نوشته: مريم آريافر كارشناس تغذيه، كارشناس ارشد صنايع غذايي استفاده از تري گليسيريدهاي داراي زنجيره متوسط (MCT ) به عنوان يك منبع چربي در تغذيه پزشكي تاريخچه طولاني دارد كه براي اولين بار در سال 1955 معرفي شدند. آنهاچربي‌هاي اشباع شده با طول زنجير 6 تا 12 كربن مي‌باشند و به طورطبيعي در چربي شير، روغن نارگيل و روغن هسته خرما وجود دارند. روغن نارگيل معمولا داراي60 درصد MCT مي‌باشد. در صنعت، MCT از اسيدهاي چرب اشباع حاوي 12-6 اتم كربن توليد مي‌شود. اسيدهاي چرب معمول موجود در روغن‌ها و چربي‌ها حاوي 18- 16 اتم كربن مي‌باشند. روغن تجاري MCT، محصول فرعي توليد مارگارين است كه حاوي 65 درصد اسيد كاپريليك و 25 درصد اسيد كاپريك است.
در ابتدا چربي‌هاي MCT تنها به شكل روغن يا مارگارين در دسترس بيماران بود، اما امروزه به شكل مايع يا جامد، در حالت ساده و يا تركيب با پروتئين، قند، ويتامين، اسيدهاي چرب ضروري و موادمعدني موجود است. اين اشكال مختلف براي تامين احتياجات اطفال و بزرگسالان به صورت تغذيه با لوله و يا به شكل خوراكي مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
متابوليسم و جذب
اين نوع از چربي بسيار سريع جذب مي‌شود و از نظر سرعت جذب همانند كربوهيدرات‌هايي چون گلوكز مي‌باشد. همچنين سرعت هيدروليز آنها 5 برابر سريع‌تر از اسيدهاي چرب بلند زنجير مي‌باشد. اسيدهاي چرب داراي زنجيره متوسط بدون نياز به امولسيون شدن توسط اسيدهاي صفراوي وارد جريان خون شده و مستقيما وارد جريان خون پورتال مي‌گردند و سريع‌تر از اسيدهاي چرب بلند زنجير وارد جريان خون مي‌شوند. اين اسيدهاي چرب در بافت‌هاي ذخيره‌اي ذخيره نشده و به كبد رفته و سريعا براي مصرف انرژي اكسيد مي‌شوند. مصرف MCT باعث كاهش پيوستن اسيدهاي چرب به بافت‌ها مي‌گردد. چربي‌هاي MCT به آساني به CO2 و دو جزء كربني شكسته مي‌شوند؛ ولي اسيدهاي چرب بلند زنجير مجددا به تري آسيل گليسرول‌ها استريفيه مي‌شوند يا براي ذخيره در بافت چربي متابوليزه مي‌گردند. در صورت استفاده از رژيم‌هاي غذايي سرشار از كربوهيدرات سنتز اسيدهاي چرب وكلسترول در كبد افزايش مي‌يابد. در شرايطي كه مقداري از كربوهيدرات با چربي جايگزين شود، توليد اسيدهاي چرب كاهش مي‌يابد. حال اگر درصدي از چربي جايگزين شده از نوع MCT باشد، ميزان كاهش سنتز كلسترول و اسيدهاي چرب بسيار چشمگيرتر خواهد بود و تاثيري برافزايش سطح كلسترول خون نخواهد داشت.
MCT در حضور ليپاز روده‌اي، سريع‌تر از ليپاز پانكراس هضم مي‌گردد و فرآورده‌هاي ناشي از آن سريع‌تر پخش و جذب مي‌گردند.
MCT به دليل كوتاه بودن طول زنجيره، محلول در آب مي‌باشد و براي محلول شدن نياز كمتري به نمك‌هاي صفراوي دارد. اين چربي در سلول‌هاي روده استريفيه مجدد نمي‌شود و به صورت اسيدهاي چرب آزاد (پيوند با آلبومين) از طريق سيستم باب انتقال مي‌يابد. با توجه به اينكه ميزان جريان خون وريدي حدود 250 بار سريع‌تر از جريان لنف مي‌باشد،MCT سريع‌تر هضم شده و تحت تاثير عوامل روده‌اي كه مانع از جذب چربي مي‌شوند، قرار نمي‌گيرد و20دقيقه بعد از جذب وارد جريان خون مي‌شود ودر واقع دو بار سريع‌تر از اسيدهاي چرب بلند زنجير وارد جريان خون مي‌شود. اين اسيدهاي چرب در بافت چربي ذخيره نمي‌شوند و به اسيد استيك اكسيده مي‌گردند. روغن MCT داراي 25/8 كيلوكالري انرژي در هر گرم مي‌باشد و بيشتر از 5 ميلي گرم در روز توسط انسان تحمل نمي‌شود.
موارد مصرف
بيش از 30 سال است كه از اين روغن در مواردي چون اختلال در هضم، جذب و انتقال چربي رژيمي، بيماران با مشكل سوء جذب و يا در موارد سرطان و ايدز استفاده مي‌گردد. در اين حالات وجود استئاتوره يا اسهال چرب منجر به سوء تغذيه تدريجي در اثر دفع نيتروژن وآب و الكتروليت‌ها از بدن مي‌گردد. زماني كه چربي MCT جايگزين چربي معمول غذايي شود، اسهال چرب از بين رفته و بيماران وزن از دست رفته را جبران نموده و كودكان شروع به رشد مي‌نمايند.
اين چربي در درمان بيماري كيسه صفرا موثر مي‌باشد و نشان داده شده كه استفاده از آن در تجزيه و انحلال سنگ‌هاي صفراوي بسيار موثر است.
MCT به عنوان منبع سريع انرژي شناخته شده است و در صورتي كه در رژيم غذايي وجود داشته باشد، سريعا اكسيد شده و توليد اجسام كتوني مي‌نمايد. اين انرژي سريعا به تمامي بافت‌هاي بدن منتقل مي‌گردد.
MCT در شرايط تاخير رشد و يا در زمان جراحي و تروما كه نياز به انرژي بالا مي‌رود، براي تامين انرژي مورد نياز ضروري مي‌باشد.
همچنين از MCT در رژيم‌هاي غذايي كتون‌زا براي بيماران مبتلا به صرع استفاده مي‌شود.
ساير اثرات مفيد تغذيه‌اي
تري گليسيريدهاي با زنجيره متوسط باعث افزايش جذب املاح و ويتامين‌هاي محلول در چربي مي‌گردند. براي مثال مشاهده شده كه جذب كلسيم و ويتامينE در اثر مصرف MCT نسبت به ساير اسيدهاي چرب بالا مي‌رود. همچنين مصرف MCT به دليل اكسيداسيون سريع، نقش مهمي در پيشگيري از زوال عقل ناشي آلزايمر دارد. چربي‌هايMCT از طريق توليد اجسام كتوني و اكسيداسيون، باعث بهبود توانايي قوه ادراك و تقويت سيستم ايمني شده، از بروز برخي از عفونت‌ها جلوگيري مي‌نمايند و ضد تومور مي‌باشند. علاوه بر تاثيرات تغذيه‌اي، به دليل ويژگي‌هاي فيزيكي خاص در صنايع غذايي هم كاربردهاي فراواني دارند؛ باعث كاهش كالري دريافتي مي‌شوند و از هر گرم آنها تنها 25/8 كيلوكالري انرژي توليد مي‌گردد، از اين چربي معمولا در تركيب فرمول‌هاي تغذيه با لوله و تغذيه وريدي به عنوان يك منبع سريع انرژي، براي بيماران نيازمند به حمايت‌هاي تغذيه‌اي (همچون نوزادان نارس و بيماران دچار سوء جذب چربي مانند بيماري سلياك، كرون و يا جراحات سخت) استفاده مي‌گردد. در شرايط تغذيه با لوله، چربي MCT بايد ابتدا به تدريج به مايع گاواژ بيمار اضافه گردد و در صورت تحمل، ميزان آن افزايش يابد. زماني كه در دفعات متعدد و به مقدار كم تجويز مي‌گردد، بهتر تحمل مي‌شود و اصولا تحمل آن در كودكان بهتر از بزرگسالان است.
عوارض
مصرف آن ممكن است باعث انقباضات شكمي، نفخ، افزايش تشكيل اجسام كتوني و تجمع آنها در خون و بر هم خوردن تعادل اسيدي و بازي خون گردد. از آنجايي كه مصرف آن در افراد سالم كتون‌زا مي‌باشد، بنابراين نبايد در تغذيه ديابتي‌ها و بيماراني كه به اسيدوز يا كتوز مبتلا هستند استفاده شود، زيرا در اين شرايط ظرفيت بافت‌هاي خارج كبدي در استفاده از اجسام كتوني اشباع مي‌باشد. در شرايطي كه بيماري مبتلا به سيروز كبدي باشد هم استفاده از آن ممكن است خطرناك باشد.
كاربردهاي صنعتي
وجود اسيدهاي چرب كوتاه و اندازه مولكولي كوچكتر باعث افزايش حلاليت اين نوع چربي مي‌گردد. MCT بسيار قطبي تر از اسيدهاي چرب بلند زنجير بوده و در تمامي حلال‌هاي چربي‌هاي بلند زنجير مانند استرها محلول است. همچنين در تركيبات قطبي (مانند الكل، اسيد و كتون‌ها كه اسيدهاي چرب بلند زنجير در آن محلول نيستند)، محلول است. پذيــــرش بهتري دارد، بي‌رنگ و بي‌بو و بدون طعم مي‌باشد، ويسكوزيته كمتري نسبت به چربي‌هاي معمولي دارد و از آن براي پوشش دادن كشمش استفاده مي‌گردد و به عنوان عامل ضد چسبندگي در سيستم‌هاي داراي قند و پروتئين زياد مانند فرآورده‌هاي قنادي استفاده مي‌گردد. همچنين به عنوان پوشش قنادي براي آدامس‌ها و ژله‌ها هم مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين نوع روغن مقاومت حرارتي خوبي داشته و تحت شرايط سرخ كردن و حرارت دادن، پليمريزه و تيره نمي‌گردد. همچنين MCT مقاومت خوبي در برابر اكسيداسيون ناشي از اكسيژن هوا دارد و به همين دليل به عنوان ضد غبار براي مخلوط‌هاي پودري و مخلوط‌هاي خشك چاشني‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين روغن‌ها را در صنعت هيدروليز مي‌كنند تا اسيدهاي چرب آنها از گليسرول جدا شود. آنگاه اسيدهاي چرب مهم توسط تقطير جزء به جزء جداسازي مي‌گردد. در تجارت معمولا به نام كاپترين وجود دارد. خواص منحصر به فرد اين نوع چربي‌ها مربوط به كوتاه بودن طول زنجيره و كوچك بودن اندازه مولكولي آنها مي‌باشد كه باعث محلول بودن آنها در آب مي‌گردد.
منبع: دنیای تغذیه ش ۸۹
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر