حقايق تغذيه‌اي در مورد سرطان پستان

نوشته: دکتررضا امانی دانشیار و مدیر گروه آموزشی تغذیه دانشگاه جندی شاپور فاطمه مفیدی دانشجوی کارشناسی ارشد

 زنان تشکیل دهنده نیمی از جمعیت جهان هستند و می‏توان گفت سعادت جامعه با سلامت زنان گره خورده است. بر اساس مطالعات انجام شده در سال 1385،‌ تعداد 34 میلیون نفراز جمعیت ایران را زنان تشکیل می‏دادند. تأثیر سلامت زنان بر تندرستی نسل آینده از جمله عللی است که بر اهمیت حفظ سلامت و بهداشت آنان تأکید دارد.

امروزه سرطان پستان مهم‏ترین عامل تهدید کننده سلامت زنان است، زیرا شایع‏ترین نوع سرطان بوده و پس از سرطان ریه، دومین عامل مرگ و میر ناشی از سرطان در میان آنان محسوب می‏شود.

سالانه صد و هشتاد هزار زن در آمریکا به سرطان سینه مبتلا می‏شوند و شیوع آن 30 درصد می‏باشد. در ایران نیز سرطان پستان یکی از سرطان‏های شایع بوده است که بیشترین شیوع آن بر اساس محل سکونت به استان چهار محال بختیاری و کمترین شیوع در استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد.
بر اساس شواهد اپیدمیولوژیک، شیوع سرطان پستان در نواحی مختلف متفاوت است و به عوامل مختلفی از جمله وضعیت مهاجرت، تغییر الگوی اقتصادی، اجتماعی و رفتاری بستگی دارد که نشان دهنده تأثیر عوامل زمینه‏ساز محیطی در بروز سرطان پستان است. به عنوان نمونه، میزان بروز آن در زنان چینی ساکن آمریکا در مقایسه با زنان چینی ساکن سنگاپور و هنگ کنگ دو برابر بیشتر است. همچنین در کشورهای آسیایی نظیر ژاپن، سنگاپور و نواحی شهر نشین چین که قبلاً شیوع این بیماری پایین بوده است، همزمان با تغییر الگوی اقتصادی، رفتاری و اجتماعی به سمت الگوی غربی، شیوع آن رو به افزایش است، به گونه‏ای که فاصله جهانی در مورد شیوع سرطان پستان از سال 1970 رو به کاهش بوده است.
عوامل خطر مربوط به این بیماری را می‏توان در دو گروه غیر قابل تغییر و قابل تغییر بیان نمود:
گروه اول (عوامل غیر قابل تغییر):
1- جنس: جنسیت زن مهمترین عامل خطرساز ابتلا به سرطان پستان است. به طوری که سرطان پستان در زنان صد برابر شایع‏تر از مردان می‏باشد.
2- سن: با افزایش سن، شیوع سرطان پستان بیشتر می‏شود و به طور کلی در دو گروه سنی، حداکثر شیوع را دارد:
 حدود 20 درصد موارد در گروه سنی 49-45 سال و قریب به 75 درصد آن در گروه سنی 75-65 سال رخ می‏دهد.
3- نژاد: بروز این بیماری در نژاد سفید پوست بیشتر از نژاد سیاه است.
4- عوامل ژنتیکی و تاریخچه فامیلی : اين عامل به سوابق خانوادگی بر می‏گردد.
1-4- وجود سرطان پستان در مادر یا خواهر به ویژه در سنين زیر 40 سال؛
2-4- ابتلای دو یا چند تن از افراد خانواده که حداقل یکی از آنها زیر 50 سال باشد؛
3-4- ابتلای چندین نفر از افراد فامیل به یکی از سرطان‌های پستان، تخمدان یا روده بزرگ.
5- عوامل مرتبط با جنبه‏های ژینوکلوژیکی (جنبه‌هاي فيزيولوژي زنان) یا اندوکرینولوژیکی (غدد درون‌ريز):  که از مهمترین عوامل خطرساز به شمار می‏روند.
در واقع قاعدگی زودرس و یا یائسگی دیررس، با افزایش تعداد چرخه‏های تولید مثل و قرار دادن فرد در معرض تماس با آثار تحریکی و سرطانزایی هورمون‏های تخمدان، منجر به افزایش 50-30 درصدی خطر ابتلا به سرطان می‏شود.
همچنین بارداری در سنین بالای 30 سالگی، شانس ابتلا به اين بيماري را تا 2 برابر افزایش می‏دهد.
گروه دوم ( عوامل قابل تغییر):
1- چاقی شکمی: چاقي شكمي به ویژه پس از یائسگی به علت مواجه شدن بیشتر بدن با آثار تحریکی هورمون‏های تخمدانی، شانس وقوع سرطان را تا 40 درصد افزایش می‏دهد، زیرا پس از یائسگی تنها منبع تولید هورمون‏های تخمدانی بافت چربی بدن است که به صورت چاقی شکمی ظاهر می‏شود.
اما اضافه وزن در سنین قبل از یائسگی، نه تنها خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش نمی‏دهد، بلکه ممکن است آن را حدود 20‑10 درصد پایین آورد، زیرا اضافه وزن درسنین قبل از یائسگی سبب کاهش سطوح خونی هورمون‏های تخمدانی می‏شود.
2- کم تحرکی: در این خصوص تحقیقات نشان می‏دهند که بیشترین تأثیر فعالیت‏های فیزیکی بر کاهش خطر سرطان پستان در زنان لاغری که بیشتر از 4 ساعت در هفته ورزش می‏کنند، دیده می‏شود.
3- شیردهی: براساس تحقیقات صورت گرفته در چین نشان داده شده که کاهش قابل توجه خطر سرطان پستان در زنانی که فرزندان خود را به مدت 2 سال شیر داده‏اند، وجود دارد.
4- درمان با هورمون پس از یائسگی: این هورمون‌ها به علت آثار تحریکی بر بافت پستان، می‏توانند شانس بروز سرطان پستان را افزایش دهند.
5- مصرف قرص‏های ضد بارداری خوراکی: مصرف اين قرص‌ها موجب می‏شود خطر وقوع سرطان پستان، حتی 10 سال پس از قطع قرص هم در این زنان بالاتر باشد.
6- شانس ایجاد سرطان پستان در زنانی که از وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایین‌تری برخوردارند، 25 درصد بالاتر است.
7- سيگار: در مورد ارتباط کشیدن سیگار با بروز سرطان پستان نیز مطالعات زیادی انجام شده که نشان می‏دهند سیگار می‏تواند با تأثیر بر هورمون‏های جنسی زنانه، احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد.

رابطه رژیم غذایی با سرطان پستان :
در زیر به نقش برخی از اجزای غذایی اشاره می‏شود:
چربی‏ها: اسیدهای چرب امگا – 6  و اسیدهای چرب ترانس در رژیم‏های پر چرب می‏توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش داده، درحالیکه اسیدهای چرب امگا – 3 و همچنین روغن زیتون این خطر را کاهش می‏دهند. اما احتمال تأثیر میزان چربی در رژیم‏های غذایی پرچرب برافزایش خطر سرطان پستان در سنین پیش از یائسگی در مقایسه با پس از آن بیشتر است.
کربوهیدرات‏ها: نتیجه مطالعات انجام شده در مورد تأثیر کربوهیدرات‌های تصفیه شده بر شانس بروز این سرطان قطعی نیست. اما چون با چاقی و آثار متابولیک آن یعنی افزایش سطح هورمون‏های تحریک کننده رشد تومور ( انسولین و هورمون‏های شبه رشد) همراه هستند، می‏توانند با افزایش خطر سرطان پستان هم در ارتباط باشند.
پروتئین : ‌در مطالعات اپیدمیولوژیک ارتباطی بین مصرف پروتئین که عمدتاً در گوشت‏ها، محصولات لبنی، تخم‏مرغ، حبوبات، نان، آجیل و سویا یافت می‏شود و سرطان سينه دیده نشده، اما رژیم‏های غربی به علت اینکه غنی از گوشت قرمز و فقیر از منابع فیبری هستند، می‏توانند تولید ترکیبات سرطانزا از جمله ترکیبات N- نیتروزو را در بدن افزایش دهند.
همچنین مصرف فرآورده‏های لبنی پرچرب با افزایش خطر سرطان پستان درسنین پیش از یائسگی درارتباط است. بنابراین خوردن فرآورده‏های محصولات لبنی کم چرب همراه با مصرف روزانه میوه‏ها و سبزی‏ها که از منابع غذایی غنی از فیبر، ویتامین‏ها، آنتی اکسیدان‏ها و فیتوکمیکال‌ها به شمار می‏روند،‌ می‏تواند کمک زیادی به کاهش خطر سرطان پستان بنماید.
مصرف سویا و فیتواستروژن‏های موجود در آن بویژه در سنین نوجوانی و پیش از بزرگسالی می‏تواند از بدن در برابر ابتلا به سرطان پستان محافظت کند. اما مصرف مکمل‏های تجاری حاوی سویا و فیتواستروژن‏های آن در زنانی که در آنها سرطان پستان تشخیص داده شده است، توصیه نمی‏شود، زیرا فیتواستروژن‏ها می‏توانند با افزایش تحریک هورمون‏های زنانه، سبب تحریک رشد تومور شوند.
از سوی دیگر مصرف زیاد فیبر‏های غذایی می‏تواند با قطع چرخه‏ روده‏ای – کبدی هورمون‏های زنانه‏، خطر سرطان پستان را کاهش دهد. همچنین دریافت منابع غذایی کلسیم، ویتامین D و فولات به ویژه در سنین پیش از یائسگی با کاهش خطر بروز این سرطان همراه بوده است.
به طور کلی مشاهده شده در افرادی که مواجهه بیشتري با نور خورشید داشته‌اند،‌خطر بروز این سرطان کمتر است.
به عنوان نتیجه‏گیری نهایی،‌ توصیه‏های زیر می‏تواند در کاهش خطر بروز سرطان پستان سودمند باشد:
1- انجام فعالیت‏های فیزیکی به طور منظم
2- اجتناب از افزایش وزن و نگهداری وزن بدن در محدوده طبیعی از طریق استفاده از یک رژیم غذایی سالم و متعادل.
3- مصرف مرتب میوه‏ها و سبزی‏های متنوع با رنگ‏های مختلف؛ زیرا میوه‏ها و سبزی‏ها حاوی بیوفلاونوئیدهای گوناگونی هستند که هر کدام دارای آثار ضد سرطانی منحصر به فرد می‏باشند.
4- کاهش مصرف گوشت قرمز، چربی‏های اشباع و کربوهیدرات‌های تصفیه شده (اعم از انواع شیرینی‏ و نان‌های تهیه شده با آرد سفید) و همچنین لبنیات و گوشت‏های پرچرب حاوی چربی‏های اشباع و جایگزین کردن آنها با حبوبات،‌ سویا، محصولات لبنی کم چرب، ماهی و‌ تخم‏مرغ.
5- قرار گرفتن بیشتر در معرض نور خورشید: به این ترتیب که حداقل 10 دقیقه در روز ترجیحاً از ساعت 10 صبح تا 2 بعدازظهر بدون استفاده از ضد آفتاب یا پوشش زیاد در برابر نور مستقیم آفتاب قرار بگیرید. این توصیه خصوصاً برای افرادی که در مکان‌های کم نور و سرپوشیده زندگی می‏کنند، کاربرد دارد.
6- اجتناب از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، اشعه‏های یونیزه کننده، سموم قارچی و بعضی ویروس‌ها.
7- آشنایی با روش‏های سالم پخت از جمله بخار پز کردن و اجتناب از به کار بردن حرارت‌های بالا برای پخت مواد غذایی که سبب سوخته شدن قسمت‏هایی از مواد غذایی می‏شود؛ به عنوان مثال برشته کردن نان یا کباب کردن گوشت با استفاده از شعله مستقیم. همچنین مصرف غذاهای سرخ شده به مقدار زیاد و مکرر شانس ابتلاء را بالا می‏برد.
8- اجتناب از مصرف غذاهای فرایند شده که حاوی ترکیبات N – نیتروزو هستند، از جمله: گوشت‏های فرآیند شده .
9- استفاده کمتر از غذاهای آماده، فست‏فودها و غذاهای رستورانی و جایگزین کردن آنها با مواد غذایی سالم و تازه.

منبع: دنیای تغذیه  ش ۸۸