک می‌کند تا ادرار غلظت کمتری (غلظت مناسبی داشته باشد) از مواد زاید داشته باشد. ادرار تیره معمولا غلظت بالایی از مواد زاید دارد و احتمال تشکیل سنگ خیلی بالا است. ادرار باید رنگ زرد روشن تا شفاف داشته باشد. بیشتر افراد باید
12 لیوان آب در روز بنوشند. نوشيدن آب بهتر از نوشابه‌هاي گازدار، نوشیدنی‌های ورزشی، چای و قهوه است. اگر فرد ورزش می‌کند یا دمای هوا بالا است، باید بیشتر بنوشد. نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز یا شکر باید محدود شوند. دریافت نمک باید کاهش یابد و غذاهای حاوی سدیم بالا تا حد امکان مصرف نشوند؛ مانند انواع کنسروها، سوپ‌های آماده، غذاهای آماده، انواع ژامبون‌ها و حتی نوشیدنی‌های ورزشی (حاوی کلرید سدیم هستند).
اگر فرد دارای اضافه وزن است حتما باید وزن خود را کاهش دهد و در وزن مناسب قرار گیرد. برای کاهش وزن باید از یک رژیم مناسب پیروی کرد. به هیچ وجه برای کاهش وزن از رژیم پر پروتئین استفاده نکنید، چون خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد.
سوالی که معمولا برای خیلی از بیماران پیش می‌آید دریافت مواد لبنی به عنوان منبع غنی کلسیم است و همیشه نگرانی در مورد مصرف این مواد وجود دارد، اما در واقع مصرف مواد لبنی به پیشگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند. به این دلیل که کلسیم این مواد قبل از اینکه وارد کلیه گردد با اگزالات باند می‌شود و به این‌ترتیب احتمال تشکیل سنگ پایین می‌آید. افرادی که دریافت کلسیم رژیمی (دریافت کلسیم از طریق مواد غذایی) پایینی دارند، خطر سنگ کلیه درآنان افزایش می‌یابد. یک سنگ از نمک، مواد زاید ناشی از پروتئین تشکیل شده است. رایج‌ترین نوع سنگ کلیه اگزالات کلسیم است.
علائم سنگ کلیه:
درد شدید در هر دو پهلو
درد مبهم یا درد معده که رفع نمی‌شود
دفع خون در ادرار
تهوع یا استفراغ
تب یا لرز
ادرار بد بو یا ظاهر غیر شفاف
سنگ کلیه احتمال بیماری‌های مزمن کلیه را در فرد بالا می‌برد. اگر فردی سنگ کلیه داشته باشد، احتمال داشتن سنگ کلیه برای بار دوم در فرد افزایش می‌یابد. تقریبا 50 درصد خطر داشتن سنگی دیگر طی 5 تا 7 سال وجود دارد (احتمال برگشت آن در ۵ سال بعد ۴۰ درصد و در ۲۵ سال بعد ۸۰ درصد برآورد می‌شود).
خلاصه توصیه‌های تغذیه‌ای:
نوشیدن مقادیر زیاد آب: این کار موجب افزایش حجم ادرار و کاهش غلظت مواد تشکیل دهنده سنگ می‌شود. افرادی که کلیه سنگ ساز دارند، باید حداقل 2 لیتر آب در طول روز مصرف کنند.
به حداقل رساندن مصرف مواد غذایی با اگزالات بالا: 8 ماده غذایی اسفناج، ریواس، چغندر، آجیل، شکلات، چای، سبوس گندم و توت فرنگی اگزالات بالایی دارند و باید در رژیم غذايي تا حدامکان، محدود و حذف گردند.
کاهش مصرف پروتئین حیوانی: پروتئین حیوانی، مقدار کلسیم، اگزالات و اسید اوریک ادراری را افزایش می‌دهد.
کاهش دریافت کافئین: دریافت زیاد كافئين، دفع ادراری کلسیم را افزایش داده و شانس تشکیل سنگ را بیشتر می‌کند. احتمال تشکیل سنگ در افرادی که مقدار زیادی الکل مصرف می‌کنند نیز بالا است.
افزایش فیبر غذایی: فيبر غذايي در افراد مستعد تشکیل سنگ، دفع ادراری کلسیم را کاهش می‌دهد. رژیم غذایی حاوی چربی و نمک زیاد و فیبر کم خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد.
دریافت ویتامین C: ویتامین C می‌تواند به اگزالات تبدیل شود. به نظر می‌رسد که دریافت بالای این ویتامین احتمال تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. با این وجود، معمولا میزان اگزالات ادرار افزایش نمی‌یابد، مگر اینکه دوز مصرفی ویتامین به صورت مکمل از 6 گرم در روز تجاوز کند. در افراد مستعد تشکیل سنگ که باید مقادیر بالای مکمل ویتامین C دریافت کنند، مکمل یاری با ویتامین B6 و منیزیم می‌تواند خطر افزایش اگزالات در ادرار را کاهش دهد.
آیا کودکان هم به سنگ کلیه مبتلا می‌شوند؟
حتی در کودکان 5 ساله نیز سنگ کلیه دیده شده است. افزایش این مشکل در آمریکا به چندین دلیل که اکثر این موارد به انتخاب‌های غذایی برمی‌گردد، می‌باشد دو دلیل اصلی و مهم، ننوشیدن مایعات کافی و مصرف غذاهای با نمک بالا است.
نوشیدن مایعات بسیار مهم است، اما چطور نوشیدن آب کافی را در برنامه بچه‌ها قرار دهیم؟ والدین بايد در کنار ناهار مدرسه بچه‌ها حتما یک بطری آب، به جای آبمیوه یا نوشیدنی ورزشی قرار دهند. زمانی که بچه‌ها کوچک‌ترند این عادت شکل مي‌گیرد که آب بنوشند. بچه‌ها یخ را (خصوصا اگر به اشکال مختلف مثل ستاره، قلب و ... باشد) دوست دارند. منتظر این نباشید که بچه‌ها به شما بگویند تشنه‌اند. خیلی وقت‌ها ممکن است بچه‌ها متوجه نشوند. برای فعالیت‌های ورزشی، رفتن به پارک و در داخل ماشین، همیشه آب به همراه داشته باشید.
در بچه‌هایی که چاق هستند، خطر تشکیل سنگ ممکن است افزایش یابد. در بچه‌های خیلی فعال که آب کافی نمی‌نوشند نیز خطر بالا است. همین طور بچه‌هایی که غذاهای نمکی و شور را دوست دارند.
از آنجایی که خیلی از بیماری‌های دوران بزرگسالی و میانسالی ریشه در دوران کودکی و نوجوانی دارد و با اینکه احتمال تشکیل سنگ در کودکی نیز وجود دارد، بهتر است شکل گیری عادت‌های غذایی مناسب از دوران کودکی شروع شود و بچه‌ها تشویق به رعایت اصول تغذیه صحیح گردند و یادمان نرود که بزرگ‌ترها الگوی کودکان خود هستند. اگر قرار است الگوی غذایی کودکان اصلاح شود و عادت‌های غذایی مناسب جایگزین گردد، کل خانواده باید در این مسیر قرار گیرند و با هم هماهنگ باشند.
منبع: دنیای تغذیه ش 116
هر ساله بیش از نیم میلیون نفر به دلیل مشکلات سنگ کلیه به اورژانس‌ها مراجعه می‌کنند. گفته می‌شود که از هر 10 نفر، 1 نفر در طول زندگی خود احتمال ابتلا به سنگ کلیه را دارد. دانشمندان شواهدی از وجود سنگ کلیه در مومیایی‌های مصری مربوط به هفت هزار سال پیش یافته‌اند.از سنگ کلیه می‌توان به عنوان شایع‌ترین عارضه اورولوژی در ایران و جهان نام برد. طی 30 سال گذشته آمار افراد مبتلا به سنگ کلیه در آمریکا افزایش یافته است. در سال 1970 کمتر از 4 درصد جمعیت آمریکا به سنگ کلیه مبتلا بودند که در سال 1990 به بالای5 درصد رسید که این آمار همچنان در حال افزایش است. طبق آمار مرکز تحقیقات کلیه و مجاری ادراری در کشور ما، ایران آمار افراد مبتلا به سنگ کلیه حدود 30 درصد است.
سن پیک ابتلا به سنگ کلیه 20 تا 50 سالگی می‌باشد و در مردان شایع‌تر است. برخی بیماری‌ها نظیر پرفشاری خون، دیابت، چاقی، استئوپروز و کیست کلیه، خطر سنگ را افزایش می‌دهند. بعد از Bariatric Surgery (جراحی کاهش وزن)، که دستگاه گوارش و هضم تغییر می‌کند، احتمال ابتلا به سنگ کلیه بالا می‌رود (بعد از این جراحی سطح اگزالات بالا می‌رود).
جالب اینکه تنها در 25 درصد موارد سابقه فامیلی نقش دارد. همچنین آمارها نشان دهنده افزایش این عارضه در کودکان نیز می‌باشد.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ كليه یک شی سختی است که از مواد شیمیایی موجود در ادرار ساخته می‌شود. ادرار حاوی مواد زاید محلول می‌باشد. زمانی که میزان مواد زاید زیاد باشد و حجم مایع خیلی کم، این کریستال یا شی سخت شروع به شکل گرفتن می‌کند. در بیشتر افراد نوشیدن مایعات فراوان باعث شستن مواد شیمیایی و مانع تشکیل سنگ می‌شود. مواد شیمیایی تشکیل دهنده سنگ کلسیم، اگزالات، اورات، سیستین و فسفات می‌باشند.
دلایل احتمالی تشکیل سنگ:
کم نوشیدن مایعات، ورزش (ورزش خیلی زیاد یا خیلی کم)، چاقی، جراحی کاهش وزن، مصرف غذاهای خیلی شیرین یا شور. عفونت‌ها و سابقه فامیلی نیز در برخی افراد بسیار مهم است. مصرف زیاد فروکتوز باعث افزایش خطر تشکیل سنگ می‌شود. در برخی افراد فروکتوز به اگزالات متابولیزه می‌شود.
براي كاهش خطر سنگ كليه چه باید کرد؟
نوشیدن مایعات فراوان کمک می‌کند تا ادرار غلظت کمتری (غلظت مناسبی داشته باشد) از مواد زاید داشته باشد. ادرار تیره معمولا غلظت بالایی از مواد زاید دارد و احتمال تشکیل سنگ خیلی بالا است. ادرار باید رنگ زرد روشن تا شفاف داشته باشد. بیشتر افراد باید
12 لیوان آب در روز بنوشند. نوشيدن آب بهتر از نوشابه‌هاي گازدار، نوشیدنی‌های ورزشی، چای و قهوه است. اگر فرد ورزش می‌کند یا دمای هوا بالا است، باید بیشتر بنوشد. نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز یا شکر باید محدود شوند. دریافت نمک باید کاهش یابد و غذاهای حاوی سدیم بالا تا حد امکان مصرف نشوند؛ مانند انواع کنسروها، سوپ‌های آماده، غذاهای آماده، انواع ژامبون‌ها و حتی نوشیدنی‌های ورزشی (حاوی کلرید سدیم هستند).
اگر فرد دارای اضافه وزن است حتما باید وزن خود را کاهش دهد و در وزن مناسب قرار گیرد. برای کاهش وزن باید از یک رژیم مناسب پیروی کرد. به هیچ وجه برای کاهش وزن از رژیم پر پروتئین استفاده نکنید، چون خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد.
سوالی که معمولا برای خیلی از بیماران پیش می‌آید دریافت مواد لبنی به عنوان منبع غنی کلسیم است و همیشه نگرانی در مورد مصرف این مواد وجود دارد، اما در واقع مصرف مواد لبنی به پیشگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند. به این دلیل که کلسیم این مواد قبل از اینکه وارد کلیه گردد با اگزالات باند می‌شود و به این‌ترتیب احتمال تشکیل سنگ پایین می‌آید. افرادی که دریافت کلسیم رژیمی (دریافت کلسیم از طریق مواد غذایی) پایینی دارند، خطر سنگ کلیه درآنان افزایش می‌یابد. یک سنگ از نمک، مواد زاید ناشی از پروتئین تشکیل شده است. رایج‌ترین نوع سنگ کلیه اگزالات کلسیم است.
علائم سنگ کلیه:
درد شدید در هر دو پهلو
درد مبهم یا درد معده که رفع نمی‌شود
دفع خون در ادرار
تهوع یا استفراغ
تب یا لرز
ادرار بد بو یا ظاهر غیر شفاف
سنگ کلیه احتمال بیماری‌های مزمن کلیه را در فرد بالا می‌برد. اگر فردی سنگ کلیه داشته باشد، احتمال داشتن سنگ کلیه برای بار دوم در فرد افزایش می‌یابد. تقریبا 50 درصد خطر داشتن سنگی دیگر طی 5 تا 7 سال وجود دارد (احتمال برگشت آن در ۵ سال بعد ۴۰ درصد و در ۲۵ سال بعد ۸۰ درصد برآورد می‌شود).
خلاصه توصیه‌های تغذیه‌ای:
نوشیدن مقادیر زیاد آب: این کار موجب افزایش حجم ادرار و کاهش غلظت مواد تشکیل دهنده سنگ می‌شود. افرادی که کلیه سنگ ساز دارند، باید حداقل 2 لیتر آب در طول روز مصرف کنند.
به حداقل رساندن مصرف مواد غذایی با اگزالات بالا: 8 ماده غذایی اسفناج، ریواس، چغندر، آجیل، شکلات، چای، سبوس گندم و توت فرنگی اگزالات بالایی دارند و باید در رژیم غذايي تا حدامکان، محدود و حذف گردند.
کاهش مصرف پروتئین حیوانی: پروتئین حیوانی، مقدار کلسیم، اگزالات و اسید اوریک ادراری را افزایش می‌دهد.
کاهش دریافت کافئین: دریافت زیاد كافئين، دفع ادراری کلسیم را افزایش داده و شانس تشکیل سنگ را بیشتر می‌کند. احتمال تشکیل سنگ در افرادی که مقدار زیادی الکل مصرف می‌کنند نیز بالا است.
افزایش فیبر غذایی: فيبر غذايي در افراد مستعد تشکیل سنگ، دفع ادراری کلسیم را کاهش می‌دهد. رژیم غذایی حاوی چربی و نمک زیاد و فیبر کم خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد.
دریافت ویتامین C: ویتامین C می‌تواند به اگزالات تبدیل شود. به نظر می‌رسد که دریافت بالای این ویتامین احتمال تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. با این وجود، معمولا میزان اگزالات ادرار افزایش نمی‌یابد، مگر اینکه دوز مصرفی ویتامین به صورت مکمل از 6 گرم در روز تجاوز کند. در افراد مستعد تشکیل سنگ که باید مقادیر بالای مکمل ویتامین C دریافت کنند، مکمل یاری با ویتامین B6 و منیزیم می‌تواند خطر افزایش اگزالات در ادرار را کاهش دهد.
آیا کودکان هم به سنگ کلیه مبتلا می‌شوند؟
حتی در کودکان 5 ساله نیز سنگ کلیه دیده شده است. افزایش این مشکل در آمریکا به چندین دلیل که اکثر این موارد به انتخاب‌های غذایی برمی‌گردد، می‌باشد دو دلیل اصلی و مهم، ننوشیدن مایعات کافی و مصرف غذاهای با نمک بالا است.
نوشیدن مایعات بسیار مهم است، اما چطور نوشیدن آب کافی را در برنامه بچه‌ها قرار دهیم؟ والدین بايد در کنار ناهار مدرسه بچه‌ها حتما یک بطری آب، به جای آبمیوه یا نوشیدنی ورزشی قرار دهند. زمانی که بچه‌ها کوچک‌ترند این عادت شکل مي‌گیرد که آب بنوشند. بچه‌ها یخ را (خصوصا اگر به اشکال مختلف مثل ستاره، قلب و ... باشد) دوست دارند. منتظر این نباشید که بچه‌ها به شما بگویند تشنه‌اند. خیلی وقت‌ها ممکن است بچه‌ها متوجه نشوند. برای فعالیت‌های ورزشی، رفتن به پارک و در داخل ماشین، همیشه آب به همراه داشته باشید.
در بچه‌هایی که چاق هستند، خطر تشکیل سنگ ممکن است افزایش یابد. در بچه‌های خیلی فعال که آب کافی نمی‌نوشند نیز خطر بالا است. همین طور بچه‌هایی که غذاهای نمکی و شور را دوست دارند.
از آنجایی که خیلی از بیماری‌های دوران بزرگسالی و میانسالی ریشه در دوران کودکی و نوجوانی دارد و با اینکه احتمال تشکیل سنگ در کودکی نیز وجود دارد، بهتر است شکل گیری عادت‌های غذایی مناسب از دوران کودکی شروع شود و بچه‌ها تشویق به رعایت اصول تغذیه صحیح گردند و یادمان نرود که بزرگ‌ترها الگوی کودکان خود هستند. اگر قرار است الگوی غذایی کودکان اصلاح شود و عادت‌های غذایی مناسب جایگزین گردد، کل خانواده باید در این مسیر قرار گیرند و با هم هماهنگ باشند.
منبع: دنیای تغذیه ش 116
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر