نوشته : دكتر سيدضياءالدين مظهري متخصص تغذيه و رژيم درماني دانشيار دانشگاه علوم پزشكي ايران مدير گروه تغذيه
آيا نوع، مقدار و كيفيت غذاي روزمره با بروز انواع سرطان در ارتباط است؟
1- عزيزاني كه در حال حاضر مشغول مطالعه اين مقاله مي‌باشيد، لحظه‌اي چشمان خود را ببنديد و كمي به عملكرد خود و نوع تغذيه‌اي كه طي چند هفته گذشته جهت رفع گرسنگي و تامين انرژي لازم و يا به علت دلتنگي و بي‌حوصلگي و يا براي لذت بردن و ذائقه نوازي داشته‌ايد، بينديشيد. آنچه را كه به ياد مي‌آوريد، يادداشت كنيد. اگر قسمت زيادي از برنامه غذايي روزمره يا تفنني خود را به ياد نمي‌آوريد، فعلا بدون هيچ تغييري در برنامه‌هاي غذايي مورد علاقه خود و افزايش يا كاهش برنامه‌هاي حركتي و ورزشي، به مدت يك هفته به طور دقيق، خورد و خوراك و عملكردهاي خود را يادداشت فرماييد.
2- به دور و اطراف خود اعم از خانواده يا دوست و آشنا، همكلاسان و همكاران گذشته و حال بنگريد و در نظر آوريد چند نفر از نظر جسمي و روحي سالم، خوشبخت و با نشاط هستند و چه تعدادي از اين بزرگواران، به بيماري‌هاي حاد يا مزمن خوش‌خيم يا بدخيم مبتلا گرديده‌اند و چه هزينه‌هاي هنگفتي براي دارو و درمان به مصرف مي‌رسانند.
3- به دليل اينكه اخيرا در كنار بيماري‌هاي گسترده و پر هزينه قلبي- عروقي در اغلب خانواده‌ها، در كودكان و بزرگسالان، كهتر و مهتر، دارا و ندار، انواع سرطان‌ها نيز رو به گسترش نهاده است، به عوامل تاثيرگذار و زمينه‌ساز اين بيماري پر دردسر، هزينه‌‌بر و وحشت آفرين توجه و دقت فرماييد:
درصد تاثيرگذاري عوامل محيطي زمينه‌ساز انواع سرطان‌ها:
40- 30 درصد سوء تغذيه و عدم تعادل در خورد و خوراك و بدخوري‌ها؛
30 درصد كشيدن سيگار؛
10 درصد انواع ويروس‌ها و يا بيماري‌هاي عفوني؛
4 درصد وجود تركيبات مضر و زيان‌آور در محيط كار؛
3 درصد مصرف الكل؛
3 درصد تاثير اشعه‌ها (مثل اشعه ماوراء بنفش)؛
2 درصد آلودگي‌هاي محيط زيست؛
1 درصد افزودني‌هاي مختلف به مواد غذايي مصرفي و
1 درصد عوارض درماني اعم از داروهاي مختلف يا اشعه درماني.
بله، اشتباه نكرده‌ايد، نوع تغذيه و سوء تغذيه، به طور متوسط، موجب بروز 35 درصد انواع سرطان‌ها شده است و طبق آمارهاي ارائه شده از طرف كشورهاي مختلف، اين مسأ‌له تائيد شده و به اثبات رسيده است.
آيا مي‌توان با تغذيه از بروز سرطان‌ها جلوگيري نمود؟
حتما اطلاع داريد كه سلول‌هاي خدمتگزار و فعال بدن هر كس تحت تاثير عوامل جهش‌زا تغيير مسير مي‌دهند و از مسير طبيعي تقسيم سلولي خارج مي‌شوند و به صورت يك طغيان‌گر، مهاجم، غارتگر، مخرب، قانون‌شكن و متجاوز در مي‌آيند و از محل استقرار خود به نقاط مختلف بدن مهاجرت مي‌كنند و در محل‌هاي نابجا، كانون‌هاي جديد شورشي مخرب و مهاجم را سامان‌دهي مي‌نمايند. همان طوري كه در سطور قبل ملاحظه و مشاهده فرموديد، عوامل متعددي در تبديل شدن سلول‌ها به قانون شكنان غيرقابل كنترل نقش دارند، ولي عمده‌ترين و بالاترين آنها كه بالغ بر 40- 30 درصد همه سرطان‌ها را موجب مي‌گردد، تغذيه غلط يا سوءتغذيه مي‌باشد. اصولا مواد غذايي مصرفي، در هر فردي، به موازات وظايف متعددي كه به انجام مي‌رسانند، ممكن است:
الف- داراي عوامل بيماري‌زاي حاد و مزمن باشند؛
ب- يا مملو از تركيبات پيشگيري و مهار كننده بيماري‌ها باشند.
مثلا در مورد سرطان، تعدادي از منابع غذايي گياهي شناخته شده، از بروز اين بيماري ممانعت به عمل مي‌آورند؛ مثلا انواع سبزيجات، به ويژه هويج، گوجه‌فرنگي، سبزيجات سبز و زرد، كلم‌ها، سير و به طور كلي تمام سبزيجات خام (به صورت سالاد) يا پخته (در انواع خورش‌ها و بوراني‌ها) و يا از منابع غذايي حيواني، آبزيان و به خصوص ماهيهاي پر چرب حاوي اسيدهاي چرب امگا- 3 و غيره. البته در مقابل غذاهاي مفيد و بازدارنده از بروز و گسترش بيماري‌ها، غذاهايي تهيه و مصرف مي‌گردند كه عامل ايجاد و گسترش انواع سرطان‌ها به حساب آورده مي‌شوند؛ از قبيل گوشت قرمز تازه و فرآوري شده پرچرب، روغن‌هاي نباتي جامد، چربي‌هاي حيواني كه جهت سرخ كردن و به دفعات و در مدت‌هاي طولاني، تحت تاثير حرارت بالا قرار مي‌گيرند. در آغاز، در مورد شناخت اثرات مثبت و بازدارنده بروز بيماري و يا برعكس، اثرات مخرب و بيماري‌زاي مواد غذايي بحث مي‌كنيم. بدون هيچ ترديدي مصرف روزانه مواد غذايي زير را آغاز كنيد و ادامه دهيد، چرا كه اين مواد، موثرترين تركيبات را بر عليه سرطان‌هاي مختلف در بردارند:
سير، پياز، كرفس، كلم‌هاي مختلف (گل كلم، كلم فندقي، كلم سبز، كلم بروكلي)، گوجه‌فرنگي، كدو، بادمجان، فلفل‌هاي رنگين دلمه‌اي، نعناع، ريحان، ترخون، رزماري، آويشن، تره، جعفري، مركبات (پرتقال، ليموترش، ليموشيرين، گريپ فروت و نارنگي)، انواع ترب‌هاي سفيد، قرمز و سياه، سويا، جو، جو دو سر يا يولاف، دانه‌هاي كامل و پرك شده گندم و جو، شيرين بيان و زنجفيل. تركيبات ثانويه موجود در منابع گياهي (شامل پلي‌فنول، فلاوونوئيـد، فــلاون، آنتي‌سـيان كاته‌شين يا كاته چين، تانين، لوتئين و ويتامين‌هاي A, E, C، بتاكاروتن، اسيدفوليك و همين‌طور ريز‌مغذي‌هايي مثل سلنيوم، روي، منگنز و منيزيم)، علاوه بر وظايف مهمي كه در فعاليت‌هاي زيست شيميايي بدن به عهده دارند، به عنوان عوامل ضد زنگ يا آنتي اكسيدان‌ها، راديكال‌هاي آزاد را خنثي كرده و از صدمه زدن آنها به ديواره سلول‌ها و تغيير اطلاعات ژنتيكي DNA پيشگيري مي‌نمايند. با اميد به اينكه از همين امروز، از انواع گروه‌هاي غذايي در بردارنده تعدادي از اين ريزمغذي‌ها در برنامه غذايي روزانه خود استفاده نماييد، در ادامه بحث، مروري خواهيم داشت بر نقش و عملكرد تك‌تك مواد غذايي قابل تهيه و در دسترس در اقصي نقاط كشور پهناورمان، ايران عزيز.
سير و پياز:
تعداد 30 يا 35 ماده موثر بسيار مفيد و حافظ سلامتي در سير و پياز وجود دارد كه شناخته شده‌ترين آنها عبارتند از: آليسين(Allicin)، اَجون (Agoene)، كورستين (quercetin)، دي آليل سولفات (Diallyll sulfate) كه در قبال اثرات مخرب نيتروزآمين‌ها و آفلاتوكسين، اثر بازدارنده‌اي دارند و از تحريكات سرطانزايي آنها بر روي مخاط معده، ريه و كبد جلوگيري مي‌نمايند.
گوجه‌فرنگي:
گوجه فرنگي به هر صورتي كه مورد مصرف قرار داده شود، خام يا پخته، به صورت سس، رب يا كچاب، مواد مغذي و به خصوص ماده رنگي خود را كه ليكوپن نام دارد، حفظ نموده و به عنوان خنثي كننده راديكال‌هاي آزاد سرطانزا به‌خصوص در پيشگيري از سرطاني شدن پروستات در مردان اثرگذار خواهد بود.
انواع كلم:
انواع كلم از قبيل كلم بروكلي، گل كلم، كلم غنچه و غيره، مصرف‌كنندگان را در قبال سرطان ريه محافظت مي‌نمايد.
نه تنها كلم بروكلي، بلكه اسفناج و كاهوي سبز تيره، حاوي مقادير قابل توجهي اسيدفوليك، بتاكاروتن و لوتئين (lutein) مي‌باشند كه به عنوان مواد ضد سرطان يا آنتي اكسيدان تلقي مي‌شوند. لازم به يادآوري است خواص لوتئين و ساير كاروتنوئيد‌ها، تحت تاثير پختن و انجماد از بين نمي‌رود، ولي ويتامين C و گلوتاتيون در اثر حرارت زياد از بين مي‌روند، لذا توصيه مي‌گردد تا آنجايي كه مقدور است، انواع سبزيجات مورد علاقه خود را هم به صورت پخته و هم به صورت خام ميل فرماييد و ساير سبزيجاتي را كه تاكنون از آنها به طور مرتب استفاده نكرده‌ايد، به جيره غذايي روزمره خود اضافه نمايند، مثلا اگر تمايل داريد از بروز سرطان پستان جلوگيري نماييد، به طور مرتب، به مصرف انواع كلم‌ها و سبوس گندم بپردازيد، چرا كه انواع كلم‌ها و گياهان هم خانواده آنها، به علت تاثير خاص بر روي استروژن بدن، به عنوان يك گروه غذايي موثر در جلوگيري و مداواي سرطان سينه تاثير مي‌‌گذارند و با فراهم نمودن امكانات دفع سريع استروژن از بدن، نقش خود را ايفا مي‌نمايند. ماده موثري كه در رابطه با افزايش سوخت و ساز بيشتر استروژن اثرگذار مي‌باشد، ايندول 3-كاربينول (Indol 3-carbinol) نام دارد.
علاوه بر موارد فوق، به خانم‌هاي محترم كه از ابتلا به سرطان پستان، وحشت دارند به خصوص افرادي كه سرطان سينه در شاخه‌هاي پدري و مادري آنها بروز نموده باشد، مصرف سبوس گندم يا نان‌هاي حاوي سبوس گندم توصيه مي‌شود، زيرا مقدار استروژن خون مصرف‌كنندگان را به نحو معني‌داري كاهش مي‌دهد.
مواد غذايي حاوي فيبر و سلولز با كاهش ميزان استراديول (Oestradiol)، از جمله عوامل كاهش دهنده احتمال بروز سرطان پستان به حساب مي‌آيند.
خواص ضد سرطاني چاي سياه و سبز:
در چاي سبز، ماده موثري به نام كاته‌شين اپي‌گالات وجود دارد كه ده برابر بيشتر از چاي سياه خاصيت ضد سرطاني دارد.
در مورد شير بيشتر بدانيم:
گرچه بعضي از اسيدهاي چرب موجود در شير سرطانزا تلقي مي‌شوند، ولي شير تركيبات ارزشمند ديگري دارد كه به عنوان عامل بازدارنده، از سرطاني شدن سلول‌ها جلوگيري مي‌كنند.
افرادي كه از شيرهاي كم چربي استفاده كرده بودند، در مقايسه با افرادي كه اصلا شير نمي‌نوشيدند، از نظر آماري، كمتر به سرطان‌هاي دهان، مري، معده، روده كوچك و روده بزرگ، ريه، مثانه، پستان و رحم مبتلا شده بودند. گرچه در تركيبات ناشناخته شير، احتمال در برداشتن مواد ضد سرطاني وجود دارد، ولي عواملي كه شناخته شده‌اند و به عنوان مواد ضدسرطاني تلقي مي‌شوند، عبارتند از: كلسيم، B2 يا لاكتوفلاوين و ويتامين‌هاي D,C و A.
مصرف گوشت زياد اصلا توصيه نمي‌گردد، زيرا نه تنها گوشتخواري بيشتر سودي در بر ندارد، بلكه افرادي كه گوشت فراوان مي‌خورند، امكان ابتلاي آنها به سرطان‌هاي روده و كولون بسيار محتمل‌تر مي‌باشد.
مروري كوتاه به نقش بازدارنده ميوه‌‌ها و سبزيجات از بروز سرطان‌ها در ارگان‌هاي مختلف:
حفاظت از ريه: با مصرف هويج و سبزيجات سبز
حفاظت از روده‌ها: با مصرف سبزيجات مخلوط و هويچ پخته
حفاظت از لوزالمعده يا پانكراس: با مصرف ميوه و سبزيجات متنوع
حفاظت از روده: با مصرف هويج و سبزيجات مختلف (چه به صورت خام و چه به صورت پخته)
حفاظت از مثانه: با مصرف سبزيجات خام و پخته (به ويژه هويج) و ميوه‌جات
حفاظت از غده تيروئيد: با مصرف انواع كلم‌هاي بروكلي، گل كلم و كلم فندوقي
سويا و فرآورده‌هاي آن:
سويا با تعدادي ماده موثر خود، سرطان‌هايي را كه تحت تاثير هورمون‌ها قرار دارند، (مثل سرطان‌هاي پستان و پروستات) مهار مي‌كند و عمل بازدارندگي در روند رشد آنها دارد.
سويا داراي مقدار قابل توجهي پروتئاز مي‌باشد و قادر است روند سير و تكامل سرطان‌هاي دهان، مري، روده، كبد و پانكراس را مهار نمايد يا حتي از بين ببرد. علاوه بر پروتئاز، سويا با داشتن تركيباتي به نام فيتواسترين (phytosterin) و ساپونين (saponin) از تقسيم غيرعادي سلول جلوگيري مي‌نمايد و قادر به تقويت سيستم ايمني بدن در برابر سلول‌هاي سرطاني مي‌باشد. همچنين روند رشد سرطان‌هاي دهانه رحم و پوست را كند مي‌نمايد و به تعويق مي‌اندازد و در مواردي حتي سلول‌هاي سرطاني شده روده را درمان مي‌نمايد.
يكي از اساتيد دانشكده داروسازي آلاباما به نام پروفسور بارنس عقيده دارد عملكرد ماده موثر موجود در سويا همانند تاموكسيفن (Tamoxiefen)، داروي مورد استفاده جهت مدوا و جلوگيري از سرطان پستان، مي‌باشد، لذا استفاده از سويا و فرآورده‌هاي آن از قبيل شير سويا، پنير سويا، ميسو (miso) و تمپه (Tempeh) در برنامه غذايي روزمره و در حد متعادل توصيه مي‌گردد.
انواع مركبات و خواص درماني و اثر تقويتي آنها بر روي سيستم ايمني بدن:
پرتقال، گريپ فروت، ليموترش، ليموشيرين، نارنگي، نارنج و تورنج، حاوي تركيبات اثربخشي مي‌باشند كه از بين آنها به فلاوونوئيد‌ها (Flavonoide)، ليمونوئيدها (Limonoide)، ترپن (trepen) و كومارين (cumarine) اشاره مي‌گردد كه از جمله تركيبات خنثي كننده عوامل سرطانزا مي‌باشند. در بعضي از گزارش‌ها اشاره گرديده كه خانواده مركبات، بيش از 55 نوع ماده موثر ضد سرطان را در اختيار مصرف كنندگان قرار مي‌دهند؛ از جمله ويتامين C، به شرط آنكه ميوه‌جات به صورت تازه و طبيعي مصرف گردند و آب آنها گرفته نشود، زيرا تفاله‌اي كه بعد از آب گرفتن دور ريخته مي‌شود، نه تنها تركيبات و الياف بسيار موثري را در اختيار بدن قرار مي‌دهد، بلكه در طول آبگيري و نگهداري آن تا زمان مصرف ولو به مدت كوتاه، قسمت زيادي از تركيبات آنها اكسيده شده، از بين مي‌رود.
اگر تحت درمان دارويي بوده و يا هستيد و از انواع قرص‌ها و كپسول‌هاي درماني استفاده مي‌كنيد، از ميل كردن آب و يا خود گريپ فروت خودداري نماييد، چرا كه گريپ فروت و آب آن با اغلب داروها بر هم كنش داشته و با هم افزايي، اثرات ناخواسته‌اي را موجب مي‌گردد.
آبزيان و غذاهاي دريايي:
پروفسور بلاك بورن از دانشگاه هاروارد و پرفسور كارمالي از دانشگاه روت گرز و بسياري از دانشوران و محققين تغذيه، مصرف آبزيان را در هر روز به مقدار 30 گرم و در هفته به مقدار يك يا دو وعده (210- 180 گرم) جهت كاهش احتمال بروز بيماري‌هاي قلبي- عروقي و همچنين پيشگيري از گسترش و سير تكاملي انواع سرطان‌ها، از جمله سرطان پستان توصيه مي‌نمايند. البته محصولات دريايي، به خصوص ماهيهاي چرب وقتي موثر واقع مي‌گردند كه به صورت بخارپز، آبپز، فرپز و يا كباب كرده و به طور تماس غيرمستقيم با منبع حرارت تهيه و طبخ شده باشند و يا آنكه با روغن‌هاي حيواني يا نباتي جامد يا مايع نامناسب به مدت طولاني و با حرارت بالا سرخ نشده باشند. در اين صورت اين مواد غذايي نه تنها حاوي تركيبات ضد سرطاني مي‌باشند، بلكه از عوامل پيشگيري كننده از بيماري هاي قلبي- عروقي به حساب مي‌آيند.
ماهي نه تنها داراي تركيبات ارزنده‌اي به صورت پروتئين‌هاي با ارزش بيولوژيكي بالا، روغن‌هاي امگا- 3 و مواد معدني متعددي از جمله يد و ويتامين‌هاي گروه B است، بلكه حاوي ويتامين D به ميزان قابل توجهي نيز مي‌باشد. به اثبات رسيده كه ويتامين D نيز از عوامل پيشگيري كننده از سرطان محسوب مي‌شود و به خصوص در خانم‌هاي بالاي پنجاه سال، نياز به ويتامين D3 افزون‌تر است. از جمله ماهيهاي داراي ويتامين D به ميزان قابل توجه، مي‌توان به مارماهي، ساردين، ماهي تن و ماهي ازون برون اشاره نمود.
ويتامين C:
محققان انستيتو ملي مبارزه با سرطان در كشور كانادا با بررسي و تحليل تعداد قابل توجهي از نتايج پژوهش‌هاي دانشمندان مختلف در 12 پژوهش، اعلام كرده‌اند كه مصرف‌كنندگان سبزيجات پخته و خام و انواع ميوه‌جات در فصول مختلف كه حاوي ويتامين C
قابل توجهي مي‌باشند، به نحو معني‌داري كمتر به انواع سرطان‌ها و مخصوصا سرطان پستان دچار مي‌گردند.
منابع غني ويتامين C عبارتند از: فلفل‌هاي دلمه‌اي سبز و قرمز و زرد، توت فرنگي، خربزه، كلم غنچه، گريپ فروت، كيوي، پرتقال، ليموترش و ليمو شيرين.
منبع: دنیای تغذیه ش ۸۹
1- عزيزاني كه در حال حاضر مشغول مطالعه اين مقاله مي‌باشيد، لحظه‌اي چشمان خود را ببنديد و كمي به عملكرد خود و نوع تغذيه‌اي كه طي چند هفته گذشته جهت رفع گرسنگي و تامين انرژي لازم و يا به علت دلتنگي و بي‌حوصلگي و يا براي لذت بردن و ذائقه نوازي داشته‌ايد، بينديشيد. آنچه را كه به ياد مي‌آوريد، يادداشت كنيد. اگر قسمت زيادي از برنامه غذايي روزمره يا تفنني خود را به ياد نمي‌آوريد، فعلا بدون هيچ تغييري در برنامه‌هاي غذايي مورد علاقه خود و افزايش يا كاهش برنامه‌هاي حركتي و ورزشي، به مدت يك هفته به طور دقيق، خورد و خوراك و عملكردهاي خود را يادداشت فرماييد.
2- به دور و اطراف خود اعم از خانواده يا دوست و آشنا، همكلاسان و همكاران گذشته و حال بنگريد و در نظر آوريد چند نفر از نظر جسمي و روحي سالم، خوشبخت و با نشاط هستند و چه تعدادي از اين بزرگواران، به بيماري‌هاي حاد يا مزمن خوش‌خيم يا بدخيم مبتلا گرديده‌اند و چه هزينه‌هاي هنگفتي براي دارو و درمان به مصرف مي‌رسانند.
3- به دليل اينكه اخيرا در كنار بيماري‌هاي گسترده و پر هزينه قلبي- عروقي در اغلب خانواده‌ها، در كودكان و بزرگسالان، كهتر و مهتر، دارا و ندار، انواع سرطان‌ها نيز رو به گسترش نهاده است، به عوامل تاثيرگذار و زمينه‌ساز اين بيماري پر دردسر، هزينه‌‌بر و وحشت آفرين توجه و دقت فرماييد:
درصد تاثيرگذاري عوامل محيطي زمينه‌ساز انواع سرطان‌ها:
40- 30 درصد سوء تغذيه و عدم تعادل در خورد و خوراك و بدخوري‌ها؛
30 درصد كشيدن سيگار؛
10 درصد انواع ويروس‌ها و يا بيماري‌هاي عفوني؛
4 درصد وجود تركيبات مضر و زيان‌آور در محيط كار؛
3 درصد مصرف الكل؛
3 درصد تاثير اشعه‌ها (مثل اشعه ماوراء بنفش)؛
2 درصد آلودگي‌هاي محيط زيست؛
1 درصد افزودني‌هاي مختلف به مواد غذايي مصرفي و
1 درصد عوارض درماني اعم از داروهاي مختلف يا اشعه درماني.
بله، اشتباه نكرده‌ايد، نوع تغذيه و سوء تغذيه، به طور متوسط، موجب بروز 35 درصد انواع سرطان‌ها شده است و طبق آمارهاي ارائه شده از طرف كشورهاي مختلف، اين مسأ‌له تائيد شده و به اثبات رسيده است.
آيا مي‌توان با تغذيه از بروز سرطان‌ها جلوگيري نمود؟
حتما اطلاع داريد كه سلول‌هاي خدمتگزار و فعال بدن هر كس تحت تاثير عوامل جهش‌زا تغيير مسير مي‌دهند و از مسير طبيعي تقسيم سلولي خارج مي‌شوند و به صورت يك طغيان‌گر، مهاجم، غارتگر، مخرب، قانون‌شكن و متجاوز در مي‌آيند و از محل استقرار خود به نقاط مختلف بدن مهاجرت مي‌كنند و در محل‌هاي نابجا، كانون‌هاي جديد شورشي مخرب و مهاجم را سامان‌دهي مي‌نمايند. همان طوري كه در سطور قبل ملاحظه و مشاهده فرموديد، عوامل متعددي در تبديل شدن سلول‌ها به قانون شكنان غيرقابل كنترل نقش دارند، ولي عمده‌ترين و بالاترين آنها كه بالغ بر 40- 30 درصد همه سرطان‌ها را موجب مي‌گردد، تغذيه غلط يا سوءتغذيه مي‌باشد. اصولا مواد غذايي مصرفي، در هر فردي، به موازات وظايف متعددي كه به انجام مي‌رسانند، ممكن است:
الف- داراي عوامل بيماري‌زاي حاد و مزمن باشند؛
ب- يا مملو از تركيبات پيشگيري و مهار كننده بيماري‌ها باشند.
مثلا در مورد سرطان، تعدادي از منابع غذايي گياهي شناخته شده، از بروز اين بيماري ممانعت به عمل مي‌آورند؛ مثلا انواع سبزيجات، به ويژه هويج، گوجه‌فرنگي، سبزيجات سبز و زرد، كلم‌ها، سير و به طور كلي تمام سبزيجات خام (به صورت سالاد) يا پخته (در انواع خورش‌ها و بوراني‌ها) و يا از منابع غذايي حيواني، آبزيان و به خصوص ماهيهاي پر چرب حاوي اسيدهاي چرب امگا- 3 و غيره. البته در مقابل غذاهاي مفيد و بازدارنده از بروز و گسترش بيماري‌ها، غذاهايي تهيه و مصرف مي‌گردند كه عامل ايجاد و گسترش انواع سرطان‌ها به حساب آورده مي‌شوند؛ از قبيل گوشت قرمز تازه و فرآوري شده پرچرب، روغن‌هاي نباتي جامد، چربي‌هاي حيواني كه جهت سرخ كردن و به دفعات و در مدت‌هاي طولاني، تحت تاثير حرارت بالا قرار مي‌گيرند. در آغاز، در مورد شناخت اثرات مثبت و بازدارنده بروز بيماري و يا برعكس، اثرات مخرب و بيماري‌زاي مواد غذايي بحث مي‌كنيم. بدون هيچ ترديدي مصرف روزانه مواد غذايي زير را آغاز كنيد و ادامه دهيد، چرا كه اين مواد، موثرترين تركيبات را بر عليه سرطان‌هاي مختلف در بردارند:
سير، پياز، كرفس، كلم‌هاي مختلف (گل كلم، كلم فندقي، كلم سبز، كلم بروكلي)، گوجه‌فرنگي، كدو، بادمجان، فلفل‌هاي رنگين دلمه‌اي، نعناع، ريحان، ترخون، رزماري، آويشن، تره، جعفري، مركبات (پرتقال، ليموترش، ليموشيرين، گريپ فروت و نارنگي)، انواع ترب‌هاي سفيد، قرمز و سياه، سويا، جو، جو دو سر يا يولاف، دانه‌هاي كامل و پرك شده گندم و جو، شيرين بيان و زنجفيل. تركيبات ثانويه موجود در منابع گياهي (شامل پلي‌فنول، فلاوونوئيـد، فــلاون، آنتي‌سـيان كاته‌شين يا كاته چين، تانين، لوتئين و ويتامين‌هاي A, E, C، بتاكاروتن، اسيدفوليك و همين‌طور ريز‌مغذي‌هايي مثل سلنيوم، روي، منگنز و منيزيم)، علاوه بر وظايف مهمي كه در فعاليت‌هاي زيست شيميايي بدن به عهده دارند، به عنوان عوامل ضد زنگ يا آنتي اكسيدان‌ها، راديكال‌هاي آزاد را خنثي كرده و از صدمه زدن آنها به ديواره سلول‌ها و تغيير اطلاعات ژنتيكي DNA پيشگيري مي‌نمايند. با اميد به اينكه از همين امروز، از انواع گروه‌هاي غذايي در بردارنده تعدادي از اين ريزمغذي‌ها در برنامه غذايي روزانه خود استفاده نماييد، در ادامه بحث، مروري خواهيم داشت بر نقش و عملكرد تك‌تك مواد غذايي قابل تهيه و در دسترس در اقصي نقاط كشور پهناورمان، ايران عزيز.
سير و پياز:
تعداد 30 يا 35 ماده موثر بسيار مفيد و حافظ سلامتي در سير و پياز وجود دارد كه شناخته شده‌ترين آنها عبارتند از: آليسين(Allicin)، اَجون (Agoene)، كورستين (quercetin)، دي آليل سولفات (Diallyll sulfate) كه در قبال اثرات مخرب نيتروزآمين‌ها و آفلاتوكسين، اثر بازدارنده‌اي دارند و از تحريكات سرطانزايي آنها بر روي مخاط معده، ريه و كبد جلوگيري مي‌نمايند.
گوجه‌فرنگي:
گوجه فرنگي به هر صورتي كه مورد مصرف قرار داده شود، خام يا پخته، به صورت سس، رب يا كچاب، مواد مغذي و به خصوص ماده رنگي خود را كه ليكوپن نام دارد، حفظ نموده و به عنوان خنثي كننده راديكال‌هاي آزاد سرطانزا به‌خصوص در پيشگيري از سرطاني شدن پروستات در مردان اثرگذار خواهد بود.
انواع كلم:
انواع كلم از قبيل كلم بروكلي، گل كلم، كلم غنچه و غيره، مصرف‌كنندگان را در قبال سرطان ريه محافظت مي‌نمايد.
نه تنها كلم بروكلي، بلكه اسفناج و كاهوي سبز تيره، حاوي مقادير قابل توجهي اسيدفوليك، بتاكاروتن و لوتئين (lutein) مي‌باشند كه به عنوان مواد ضد سرطان يا آنتي اكسيدان تلقي مي‌شوند. لازم به يادآوري است خواص لوتئين و ساير كاروتنوئيد‌ها، تحت تاثير پختن و انجماد از بين نمي‌رود، ولي ويتامين C و گلوتاتيون در اثر حرارت زياد از بين مي‌روند، لذا توصيه مي‌گردد تا آنجايي كه مقدور است، انواع سبزيجات مورد علاقه خود را هم به صورت پخته و هم به صورت خام ميل فرماييد و ساير سبزيجاتي را كه تاكنون از آنها به طور مرتب استفاده نكرده‌ايد، به جيره غذايي روزمره خود اضافه نمايند، مثلا اگر تمايل داريد از بروز سرطان پستان جلوگيري نماييد، به طور مرتب، به مصرف انواع كلم‌ها و سبوس گندم بپردازيد، چرا كه انواع كلم‌ها و گياهان هم خانواده آنها، به علت تاثير خاص بر روي استروژن بدن، به عنوان يك گروه غذايي موثر در جلوگيري و مداواي سرطان سينه تاثير مي‌‌گذارند و با فراهم نمودن امكانات دفع سريع استروژن از بدن، نقش خود را ايفا مي‌نمايند. ماده موثري كه در رابطه با افزايش سوخت و ساز بيشتر استروژن اثرگذار مي‌باشد، ايندول 3-كاربينول (Indol 3-carbinol) نام دارد.
علاوه بر موارد فوق، به خانم‌هاي محترم كه از ابتلا به سرطان پستان، وحشت دارند به خصوص افرادي كه سرطان سينه در شاخه‌هاي پدري و مادري آنها بروز نموده باشد، مصرف سبوس گندم يا نان‌هاي حاوي سبوس گندم توصيه مي‌شود، زيرا مقدار استروژن خون مصرف‌كنندگان را به نحو معني‌داري كاهش مي‌دهد.
مواد غذايي حاوي فيبر و سلولز با كاهش ميزان استراديول (Oestradiol)، از جمله عوامل كاهش دهنده احتمال بروز سرطان پستان به حساب مي‌آيند.
خواص ضد سرطاني چاي سياه و سبز:
در چاي سبز، ماده موثري به نام كاته‌شين اپي‌گالات وجود دارد كه ده برابر بيشتر از چاي سياه خاصيت ضد سرطاني دارد.
در مورد شير بيشتر بدانيم:
گرچه بعضي از اسيدهاي چرب موجود در شير سرطانزا تلقي مي‌شوند، ولي شير تركيبات ارزشمند ديگري دارد كه به عنوان عامل بازدارنده، از سرطاني شدن سلول‌ها جلوگيري مي‌كنند.
افرادي كه از شيرهاي كم چربي استفاده كرده بودند، در مقايسه با افرادي كه اصلا شير نمي‌نوشيدند، از نظر آماري، كمتر به سرطان‌هاي دهان، مري، معده، روده كوچك و روده بزرگ، ريه، مثانه، پستان و رحم مبتلا شده بودند. گرچه در تركيبات ناشناخته شير، احتمال در برداشتن مواد ضد سرطاني وجود دارد، ولي عواملي كه شناخته شده‌اند و به عنوان مواد ضدسرطاني تلقي مي‌شوند، عبارتند از: كلسيم، B2 يا لاكتوفلاوين و ويتامين‌هاي D,C و A.
مصرف گوشت زياد اصلا توصيه نمي‌گردد، زيرا نه تنها گوشتخواري بيشتر سودي در بر ندارد، بلكه افرادي كه گوشت فراوان مي‌خورند، امكان ابتلاي آنها به سرطان‌هاي روده و كولون بسيار محتمل‌تر مي‌باشد.
مروري كوتاه به نقش بازدارنده ميوه‌‌ها و سبزيجات از بروز سرطان‌ها در ارگان‌هاي مختلف:
حفاظت از ريه: با مصرف هويج و سبزيجات سبز
حفاظت از روده‌ها: با مصرف سبزيجات مخلوط و هويچ پخته
حفاظت از لوزالمعده يا پانكراس: با مصرف ميوه و سبزيجات متنوع
حفاظت از روده: با مصرف هويج و سبزيجات مختلف (چه به صورت خام و چه به صورت پخته)
حفاظت از مثانه: با مصرف سبزيجات خام و پخته (به ويژه هويج) و ميوه‌جات
حفاظت از غده تيروئيد: با مصرف انواع كلم‌هاي بروكلي، گل كلم و كلم فندوقي
سويا و فرآورده‌هاي آن:
سويا با تعدادي ماده موثر خود، سرطان‌هايي را كه تحت تاثير هورمون‌ها قرار دارند، (مثل سرطان‌هاي پستان و پروستات) مهار مي‌كند و عمل بازدارندگي در روند رشد آنها دارد.
سويا داراي مقدار قابل توجهي پروتئاز مي‌باشد و قادر است روند سير و تكامل سرطان‌هاي دهان، مري، روده، كبد و پانكراس را مهار نمايد يا حتي از بين ببرد. علاوه بر پروتئاز، سويا با داشتن تركيباتي به نام فيتواسترين (phytosterin) و ساپونين (saponin) از تقسيم غيرعادي سلول جلوگيري مي‌نمايد و قادر به تقويت سيستم ايمني بدن در برابر سلول‌هاي سرطاني مي‌باشد. همچنين روند رشد سرطان‌هاي دهانه رحم و پوست را كند مي‌نمايد و به تعويق مي‌اندازد و در مواردي حتي سلول‌هاي سرطاني شده روده را درمان مي‌نمايد.
يكي از اساتيد دانشكده داروسازي آلاباما به نام پروفسور بارنس عقيده دارد عملكرد ماده موثر موجود در سويا همانند تاموكسيفن (Tamoxiefen)، داروي مورد استفاده جهت مدوا و جلوگيري از سرطان پستان، مي‌باشد، لذا استفاده از سويا و فرآورده‌هاي آن از قبيل شير سويا، پنير سويا، ميسو (miso) و تمپه (Tempeh) در برنامه غذايي روزمره و در حد متعادل توصيه مي‌گردد.
انواع مركبات و خواص درماني و اثر تقويتي آنها بر روي سيستم ايمني بدن:
پرتقال، گريپ فروت، ليموترش، ليموشيرين، نارنگي، نارنج و تورنج، حاوي تركيبات اثربخشي مي‌باشند كه از بين آنها به فلاوونوئيد‌ها (Flavonoide)، ليمونوئيدها (Limonoide)، ترپن (trepen) و كومارين (cumarine) اشاره مي‌گردد كه از جمله تركيبات خنثي كننده عوامل سرطانزا مي‌باشند. در بعضي از گزارش‌ها اشاره گرديده كه خانواده مركبات، بيش از 55 نوع ماده موثر ضد سرطان را در اختيار مصرف كنندگان قرار مي‌دهند؛ از جمله ويتامين C، به شرط آنكه ميوه‌جات به صورت تازه و طبيعي مصرف گردند و آب آنها گرفته نشود، زيرا تفاله‌اي كه بعد از آب گرفتن دور ريخته مي‌شود، نه تنها تركيبات و الياف بسيار موثري را در اختيار بدن قرار مي‌دهد، بلكه در طول آبگيري و نگهداري آن تا زمان مصرف ولو به مدت كوتاه، قسمت زيادي از تركيبات آنها اكسيده شده، از بين مي‌رود.
اگر تحت درمان دارويي بوده و يا هستيد و از انواع قرص‌ها و كپسول‌هاي درماني استفاده مي‌كنيد، از ميل كردن آب و يا خود گريپ فروت خودداري نماييد، چرا كه گريپ فروت و آب آن با اغلب داروها بر هم كنش داشته و با هم افزايي، اثرات ناخواسته‌اي را موجب مي‌گردد.
آبزيان و غذاهاي دريايي:
پروفسور بلاك بورن از دانشگاه هاروارد و پرفسور كارمالي از دانشگاه روت گرز و بسياري از دانشوران و محققين تغذيه، مصرف آبزيان را در هر روز به مقدار 30 گرم و در هفته به مقدار يك يا دو وعده (210- 180 گرم) جهت كاهش احتمال بروز بيماري‌هاي قلبي- عروقي و همچنين پيشگيري از گسترش و سير تكاملي انواع سرطان‌ها، از جمله سرطان پستان توصيه مي‌نمايند. البته محصولات دريايي، به خصوص ماهيهاي چرب وقتي موثر واقع مي‌گردند كه به صورت بخارپز، آبپز، فرپز و يا كباب كرده و به طور تماس غيرمستقيم با منبع حرارت تهيه و طبخ شده باشند و يا آنكه با روغن‌هاي حيواني يا نباتي جامد يا مايع نامناسب به مدت طولاني و با حرارت بالا سرخ نشده باشند. در اين صورت اين مواد غذايي نه تنها حاوي تركيبات ضد سرطاني مي‌باشند، بلكه از عوامل پيشگيري كننده از بيماري هاي قلبي- عروقي به حساب مي‌آيند.
ماهي نه تنها داراي تركيبات ارزنده‌اي به صورت پروتئين‌هاي با ارزش بيولوژيكي بالا، روغن‌هاي امگا- 3 و مواد معدني متعددي از جمله يد و ويتامين‌هاي گروه B است، بلكه حاوي ويتامين D به ميزان قابل توجهي نيز مي‌باشد. به اثبات رسيده كه ويتامين D نيز از عوامل پيشگيري كننده از سرطان محسوب مي‌شود و به خصوص در خانم‌هاي بالاي پنجاه سال، نياز به ويتامين D3 افزون‌تر است. از جمله ماهيهاي داراي ويتامين D به ميزان قابل توجه، مي‌توان به مارماهي، ساردين، ماهي تن و ماهي ازون برون اشاره نمود.
ويتامين C:
محققان انستيتو ملي مبارزه با سرطان در كشور كانادا با بررسي و تحليل تعداد قابل توجهي از نتايج پژوهش‌هاي دانشمندان مختلف در 12 پژوهش، اعلام كرده‌اند كه مصرف‌كنندگان سبزيجات پخته و خام و انواع ميوه‌جات در فصول مختلف كه حاوي ويتامين C
قابل توجهي مي‌باشند، به نحو معني‌داري كمتر به انواع سرطان‌ها و مخصوصا سرطان پستان دچار مي‌گردند.
منابع غني ويتامين C عبارتند از: فلفل‌هاي دلمه‌اي سبز و قرمز و زرد، توت فرنگي، خربزه، كلم غنچه، گريپ فروت، كيوي، پرتقال، ليموترش و ليمو شيرين.
منبع: دنیای تغذیه ش ۸۹
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر