نوشته: دكتر احمدرضا درستی مطلق متخصص تغذیه و رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشور
یبوست
یبوست یكی از شایع ترین بیماری‌های روده در جوامع غربی است و در 5 تا بیشتر از 25 درصد جمعیت (بسته به تعریف یبوست) رخ می‌دهد. یبوست در تعريف عبارت است از مدفوع سخت، ناراحتی هنگام اجابت مزاج و حركات كم روده. در افراد مسن تر، مدفوع سفت، تخلیه ناكامل و عبور سخت مدفوع ممكن است مسأله سازتر از كم حركتی روده باشد. وزن طبیعی مدفوع در حدود 100 تا 200 گرم در روز است و محدوده طبیعی تكرار آن ممكن است از یك بار مدفوع در هر 3 روز، تا 3 بار در روز باشد.
محدوده زمانی عبور طبیعی مواد از دستگاه گوارش در حدود 18 تا 48 ساعت است. افرادی كه از رژیم حاوی مقادیر توصیه شده فیبر غذایی به صورت میوه‌ها، سبزی‌ها، نان و غلات كامل استفاده می‌كنند، مدفوعِ حجيم تر و نرم تر دارند كه در نتيجه عبور آن از دستگاه گوارش آسان خواهد بود. گروهی از مردم كه معتقدند داشتن دفعات متعدد اجابت مزاج ضروری است و همچنين آنهایی كه توصیه‌های رژیم غذایی و ديگر توصیه‌های سلامتی را نادیده می‌گیرند، ممكن است مضطرب شوند و لذا وقتی كه این عمل رخ نمی‌دهد، ناچار خواهند شد كه با استفاده از دارو درمانی و تنقیه آن را جبران نمایند.
شایع‌ترین علل یبوست در افراد غیرسالم عبارتند از: عدم جوابگویی مكرر به نیاز دفع؛ نبودن فیبر كافی در رژیم غذایی؛ مصرف ناكافی مایعات؛ كمی فعالیت بدنی؛ استفاده مرتب از ملین‌ها؛ ناراحتی عصبی یا اضطراب (كه ممكن است شرایط را بدتر كند). یبوست مزمن نیز ممكن است ناشی از چندین علت باشد.
علل یبوست
سیستمیك/ عصبی/ متابولیك
اثرجانبی دارودرمانی
ناهنجاری‌های متابولیكی وآندوكرینی مانند كم كاری غده تیروئید، اورمی و هیپركلسمی
فقدان ورزش
نادیده گرفتن نیاز به دفع
بیماری عروقی در روده بزرگ
بیماری عصبی- عضلانی سیستمیك كه موجب نقص در كار عضلات اختیاری (ارادی) می‌شود.
رژیم غذايي با فیبر پایین
بارداری
معدی- روده‌ای
سرطان
بیماری‌های موجود در قسمت فوقانی سیستم معدی- روده‌ای
بیماری‌های موجود در روده بزرگ كه به موارد زير منجر مي‌شوند:
نقص دردفع كولون (تنبلی كولونی)؛
نقص در عبور از طریق ركتوم و مقعد (انسداد مخرج)؛
سندرم روده تحریك پذیر؛
شكاف مقعد یا هموروئید؛
افراط در مصرف ملین‌ها
درمان پزشكی برای بزرگسالان
اولین رویكرد در درمان یبوست، اطمینان از دریافت كافی فیبرغذایی ، مایعات و ورزش و توجه به نیاز به دفع می‌باشد. بیمارانی كه ملین مصرف می‌كنند، معمولاً باید به مصرف محصولات ضعیف تر و كاهش دوز تا زمان قطع كامل آن تشویق شوند. وقتی كه یبوست به درمان معمول جواب نمی‌دهد، به عبارت دیگر بیمار قادر به مصرف مقادیركافی از غذاهای فیبری یا انجام ورزش نیست، موادی كه موجب افزایش تخلیه منظم مدفوع نرم می‌شوند، تجویز می‌گردند. مواد حجم دهنده مثل سلولز، مشتقات همی سلولز، دانه پسیلیوم، دانه كتان و ispaghula و مواد اسموتیك مانند لاكتوز، هیدروكسید منیزیم و سوربیتول می‌تواند استفاده شود. نرم كننده‌های مدفوع مثل colace نیز ممكن است استفاده شوند. فشردگی و تراكم مدفوع ممكن است نیاز به ارزیابی بیشتر؛ استعمال داروهای خوراكی قوی‌تر؛ مصرف مقادیر زیادی از مایعات؛ و تنقیه یا تخلیه دیجیتالی (صفر و یكی یا زوربزن زورنزن) داشته باشد. در موارد شدیدتر مانند كولون حجیم شده سمی، ممكن است عمل جراحی توصیه شود.
درمان پزشكی برای نوزادان و كودكان
در حدود 3 تا 5 درصد ویزیت‌های سرپایی بیماران خردسال، مربوط به یبوست مزمن است. در حادترین موارد، یك كولون سست و ضعیف وجود دارد كه به بزرگ و حجیم شدن، حساس نبوده و بی اختیاری مدفوع ایجاد می‌شود. بعد از درمان اولیه با ملین‌ها و روغن‌ها، توجه بعدی در مراقبت فرد خردسال، دریافت فیبر است. یك تاریخچه دقیق و معاینه جسمی، پس از آن آموزش كودك و والدین و استفاده مناسب از ملین‌ها، اغلب به بهبود قابل توجهی منجر می‌شود.
درمان تغذیه‌ای پزشكی
اولین بخش تغذیه درمانی یبوست، مصرف مقادیركافی فیبرهای محلول وغیرمحلول است. فیبر، موجب افزایش مایع مدفوع كولون، توده میكروبی، وزن مدفوع و تكرر عبور آن از كولون می‌شود. به علاوه فیبر موجب نرم شدن مدفوع و آسان تر نمودن عبور (خروج) آن می‌گردد. اكثركودكان و بزرگسالان در آمریكا فقط در حدود نیمی از مقادیر فیبر توصیه شده را دریافت می‌كنند. لازم است این توصیه‌ها برای اولین بار به تفصیل نوشته شوند.
مقادیرتوصیه شده فیبر غذایی در حدود 14 گرم به ازای هر 1000 كیلوكالری است. رژیم زنان و مردان بزرگسال به ترتیب باید حاوی 25 و 38 گرم فیبر در روز باشد.
بیشترین فیبر از غلات كامل، میوه‌ها، سبزی‌ها، حبوبات، دانه‌ها و مغز دانه‌ها تأمین می‌شود. این غذاها حاوی مقادیر زیادی مواد مغذی و فیتوكمیكال‌های مفید هستند و ممكن است به صورت پروبیوتیك‌ها (پیش‌سازهای حیات) به حفظ فلورمیكروبی مطلوب كولون كمك نمایند. در افرادی كه نمی‌توانند یا نمی‌خواهند از مقادیر كافی غذاهای فیبری استفاده كنند، مصرف سبوس‌ها و مكمل‌های فیبری پودری ممكن است مفید باشد. زمانی كه تغییرات در رژیم غذایی و الگوهای فعالیت موجب بهبود یبوست نشود، ارزیابی بیشتر باید انجام گیرد.
رژیم پرفیبر
فیبرغذایی عمدتاً به مواد غذایی گیاهی قابل خوردن گفته مي شود كه به وسیله آنزیم‌های قسمت فوقانی دستگاه گوارش انسان هضم نمی‌شوند و معمولاً شامل سلولز، همی سلولز، پكتین‌ها، صمغ‌ها، و لیگنین است. تعاریف جدیدتر، مواد نشاسته‌ای و اولیگوساكاریدهایی كه حداقل تا حدودی به آنزیم‌های هضمی مقاوم هستند را نيز در بر می‌گیرند. همچنين بعضی از اشكال فیبر و نشاسته‌های مقاوم، به عنوان پره بیوتیك‌ها درنظرگرفته می‌شوند.
باقیمانده همه مواد گياهی الزاما همان فیبر نیست و این اصطلاح به نتیجه نهایی فرآیندهای هضم، ترشح، جذب و تخمیر اشاره می‌كند. بنابراین، افزایش فیبرغذایی ممكن است موجب افزایش برون ده مدفوعی شود، گرچه افزایش لاكتوز در رژیم غذایی (یك غذای فاقد فیبر)، در شخصی كه سوء جذب لاكتوز دارد نیز باقيمانده مدفوع را افزایش خواهد داد.
رژیم پرفیبر بیش از 25 گرم فیبر را با توجه به نوع غذاهای انتخابی، فراهم می‌كند. یك رژیم درمانی پرفیبر ممكن است تأمین كننده 25 تا 38 گرم فیبر باشد؛ اما مقادیر بیشتر از 50 گرم در روز احتمالاً نیاز نیست و ممكن است موجب افزایش درد و نفخ شكمی در آنان شود.
بهتر است فیبرغذایی به شكل (درقالب) غذاهایی چون میوه‌ها، سبزی‌ها، نان و غلات كامل، حبوبات، دانه‌ها و مغز دانه‌ها خورده شود. این غذاها نه تنها غنی از فیبر هستند، بلكه ضمنا منابع عالی ویتامین‌ها، مواد معدنی، مواد معدنی كم‌یاب، آنتی اكسیدان‌ها و فیتوكمیكال‌های حفاظتی متعددی نيز می‌باشند. مصرف پودرهای فیبر و كنسانتره‌های سبوس جهت تأمین سطح مطلوب فیبر در بعضی افراد ممكن است ضروری باشد.
تعداد زیادی از كنسانتره‌های سبوس موجود در بازار، مطلوب بوده و می‌توانند به غلات، ماست، سس‌های میوه، آبمیوه‌ها یا سبوس‌ها اضافه شوند. مصرف این غذاها به عنوان منبع فیبر، دارای فوایدی هم از نظر مقدار فیبر و هم مواد مغذی و فیتوكمیكال‌های حفاظتی موجود در غذاها می‌باشد.
راهنمایی‌هایی برای رژیم پرفیبر
مصرف نان و غلات كامل را افزایش دهید (11-6 واحد در روز).
مصرف سبزی‌ها، حبوبات، میوه‌ها، مغز دانه‌ها و دانه‌های خوردنی را افزایش دهید (8-5 واحد در روز).
مصرف غلات پرفیبر، دانه‌ها و حبوبات را جهت رساندن فیبر دریافتی به 25 گرم یا بیشتر در روز، افزایش دهید.
مصرف مایعات را تا حداقل 2 لیتر در روز افزایش دهید.
فيبرها ممكن است وزن آب یا گاز مدفوع را افزایش دهند. مقادیری كه عوارض باید ایجاد كنند، بسته به افراد متفاوت است. سن فرد و داشتن بیماری گوارشی همراه با سوء تغذیه، انسداد گوارشی و فشارهای كاری اخیر بر دستگاه گوارش، می‌توانند بر مقاومت فرد اثركنند.
پختن، موجب تخریب فیبرنمی شود؛ گرچه ممكن است ساختمان آن را تغییردهد. مصرف 8 لیوان (2 لیتر) مایعات در روز جهت تسهیل اثربخشی دریافت بالای فیبر توصیه می‌شود. اگر توده‌های ژل‌های فیبری یا سبوس همراه با مقادیر كافی مایعات جهت پراكنده كردن فیبر مصرف نشود، ممكن است انسداد معده یا تجمع مدفوع سفت و سخت رخ دهد.
در اشخاص مبتلا به انقباض سیستم معدی- روده‌ای یا سندرم‌های بدی حركت مواد گوارش، لازم است توجه كافی صورت گيرد. در این شرایط، میزان فیبرغذایی باید به آهستگی افزایش یابد؛ تقریباً یك ماه زمان، برای عادت كردن به دریافت 25 تا 38 گرم فیبر در روز، لازم است.
در شروع یك رژیم پرفیبر، اثرات جانبی ناخوشایند مانند افزایش نفخ، قارقوركردن، كرامپ‌ها و یا اسهال ممكن است رخ دهد. افزایش تدریجی دریافت فیبر به كاهش این علائم كمك می‌كند. در صورت مصرف مكمل فیبر، دوزها باید بین وعده‌ها (ترجیحاً در دو دوزكوچك یا بیشتر در روز و درهمان زمان) تقسیم شود.
ضمنا ممكن است افزایش دریافت مایعات نيز مورد نیاز باشد. ناراحتی‌های سیستم معدی- روده‌ای مشاهده شده در شروع خوردن فیبرمعمولاً طی 4 تا 5 روز كاهش می‌یابد؛ اما مقداری افزایش در نفخ با دریافت بالای فیبر، طبیعی است. رژیم پرفیبر وقتی چندین ماه به طور مداوم مصرف شود، مؤثرتر خواهد بود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۸۹
یبوست یكی از شایع ترین بیماری‌های روده در جوامع غربی است و در 5 تا بیشتر از 25 درصد جمعیت (بسته به تعریف یبوست) رخ می‌دهد. یبوست در تعريف عبارت است از مدفوع سخت، ناراحتی هنگام اجابت مزاج و حركات كم روده. در افراد مسن تر، مدفوع سفت، تخلیه ناكامل و عبور سخت مدفوع ممكن است مسأله سازتر از كم حركتی روده باشد. وزن طبیعی مدفوع در حدود 100 تا 200 گرم در روز است و محدوده طبیعی تكرار آن ممكن است از یك بار مدفوع در هر 3 روز، تا 3 بار در روز باشد.
محدوده زمانی عبور طبیعی مواد از دستگاه گوارش در حدود 18 تا 48 ساعت است. افرادی كه از رژیم حاوی مقادیر توصیه شده فیبر غذایی به صورت میوه‌ها، سبزی‌ها، نان و غلات كامل استفاده می‌كنند، مدفوعِ حجيم تر و نرم تر دارند كه در نتيجه عبور آن از دستگاه گوارش آسان خواهد بود. گروهی از مردم كه معتقدند داشتن دفعات متعدد اجابت مزاج ضروری است و همچنين آنهایی كه توصیه‌های رژیم غذایی و ديگر توصیه‌های سلامتی را نادیده می‌گیرند، ممكن است مضطرب شوند و لذا وقتی كه این عمل رخ نمی‌دهد، ناچار خواهند شد كه با استفاده از دارو درمانی و تنقیه آن را جبران نمایند.
شایع‌ترین علل یبوست در افراد غیرسالم عبارتند از: عدم جوابگویی مكرر به نیاز دفع؛ نبودن فیبر كافی در رژیم غذایی؛ مصرف ناكافی مایعات؛ كمی فعالیت بدنی؛ استفاده مرتب از ملین‌ها؛ ناراحتی عصبی یا اضطراب (كه ممكن است شرایط را بدتر كند). یبوست مزمن نیز ممكن است ناشی از چندین علت باشد.
علل یبوست
سیستمیك/ عصبی/ متابولیك
اثرجانبی دارودرمانی
ناهنجاری‌های متابولیكی وآندوكرینی مانند كم كاری غده تیروئید، اورمی و هیپركلسمی
فقدان ورزش
نادیده گرفتن نیاز به دفع
بیماری عروقی در روده بزرگ
بیماری عصبی- عضلانی سیستمیك كه موجب نقص در كار عضلات اختیاری (ارادی) می‌شود.
رژیم غذايي با فیبر پایین
بارداری
معدی- روده‌ای
سرطان
بیماری‌های موجود در قسمت فوقانی سیستم معدی- روده‌ای
بیماری‌های موجود در روده بزرگ كه به موارد زير منجر مي‌شوند:
نقص دردفع كولون (تنبلی كولونی)؛
نقص در عبور از طریق ركتوم و مقعد (انسداد مخرج)؛
سندرم روده تحریك پذیر؛
شكاف مقعد یا هموروئید؛
افراط در مصرف ملین‌ها
درمان پزشكی برای بزرگسالان
اولین رویكرد در درمان یبوست، اطمینان از دریافت كافی فیبرغذایی ، مایعات و ورزش و توجه به نیاز به دفع می‌باشد. بیمارانی كه ملین مصرف می‌كنند، معمولاً باید به مصرف محصولات ضعیف تر و كاهش دوز تا زمان قطع كامل آن تشویق شوند. وقتی كه یبوست به درمان معمول جواب نمی‌دهد، به عبارت دیگر بیمار قادر به مصرف مقادیركافی از غذاهای فیبری یا انجام ورزش نیست، موادی كه موجب افزایش تخلیه منظم مدفوع نرم می‌شوند، تجویز می‌گردند. مواد حجم دهنده مثل سلولز، مشتقات همی سلولز، دانه پسیلیوم، دانه كتان و ispaghula و مواد اسموتیك مانند لاكتوز، هیدروكسید منیزیم و سوربیتول می‌تواند استفاده شود. نرم كننده‌های مدفوع مثل colace نیز ممكن است استفاده شوند. فشردگی و تراكم مدفوع ممكن است نیاز به ارزیابی بیشتر؛ استعمال داروهای خوراكی قوی‌تر؛ مصرف مقادیر زیادی از مایعات؛ و تنقیه یا تخلیه دیجیتالی (صفر و یكی یا زوربزن زورنزن) داشته باشد. در موارد شدیدتر مانند كولون حجیم شده سمی، ممكن است عمل جراحی توصیه شود.
درمان پزشكی برای نوزادان و كودكان
در حدود 3 تا 5 درصد ویزیت‌های سرپایی بیماران خردسال، مربوط به یبوست مزمن است. در حادترین موارد، یك كولون سست و ضعیف وجود دارد كه به بزرگ و حجیم شدن، حساس نبوده و بی اختیاری مدفوع ایجاد می‌شود. بعد از درمان اولیه با ملین‌ها و روغن‌ها، توجه بعدی در مراقبت فرد خردسال، دریافت فیبر است. یك تاریخچه دقیق و معاینه جسمی، پس از آن آموزش كودك و والدین و استفاده مناسب از ملین‌ها، اغلب به بهبود قابل توجهی منجر می‌شود.
درمان تغذیه‌ای پزشكی
اولین بخش تغذیه درمانی یبوست، مصرف مقادیركافی فیبرهای محلول وغیرمحلول است. فیبر، موجب افزایش مایع مدفوع كولون، توده میكروبی، وزن مدفوع و تكرر عبور آن از كولون می‌شود. به علاوه فیبر موجب نرم شدن مدفوع و آسان تر نمودن عبور (خروج) آن می‌گردد. اكثركودكان و بزرگسالان در آمریكا فقط در حدود نیمی از مقادیر فیبر توصیه شده را دریافت می‌كنند. لازم است این توصیه‌ها برای اولین بار به تفصیل نوشته شوند.
مقادیرتوصیه شده فیبر غذایی در حدود 14 گرم به ازای هر 1000 كیلوكالری است. رژیم زنان و مردان بزرگسال به ترتیب باید حاوی 25 و 38 گرم فیبر در روز باشد.
بیشترین فیبر از غلات كامل، میوه‌ها، سبزی‌ها، حبوبات، دانه‌ها و مغز دانه‌ها تأمین می‌شود. این غذاها حاوی مقادیر زیادی مواد مغذی و فیتوكمیكال‌های مفید هستند و ممكن است به صورت پروبیوتیك‌ها (پیش‌سازهای حیات) به حفظ فلورمیكروبی مطلوب كولون كمك نمایند. در افرادی كه نمی‌توانند یا نمی‌خواهند از مقادیر كافی غذاهای فیبری استفاده كنند، مصرف سبوس‌ها و مكمل‌های فیبری پودری ممكن است مفید باشد. زمانی كه تغییرات در رژیم غذایی و الگوهای فعالیت موجب بهبود یبوست نشود، ارزیابی بیشتر باید انجام گیرد.
رژیم پرفیبر
فیبرغذایی عمدتاً به مواد غذایی گیاهی قابل خوردن گفته مي شود كه به وسیله آنزیم‌های قسمت فوقانی دستگاه گوارش انسان هضم نمی‌شوند و معمولاً شامل سلولز، همی سلولز، پكتین‌ها، صمغ‌ها، و لیگنین است. تعاریف جدیدتر، مواد نشاسته‌ای و اولیگوساكاریدهایی كه حداقل تا حدودی به آنزیم‌های هضمی مقاوم هستند را نيز در بر می‌گیرند. همچنين بعضی از اشكال فیبر و نشاسته‌های مقاوم، به عنوان پره بیوتیك‌ها درنظرگرفته می‌شوند.
باقیمانده همه مواد گياهی الزاما همان فیبر نیست و این اصطلاح به نتیجه نهایی فرآیندهای هضم، ترشح، جذب و تخمیر اشاره می‌كند. بنابراین، افزایش فیبرغذایی ممكن است موجب افزایش برون ده مدفوعی شود، گرچه افزایش لاكتوز در رژیم غذایی (یك غذای فاقد فیبر)، در شخصی كه سوء جذب لاكتوز دارد نیز باقيمانده مدفوع را افزایش خواهد داد.
رژیم پرفیبر بیش از 25 گرم فیبر را با توجه به نوع غذاهای انتخابی، فراهم می‌كند. یك رژیم درمانی پرفیبر ممكن است تأمین كننده 25 تا 38 گرم فیبر باشد؛ اما مقادیر بیشتر از 50 گرم در روز احتمالاً نیاز نیست و ممكن است موجب افزایش درد و نفخ شكمی در آنان شود.
بهتر است فیبرغذایی به شكل (درقالب) غذاهایی چون میوه‌ها، سبزی‌ها، نان و غلات كامل، حبوبات، دانه‌ها و مغز دانه‌ها خورده شود. این غذاها نه تنها غنی از فیبر هستند، بلكه ضمنا منابع عالی ویتامین‌ها، مواد معدنی، مواد معدنی كم‌یاب، آنتی اكسیدان‌ها و فیتوكمیكال‌های حفاظتی متعددی نيز می‌باشند. مصرف پودرهای فیبر و كنسانتره‌های سبوس جهت تأمین سطح مطلوب فیبر در بعضی افراد ممكن است ضروری باشد.
تعداد زیادی از كنسانتره‌های سبوس موجود در بازار، مطلوب بوده و می‌توانند به غلات، ماست، سس‌های میوه، آبمیوه‌ها یا سبوس‌ها اضافه شوند. مصرف این غذاها به عنوان منبع فیبر، دارای فوایدی هم از نظر مقدار فیبر و هم مواد مغذی و فیتوكمیكال‌های حفاظتی موجود در غذاها می‌باشد.
راهنمایی‌هایی برای رژیم پرفیبر
مصرف نان و غلات كامل را افزایش دهید (11-6 واحد در روز).
مصرف سبزی‌ها، حبوبات، میوه‌ها، مغز دانه‌ها و دانه‌های خوردنی را افزایش دهید (8-5 واحد در روز).
مصرف غلات پرفیبر، دانه‌ها و حبوبات را جهت رساندن فیبر دریافتی به 25 گرم یا بیشتر در روز، افزایش دهید.
مصرف مایعات را تا حداقل 2 لیتر در روز افزایش دهید.
فيبرها ممكن است وزن آب یا گاز مدفوع را افزایش دهند. مقادیری كه عوارض باید ایجاد كنند، بسته به افراد متفاوت است. سن فرد و داشتن بیماری گوارشی همراه با سوء تغذیه، انسداد گوارشی و فشارهای كاری اخیر بر دستگاه گوارش، می‌توانند بر مقاومت فرد اثركنند.
پختن، موجب تخریب فیبرنمی شود؛ گرچه ممكن است ساختمان آن را تغییردهد. مصرف 8 لیوان (2 لیتر) مایعات در روز جهت تسهیل اثربخشی دریافت بالای فیبر توصیه می‌شود. اگر توده‌های ژل‌های فیبری یا سبوس همراه با مقادیر كافی مایعات جهت پراكنده كردن فیبر مصرف نشود، ممكن است انسداد معده یا تجمع مدفوع سفت و سخت رخ دهد.
در اشخاص مبتلا به انقباض سیستم معدی- روده‌ای یا سندرم‌های بدی حركت مواد گوارش، لازم است توجه كافی صورت گيرد. در این شرایط، میزان فیبرغذایی باید به آهستگی افزایش یابد؛ تقریباً یك ماه زمان، برای عادت كردن به دریافت 25 تا 38 گرم فیبر در روز، لازم است.
در شروع یك رژیم پرفیبر، اثرات جانبی ناخوشایند مانند افزایش نفخ، قارقوركردن، كرامپ‌ها و یا اسهال ممكن است رخ دهد. افزایش تدریجی دریافت فیبر به كاهش این علائم كمك می‌كند. در صورت مصرف مكمل فیبر، دوزها باید بین وعده‌ها (ترجیحاً در دو دوزكوچك یا بیشتر در روز و درهمان زمان) تقسیم شود.
ضمنا ممكن است افزایش دریافت مایعات نيز مورد نیاز باشد. ناراحتی‌های سیستم معدی- روده‌ای مشاهده شده در شروع خوردن فیبرمعمولاً طی 4 تا 5 روز كاهش می‌یابد؛ اما مقداری افزایش در نفخ با دریافت بالای فیبر، طبیعی است. رژیم پرفیبر وقتی چندین ماه به طور مداوم مصرف شود، مؤثرتر خواهد بود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۸۹
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر