نوشته : نفيسه بهادري کارشناس ارشد تغذیه
تعریف و علل چاقی:
بطور کلی چاقی زمانی بوجود می‌آید که عدم تعادل بین انرژی دریافتی و انرژی مصرفی وجود داشته باشد. عوامل مختلفی شامل ژنتیک، سن، جنس، رژیم نادرست، خوردن غذاهای پرکالری، پرچرب و پرقند، کم تحرکی، بيماري‌های تغذیه‌ای، پرخوابی و افسردگی و وضعیت اقتصادی می‌توانند به چاقی بیانجامد. اگرچه وراثت بعنوان يک عامل تعيين کننده در ابتلا به چاقي مطرح است، اما عوامل محيطي هم نقش بسزایی در شیوع چاقی دارند. اين امر به دليل گسترش شهرنشيني، رشد اقتصادي و افزايش درآمد، افزايش سرانه دريافت انرژي و تغييرات اجتماعي و عادات فرهنگي در کنار کاهش تحرکات جسماني بوقوع مي‌پيوندد. تناقض موجود در وضعيت تغذيه در جهان و بويژه کشورهاي در حال توسعه نکته‌اي بسيار قابل توجه و حائز اهميت است. در حالي که کشورهاي در حال توسعه از يک سو در تلاش براي کاهش سوءتغذيه و گرسنگي هستند، از سوي ديگر با مشکلي پيچيده‌تر بنام چاقي و اضافه وزن مواجه مي‌گردند. افزايش ميزان مبتلايان به چاقي در سال‌هاي اخير به حدي است که شمار آنها در اين کشورها از شمار افراد مبتلا به کمبود تغذيه فراتر رفته است.
از سوي ديگر بروز پديده افزايش وزن و چاقي به شکل غیر مستقیم نیز موجب غفلت از کمبود ويتامين‌ها و ريزمغذي‌ها مي‌گردد و اين امر باعث ايجاد کلاف سردرگمي از مشکلات عمده بهداشتي جهان يعني گرسنگي، چاقي و کمبود ويتامين‌ها و ريزمغذي‌ها مي‌شود که هر سه آنها راه‌حل مشترکي بنام تغذيه مناسب دارند. بعبارت ديگر، افزايش شهر نشيني و صنعتي شدن در اغلب کشورها همراه با تغييرات رفتاري و تغذيه‌اي به سمت تغذيه با ميزان بالاي چربي و انرژي در کنار کم تحرکي، باعث افزايش شيوع چاقي در جوامع شده که به موازات اين افزايش در سي سال گذشته، افزايش بيماري‌هاي قلبي - عروقي، ديابت نوع دوم و تعدادي از سرطان‌ها رخ داده است.
فرمول تعيين اضافه وزن و چاقي:
قابل توجه است که میزان ابتلای افراد به اضافه وزن از طریق یک فرمول به دست می‌آید. در صورت این کسر، وزن افراد به کیلوگرم و در مخرج آن مجذور قد به متر قرار می‌گیرد. اگر حاصل این فرمول بین 5/18 تا 9/24 باشد وزن فرد طبیعی است، اما اگر بین 25 تا 30 باشد نشان دهنده ابتلای فرد به اضافه وزن است. چاقی درجات مختلفی دارد، اگر حاصل این کسر بین 30 تا 35 باشد، به معنای چاقی درجه یک، بین 35 تا 40 به منزله ابتلای فرد به چاقی درجه دو و بالاتر از 40 نشان دهنده چاقی مفرط است.
علل چاقي:
از علل چاقی می‌توان به سن، جنس، میزان فعالیت، وضعیت اقتصادی، داروها، عوامل ژنتیک و بيماري‌ها، ریزه‌خواری‌ها و بی‌توجهی به حجم غذا اشاره کرد که هر کدام از موارد، به تفکیک، در زیر توضیح داده شده است.
سن:
افزایش سن بخصوص تا سنین 60-50 سالگی در کشورهای توسعه یافته و 40 سالگی در کشورهای در حال توسعه با افزایش وزن در هر دو جنس همراه می‌باشد. بعنوان یک قانون کلی با افزایش سن، سرعت متابولیسم بدن و کالری مورد نیاز برای ثابت نگاه داشتن وزن بدن کاهش می‌یابد. به همین دلیل بسیاری از بیماران بیان می‌دارند که همان غذاهای قبلی را مصرف می‌نمایند، هیچ افزایشی در میزان غذای مصرفی نداشته‌اند، و میزان فعالیت بدنی‌شان هم همانند قبل می‌باشد، ولی با این وجود وزن‌شان در حال افزایش می‌باشد. بعبارت دیگر، با وجود غذای مصرفی و فعالیت مشابه، کالری مورد نیاز برای ثابت نگه داشتن وزن كاهش مي‌يابد.
جنس:
جنس نیز یکی از فاکتورهای مهم در ایجاد چاقی می‌باشد. متابولیسم پایه در مردان بالاتر از زنان بوده و به همین دلیل آنها به کالری بیشتری برای رفع کالری پایه مورد نیاز خود احتیاج دارند. علت بالاتر بودن متابولیسم پایه مردان، بالاتر بودن توده عضلانی آنها است. بعلاوه سرعت متابولیسم در خانم‌ها در دوران یائسگی به طور مشخصی کاهش می‌یابد و به همین دلیل است که بسیاری از خانم‌ها بعد از یائسه شدن دچار افزایش وزن می‌شوند.
میزان فعالیت:
با افزایش سطح فعالیت، میزان کالری مورد نیاز نیز افزایش می‌یابد. فعالیت فیزیکی نه تنها باعث کاهش اشتها در افراد چاق می‌شود، بلکه توانایی بدن در متابولیزه شدن و مصرف نمودن مواد بخصوص چربی‌ها، بعنوان منبع انرژی در بدن، را افزایش می‌دهد. امروزه باور بر این است که کاهش میزان فعالیت فیزیکی در طول 25 سال گذشته مهم‌ترین علت افزایش بروز چاقی در سال‌های اخیر بوده است.
وضعیت اقتصادی:
وضعیت اقتصادی نقش موثری در شیوع چاقی دارد، بطوریکه به نظر می‌رسد این حالت در کشورهای توسعه یافته و جوامع با وضعیت اقتصادی پایین‌تر شیوع بالاتری دارد.
داروها:
نقش بسیاری از داروها در افزایش وزن گزارش شده است. این اثرات ممکن است مستقیم (مثل داروهای ضدبارداری و کورتون‌ها) و یا غیر مستقیم (مانند داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب که با ایجاد خواب آلودگی و بی‌تحرکی سبب کاهش در مصرف انرژی می‌شوند)، باشند. اثر برخی از داروهایی که برای بيماري‌های التهابی، تشنج و مشکلات روانی تجویز می‌شوند در افزایش اشتها، کاهش سرعت متابولیسم و سپس افزایش وزن و چاقی ثابت شده است.
بيماري‌ها:
وقتی چاقي به دنبال یک بیماری ایجاد شده باشد، از آن به عنوان «چاقی ثانویه» نامبرده می‌شود. این نوع چاقی با درمان بیماری زمینه‌ای قابل درمان می‌باشد. چاقی ثانویه ممکن است به دنبال بيماري‌هایی چون بيماري‌های غددی و اختلالات هیپوتالاموس در اثر بيماري‌ها، تومور مغزی و یا آسیب آن حین اعمال جراحی مغز ایجاد شود. بسیاری از بيماري‌ها باعث چاقی می‌شوند. کم‌کاری غده تیروئید سبب کاهش هورمون‌های تیروئیدی، که نقش مهمی در سوخت و ساز مواد غذایی در بدن دارند، شده و در نتیجه آن چربی در بدن ذخیره شده و در نتیجه چاقی ایجاد می‌شود. بيماري‌های دیگری چون اختلالات عصبی - عضلانی، بيماري‌های استخوان و مفاصل نیز بصورت غیر مستقیم و از طریق کاهش فعالیت باعث چاقی می‌شوند. اختلال در هورمون‌های جنسی چه در زنان و چه در مردان ممکن است تعادل متابولیکی بدن را برهم زده و به چاقی بیانجامد.
ریزه خواری:
قابل ذکر است که ریزه خواری مکررنیز می‌تواند از علل چاقی باشد. خیلی از افراد چاق عادت به خوردن وعده‌های مفصل و یا وقتی برای خوردن غذا ندارند، ولی به جای آن در طی روز بطور مکرر از تنقلات استفاده می‌نمایند. این تنقلات کم حجم که معمولا همراه با کالری فراوان مي‌باشند نیز از دلایل چاقی بدون دلیل هستند.
بی توجهی به حجم غذا:
بی‌توجهی به حجم غذا نیز دلیلی دیگر بر چاقی بدون دلیل خواهد بود. بعضی از افراد که دچار افزایش وزن می‌شوند، در تخمین حجم غذای مصرفی خود دچار اشتباه هستند.
به عبارت دیگر اگرچه حجم بالایی را در روز مصرف می‌کنند، اما هنگامی كه از آنان درباره غذای مصرفی‌شان پرسیده شود، خیلی از غذاهای مصرفی خود را به یاد نمی‌آورند. از طرف دیگر بعضی نسبت به میزان کالری غذایی که استفاده می‌نمایند و یا اثر چاق کنندگی آن دچار اشتباه بوده که نتیجه آن چیزی نیست جز آن که به چاقی بدون آن که متوجه باشند، مبتلا خواهند شد.
همچنين برخي مطالعات نشان داده‌اند كه وراثت نيز با چاقی ارتباط دارد.
چاقي در نوزادان:
بر اساس مطالعه انجام شده در دانشگاه هاروارد، آنها به این نتیجه رسیدند بچه‌هایی که در زمان تولد سنگین وزن‌تر بوده و آنهایی که تا 6 ماهگی بیشترین اضافه وزن را داشتند، احتمال بروز چاقی در 3 سالگی آنها 40 درصد بیشتر بود. جالب آنکه افزایش وزن زیاد در نوزادی بیش از سنگین وزن بودن در هنگام تولد، ریسک چاقی در سنین رشد را افزایش می‌دهد. اگرچه چاقی در 3 سالگی الزاما به معنای چاقی در بزرگسالی نیست، ولی بدون شک ریسک آن را بالا می‌برد.
منبع: دنیای تغذیه ش 116
تعریف و علل چاقی:بطور کلی چاقی زمانی بوجود می‌آید که عدم تعادل بین انرژی دریافتی و انرژی مصرفی وجود داشته باشد. عوامل مختلفی شامل ژنتیک، سن، جنس، رژیم نادرست، خوردن غذاهای پرکالری، پرچرب و پرقند، کم تحرکی، بيماري‌های تغذیه‌ای، پرخوابی و افسردگی و وضعیت اقتصادی می‌توانند به چاقی بیانجامد. اگرچه وراثت بعنوان يک عامل تعيين کننده در ابتلا به چاقي مطرح است، اما عوامل محيطي هم نقش بسزایی در شیوع چاقی دارند. اين امر به دليل گسترش شهرنشيني، رشد اقتصادي و افزايش درآمد، افزايش سرانه دريافت انرژي و تغييرات اجتماعي و عادات فرهنگي در کنار کاهش تحرکات جسماني بوقوع مي‌پيوندد. تناقض موجود در وضعيت تغذيه در جهان و بويژه کشورهاي در حال توسعه نکته‌اي بسيار قابل توجه و حائز اهميت است. در حالي که کشورهاي در حال توسعه از يک سو در تلاش براي کاهش سوءتغذيه و گرسنگي هستند، از سوي ديگر با مشکلي پيچيده‌تر بنام چاقي و اضافه وزن مواجه مي‌گردند. افزايش ميزان مبتلايان به چاقي در سال‌هاي اخير به حدي است که شمار آنها در اين کشورها از شمار افراد مبتلا به کمبود تغذيه فراتر رفته است.
از سوي ديگر بروز پديده افزايش وزن و چاقي به شکل غیر مستقیم نیز موجب غفلت از کمبود ويتامين‌ها و ريزمغذي‌ها مي‌گردد و اين امر باعث ايجاد کلاف سردرگمي از مشکلات عمده بهداشتي جهان يعني گرسنگي، چاقي و کمبود ويتامين‌ها و ريزمغذي‌ها مي‌شود که هر سه آنها راه‌حل مشترکي بنام تغذيه مناسب دارند. بعبارت ديگر، افزايش شهر نشيني و صنعتي شدن در اغلب کشورها همراه با تغييرات رفتاري و تغذيه‌اي به سمت تغذيه با ميزان بالاي چربي و انرژي در کنار کم تحرکي، باعث افزايش شيوع چاقي در جوامع شده که به موازات اين افزايش در سي سال گذشته، افزايش بيماري‌هاي قلبي - عروقي، ديابت نوع دوم و تعدادي از سرطان‌ها رخ داده است.
فرمول تعيين اضافه وزن و چاقي:
قابل توجه است که میزان ابتلای افراد به اضافه وزن از طریق یک فرمول به دست می‌آید. در صورت این کسر، وزن افراد به کیلوگرم و در مخرج آن مجذور قد به متر قرار می‌گیرد. اگر حاصل این فرمول بین 5/18 تا 9/24 باشد وزن فرد طبیعی است، اما اگر بین 25 تا 30 باشد نشان دهنده ابتلای فرد به اضافه وزن است. چاقی درجات مختلفی دارد، اگر حاصل این کسر بین 30 تا 35 باشد، به معنای چاقی درجه یک، بین 35 تا 40 به منزله ابتلای فرد به چاقی درجه دو و بالاتر از 40 نشان دهنده چاقی مفرط است.
علل چاقي:
از علل چاقی می‌توان به سن، جنس، میزان فعالیت، وضعیت اقتصادی، داروها، عوامل ژنتیک و بيماري‌ها، ریزه‌خواری‌ها و بی‌توجهی به حجم غذا اشاره کرد که هر کدام از موارد، به تفکیک، در زیر توضیح داده شده است.
سن:
افزایش سن بخصوص تا سنین 60-50 سالگی در کشورهای توسعه یافته و 40 سالگی در کشورهای در حال توسعه با افزایش وزن در هر دو جنس همراه می‌باشد. بعنوان یک قانون کلی با افزایش سن، سرعت متابولیسم بدن و کالری مورد نیاز برای ثابت نگاه داشتن وزن بدن کاهش می‌یابد. به همین دلیل بسیاری از بیماران بیان می‌دارند که همان غذاهای قبلی را مصرف می‌نمایند، هیچ افزایشی در میزان غذای مصرفی نداشته‌اند، و میزان فعالیت بدنی‌شان هم همانند قبل می‌باشد، ولی با این وجود وزن‌شان در حال افزایش می‌باشد. بعبارت دیگر، با وجود غذای مصرفی و فعالیت مشابه، کالری مورد نیاز برای ثابت نگه داشتن وزن كاهش مي‌يابد.
جنس:
جنس نیز یکی از فاکتورهای مهم در ایجاد چاقی می‌باشد. متابولیسم پایه در مردان بالاتر از زنان بوده و به همین دلیل آنها به کالری بیشتری برای رفع کالری پایه مورد نیاز خود احتیاج دارند. علت بالاتر بودن متابولیسم پایه مردان، بالاتر بودن توده عضلانی آنها است. بعلاوه سرعت متابولیسم در خانم‌ها در دوران یائسگی به طور مشخصی کاهش می‌یابد و به همین دلیل است که بسیاری از خانم‌ها بعد از یائسه شدن دچار افزایش وزن می‌شوند.
میزان فعالیت:
با افزایش سطح فعالیت، میزان کالری مورد نیاز نیز افزایش می‌یابد. فعالیت فیزیکی نه تنها باعث کاهش اشتها در افراد چاق می‌شود، بلکه توانایی بدن در متابولیزه شدن و مصرف نمودن مواد بخصوص چربی‌ها، بعنوان منبع انرژی در بدن، را افزایش می‌دهد. امروزه باور بر این است که کاهش میزان فعالیت فیزیکی در طول 25 سال گذشته مهم‌ترین علت افزایش بروز چاقی در سال‌های اخیر بوده است.
وضعیت اقتصادی:
وضعیت اقتصادی نقش موثری در شیوع چاقی دارد، بطوریکه به نظر می‌رسد این حالت در کشورهای توسعه یافته و جوامع با وضعیت اقتصادی پایین‌تر شیوع بالاتری دارد.
داروها:
نقش بسیاری از داروها در افزایش وزن گزارش شده است. این اثرات ممکن است مستقیم (مثل داروهای ضدبارداری و کورتون‌ها) و یا غیر مستقیم (مانند داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب که با ایجاد خواب آلودگی و بی‌تحرکی سبب کاهش در مصرف انرژی می‌شوند)، باشند. اثر برخی از داروهایی که برای بيماري‌های التهابی، تشنج و مشکلات روانی تجویز می‌شوند در افزایش اشتها، کاهش سرعت متابولیسم و سپس افزایش وزن و چاقی ثابت شده است.
بيماري‌ها:
وقتی چاقي به دنبال یک بیماری ایجاد شده باشد، از آن به عنوان «چاقی ثانویه» نامبرده می‌شود. این نوع چاقی با درمان بیماری زمینه‌ای قابل درمان می‌باشد. چاقی ثانویه ممکن است به دنبال بيماري‌هایی چون بيماري‌های غددی و اختلالات هیپوتالاموس در اثر بيماري‌ها، تومور مغزی و یا آسیب آن حین اعمال جراحی مغز ایجاد شود. بسیاری از بيماري‌ها باعث چاقی می‌شوند. کم‌کاری غده تیروئید سبب کاهش هورمون‌های تیروئیدی، که نقش مهمی در سوخت و ساز مواد غذایی در بدن دارند، شده و در نتیجه آن چربی در بدن ذخیره شده و در نتیجه چاقی ایجاد می‌شود. بيماري‌های دیگری چون اختلالات عصبی - عضلانی، بيماري‌های استخوان و مفاصل نیز بصورت غیر مستقیم و از طریق کاهش فعالیت باعث چاقی می‌شوند. اختلال در هورمون‌های جنسی چه در زنان و چه در مردان ممکن است تعادل متابولیکی بدن را برهم زده و به چاقی بیانجامد.
ریزه خواری:
قابل ذکر است که ریزه خواری مکررنیز می‌تواند از علل چاقی باشد. خیلی از افراد چاق عادت به خوردن وعده‌های مفصل و یا وقتی برای خوردن غذا ندارند، ولی به جای آن در طی روز بطور مکرر از تنقلات استفاده می‌نمایند. این تنقلات کم حجم که معمولا همراه با کالری فراوان مي‌باشند نیز از دلایل چاقی بدون دلیل هستند.
بی توجهی به حجم غذا:
بی‌توجهی به حجم غذا نیز دلیلی دیگر بر چاقی بدون دلیل خواهد بود. بعضی از افراد که دچار افزایش وزن می‌شوند، در تخمین حجم غذای مصرفی خود دچار اشتباه هستند.
به عبارت دیگر اگرچه حجم بالایی را در روز مصرف می‌کنند، اما هنگامی كه از آنان درباره غذای مصرفی‌شان پرسیده شود، خیلی از غذاهای مصرفی خود را به یاد نمی‌آورند. از طرف دیگر بعضی نسبت به میزان کالری غذایی که استفاده می‌نمایند و یا اثر چاق کنندگی آن دچار اشتباه بوده که نتیجه آن چیزی نیست جز آن که به چاقی بدون آن که متوجه باشند، مبتلا خواهند شد.
همچنين برخي مطالعات نشان داده‌اند كه وراثت نيز با چاقی ارتباط دارد.
چاقي در نوزادان:
بر اساس مطالعه انجام شده در دانشگاه هاروارد، آنها به این نتیجه رسیدند بچه‌هایی که در زمان تولد سنگین وزن‌تر بوده و آنهایی که تا 6 ماهگی بیشترین اضافه وزن را داشتند، احتمال بروز چاقی در 3 سالگی آنها 40 درصد بیشتر بود. جالب آنکه افزایش وزن زیاد در نوزادی بیش از سنگین وزن بودن در هنگام تولد، ریسک چاقی در سنین رشد را افزایش می‌دهد. اگرچه چاقی در 3 سالگی الزاما به معنای چاقی در بزرگسالی نیست، ولی بدون شک ریسک آن را بالا می‌برد.
منبع: دنیای تغذیه ش 116
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر