نوشته : مريم آريافر كارشناس تغذيه، كارشناس ارشد صنايع غذايي
آرژنين:
آرژنين اسيدآمينه‌اي است كه در شرايط عادي ضروري محسوب نمي‌شود، ولي تحت شرايط استرس به يك اسيدآمينه ضروري تبديل مي‌گردد. ثابت شده است كه در حيوانات در حال رشد نسبت به حيوانات بالغ آرژنين بيشتري مورد نياز مي‌باشد. در حيوانات در حال رشد آرژنين بيشتر براي سنتز پروتئين‌هاي بافت پيوندي مصرف مي‌شود. در حيوانات مجروح هم افزايش آرژنين جهت افزايش سنتز بافت پيوندي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. كمبود آرژنين باعث كاهش قدرت تجمع يافتن كلاژن در زخم مي‌گردد و افزودن 1 درصد مكمل آرژنين به رژيم موش‌هاي زخمي باعث افزايش قابل توجه قدرت ترميم زخم و سنتز كلاژن مي‌گردد.
آرژنين و عملكرد سيستم ايمني:
آرژنين اثر مهمي بر عملكرد سلول‌هاي ايمني بدن از نوع T دارد. از طرفي لنفوسيت‌هاي T هم براي افزايش ضريب بهبودي زخم ضروري مي‌باشند. آرژنين همچنين باعث كاهش اثر بازدارنده جراحت و زخم برعملكرد سلول‌هاي T مي‌شود. در افراد سالم آرژنين باعث افزايش فعاليت ميتوژنيك لنفوسيت‌ها شده و از اين طريق بر افزايش روند بهبودي تاثيرگذار است.
ويتامين‌هاي گروه B و بهبود زخم
ويتامين‌هاي اين گروه مولكول‌هاي آلي مي‌باشند كه در مواد غذايي وجود دارند و در بدن توليد نشده و از طريق غذا وارد بدن مي‌گردند. اين ويتامين‌ها تاثيرات فراواني در روند بهبود زخم دارند. همچنين عملكردهاي كوآنزيمي آنها در متابوليسم انرژي و پروتئين و سيستم ايمني شناخته شده مي‌باشد. روند بهبود زخم به دريافت كافي ويتامين‌هاي گروه B وابسته است.
ويتامين B1 (تيامين):
تيامين براي تبديل گلوكز به پيرووات با كمك كوآنزيم NAD لازم مي‌باشد. تيامين پيروفسفات نقش اساسي در متابوليسم انرژي دارد. كمبود ويتامينB
منجر به كاهش قدرت كششي زخم و تاخير در روند بهبودي مي‌گردد.
ويتامينB2 (ريبوفلاوين):
ريبوفلاوين نقش مهمي در متابوليسم پروتئين به دليل تاثير ويژه در انتقال الكترون دارد و ثابت شده است كه در موش‌هاي دچار كمبود ريبوفلاوين روند بهبود زخم به تاخير افتاده و با افزودن ريبوفلاوين به رژيم موش‌ها اين تاخير جبران شده است.
ويتامين B5 (اسيدپانتوتنيك):
اسيدپانتوتنيك باعث افزايش سنتز كلاژن و افزايش پيوندهاي عرضي كلاژن مي‌گردد. ثابت شده است كه فيبروبلاست‌ها در تشكيل كلاژن نقش دارند. از طرفي اسيدپانتوتنيك هم در مهاجرت فيبروبلاست‌ها، تكثير و سنتز پروتئين موثر است، بنابراين وجود آن به ميزان كافي در بدن براي افزايش ضريب بهبودي زخم ضروري است.
ويتامينB6:
اين ويتامين در واكنش‌هاي ايمني نقش دارد و از اين طريق بر روند بهبود زخم تاثيرگذار است.
ويتامين‌هاي محلول در چربي:
ويتامين A:
ويتامين A از جنبه‌هاي دارويي در بسياري از فرايندهاي التهابي و بيماري‌هاي پوستي نقش دارد و مطالعات بسياري تائيدكننده نقش ويتامين A در درمان زخم‌هاي باز مي‌باشند. فرايندهاي موثر در روند بهبود زخم كه نياز به اين ويتامين دارند شامل رشد سلول‌هاي اپي‌تليال، سنتز گليكوپروتئين‌ها و پروتئوگليكان‌ها، ايمني سلولي و واكنش‌هاي التهابي مي‌باشند.
اين ويتامين همچنين اثر معكوس ضدالتهابي استروئيدها را بر روند بهبود زخم خنثي مي‌سازد. همچنين مكمل‌هاي ويتامين A باعث افزايش سنتز كلاژن مي‌شوند و باعث تسريع رشد فيبروبلاست‌ها و افزايش تعداد رسپتورهاي فيبروبلاست‌ها مي‌گردند. استفاده از 1000 واحد در روز مكمل ويتامين A قبل از انجام اعمال جراحي باعث افزايش بهبودي زخم بعد از عمل مي‌گردد. همچنين ثابت شده است كه استفاده از 25000-10000 واحد ويتامين A در روز براي بيماران مبتلا به سوختگي‌هاي شديد روند بهبودي را افزايش مي‌دهد.
ويتامين E:
اين ويتامين داراي نقش‌هاي متابوليكي بسياري در بدن مي‌باشد، از جمله تاثير بر سيستم ايمني و پاسخ‌هاي التهابي، چسبندگي پلاكت‌ها، انتقال ليپوپروتئين‌ها، متابوليسم پروتئين و اسيدنوكلئيك و توليد هورمون‌ها. همچنين باعث آزادسازي سلنيوم و حفاظت ويتامين A در برابر تجزيه شدن در بدن مي‌شود. نقش ويتامين E در روند بهبود زخم هنوز بحث‌انگيز است. ويتامين E باعث كاهش تخريب‌هاي زخم از طريق جلوگيري از آزادسازي راديكال‌هاي آزاد مي‌شود. همچنين باعث تسهيل روند بهبود زخم از طريق بهبود واكنش ايمني مي‌گردد. راديكال‌هاي آزاد از بهبودي زخم جلوگيري مي‌كنند و ثابت شده است كه كلاژن تحت تاثير راديكال‌هاي هيدروكسيل دناتوره مي‌گردد. در واقع راديكال‌هاي آزاد باعث تغيير شكل كلاژن مي‌شوند.
ويتامين K:
هنوز نقش اين ويتامين در روند بهبود زخم به اثبات نرسيده است و نياز به بررسي‌هاي بيشتري دارد.
ويتامين C و بهبود زخم:
كمبود ويتامين C باعث خشكي و شكنندگي زخم‌هاي بهبود يافته قبلي مي‌گردد. همچنين كمبود دريافت آن باعث تاخير روند بهبودي مي‌گردد. 1000 ميلي‌گرم مكمل ويتامين C در روز باعث كاهش 40 درصدي زمان بهبودي زخم مي‌گردد و استفاده از 2000 ميلي گرم در روز ويتامين C باعث كاهش 50 درصدي زمان بهبودي زخم مي‌گردد. ثابت شده است كه دريافت مكمل‌هاي اين ويتامين به ميزان 500-1500 ميلي گرم در روز براي بيماران دچار سوختگي بسيار مفيد مي‌باشد. از طرفي ويتامين C بر سيستم ايمني تاثيرگذار بوده و باعث افزايش عملكرد سيستم ايمني مي‌گردد. همچنين خاصيت ضدميكروبي آن هم بر سرعت بهبودي تاثيرگذار بوده و در جمع آوري راديكال‌هاي آزاد تاثير فراواني دارد، بنابراين در مراحل اوليه بهبود زخم در جراحات ناشي از سوختگي بسيار موثر خواهد بود.
به دليل تاثير مستقيم اسيدآسكوربيك بر سنتز كلاژن، وضعيت آنتي‌اكسيداني و تعديل سيستم ايمني يك مكمل مناسب براي بهبودي زخم مي‌باشد، به همين دليل توصيه شده است در زخم‌هاي سطحي از 1000-500 ميلي‌گرم در روز و در زخم‌هاي عميق‌تر مانند سوختگي‌ها از 2-1 گرم در روز ويتامين C استفاده شود.
عناصر جزئي و بهبود زخم:
نقش سوء تغذيه و تاثير آن در فرايند بهبود زخم واضح مي‌باشد. مخصوصا در افراد سالخورده به دليل عدم توانايي حركت و ضعف عضلاني نمود بيشتري دارد. علاوه بر آن دريافت ناكافي موادغذايي و مشكلات جذبي بر بدتر شدن شرايط مي‌افزايد، بنابراين لزوم استفاده از يك رژيم غذايي متعادل در كاهش عوارض ناشي از زخم‌ها و سوختگي‌ها روشن است.
عناصر جزئي معمولا به طور مستقيم بر بهبودي زخم تاثيري ندارند، ولي به عنوان كوفاكتور آنزيم‌هاي ضروري جهت هموستازي و بهبود زخم عمل مي‌نمايند. مس، روي و آهن ارتباط نزديك‌تري با بهبودي زخم دارند و عناصر كروم، يد، منگنز، موليبدن و سلنيوم در درجه دوم اهميت مي‌باشند.
آهن:
اين عنصر براي هيدروكسيلاسيون پرولين و ليزين مورد نياز مي‌باشد و كمبود آن باعث بدي عملكرد توليد كلاژن مي‌گردد. از طرفي به عنوان بخشي از سيستم انتقال اكسيژن بر بهبودي زخم تاثيرگذار است.
روي:
عنصر روي نقش مهمي در سيستم ايمني از پوست گرفته تا تنظيم عملكرد لنفوسيت‌ها، نوتروفيل‌ها و سلول‌هاي كشنده طبيعي دارد و كمبود آن باعث افزايش حساسيت فرد در برابر پاتوژن‌هاي گوناگون مي‌گردد. روي كوفاكتورDNA و RNA پلي‌مراز مي‌باشد، بنابراين در سنتز DNA و پروتئين و همچنين تكثير سلولي نقش دارد. كمبود روي باعث به تاخير افتادن فرايندهاي ضروري بهبود زخم مي‌گردد. سطح كمتر از mg/ml 100 باعث تاخير بهبودي زخم مي‌گردد. كمبود روي باعث تخريب سلول‌هاي اپيدرمي و ضايعات پوستي مي‌گردد. همچنين باعث كاهش غلظت لنفوسيت‌ها وكاهش عملكرد لنفوسيت‌هاي BوT مي‌گردد. در شرايط كمبود روي تكثير فيبروبلاست‌ها وكلاژن كاهش يافته و باعث كاهش كشش زخم و تاخير در اپيتليزاسيون مي‌گردد. از طرفي كمبود روي باعث كاهش ايمني سلولي و هورموني شده و زخم را در برابر عفونت هم مستعد مي‌سازد كه خود اين امر هم بر طولاني شدن زمان بهبودي زخم مي‌افزايد.
مس:
عنصر مس نقش حياتي زيادي در بدن ايفا مي‌كند، براي مثال براي اتصال آهن به هموگلوبين ضروري است و در فعاليت بسياري از آنزيم‌ها نقش اساسي دارد. همچنين اثرات فيزيولوژيكي آن شامل كاهش راديكال‌هاي آزاد، آمين‌هاي بيوژن وكلسترول مي‌باشد و در سنتز الاستين،كلاژن و هورمون‌هاي تيروئيدي هم نقش دارد.كوفاكتور مورد نياز براي سيتوكروم اكسيداز و آنتي‌اكسيدان سوپر اكسيد ديسموتاز مي‌باشد.
ليزيل اكسيداز آنزيمي است كه به مس به عنوان يك كوفاكتور كليدي نياز دارد. اين آنزيم باعث تقويت چارچوب كلاژني مي‌گردد.
كروم:
كروم نقش ويژه‌اي در بهبود زخم دارد. كروم مي‌تواند باعث تغيير واكنش ايمني از طريق تحريك سيستم ايمني يا توقف فرايندهاي ايمني گردد كه اين اثر آن در لنفوسيت‌هاي B و T، ماكروفاژها و توليد سيتوكين‌ها به اثبات رسيده است. به دليل تاثير ويژه آن در متابوليسم گلوكز و انسولين در جلوگيري از عفونت و بهبود زخم در افراد ديابتي بسيار موثر است.
نتيجه‌‌گيري:
استفاده از يك رژيم غذايي متعادل و استفاده از تمام گروه‌هاي غذايي مورد نياز علاوه بر تامين انرژي مورد نياز براي انجام فعاليت‌هاي حياتي بدن تامين‌كننده نيازمندي‌هاي مواردي چون فرايندهاي بهبود زخم و حفظ ايمني و سلامت عمومي بدن خواهد بود.
منبع: دنیای تغذیه ش 97
آرژنين:آرژنين اسيدآمينه‌اي است كه در شرايط عادي ضروري محسوب نمي‌شود، ولي تحت شرايط استرس به يك اسيدآمينه ضروري تبديل مي‌گردد. ثابت شده است كه در حيوانات در حال رشد نسبت به حيوانات بالغ آرژنين بيشتري مورد نياز مي‌باشد. در حيوانات در حال رشد آرژنين بيشتر براي سنتز پروتئين‌هاي بافت پيوندي مصرف مي‌شود. در حيوانات مجروح هم افزايش آرژنين جهت افزايش سنتز بافت پيوندي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. كمبود آرژنين باعث كاهش قدرت تجمع يافتن كلاژن در زخم مي‌گردد و افزودن 1 درصد مكمل آرژنين به رژيم موش‌هاي زخمي باعث افزايش قابل توجه قدرت ترميم زخم و سنتز كلاژن مي‌گردد.
آرژنين و عملكرد سيستم ايمني:
آرژنين اثر مهمي بر عملكرد سلول‌هاي ايمني بدن از نوع T دارد. از طرفي لنفوسيت‌هاي T هم براي افزايش ضريب بهبودي زخم ضروري مي‌باشند. آرژنين همچنين باعث كاهش اثر بازدارنده جراحت و زخم برعملكرد سلول‌هاي T مي‌شود. در افراد سالم آرژنين باعث افزايش فعاليت ميتوژنيك لنفوسيت‌ها شده و از اين طريق بر افزايش روند بهبودي تاثيرگذار است.
ويتامين‌هاي گروه B و بهبود زخم
ويتامين‌هاي اين گروه مولكول‌هاي آلي مي‌باشند كه در مواد غذايي وجود دارند و در بدن توليد نشده و از طريق غذا وارد بدن مي‌گردند. اين ويتامين‌ها تاثيرات فراواني در روند بهبود زخم دارند. همچنين عملكردهاي كوآنزيمي آنها در متابوليسم انرژي و پروتئين و سيستم ايمني شناخته شده مي‌باشد. روند بهبود زخم به دريافت كافي ويتامين‌هاي گروه B وابسته است.
ويتامين B1 (تيامين):
تيامين براي تبديل گلوكز به پيرووات با كمك كوآنزيم NAD لازم مي‌باشد. تيامين پيروفسفات نقش اساسي در متابوليسم انرژي دارد. كمبود ويتامينB
منجر به كاهش قدرت كششي زخم و تاخير در روند بهبودي مي‌گردد.
ويتامينB2 (ريبوفلاوين):
ريبوفلاوين نقش مهمي در متابوليسم پروتئين به دليل تاثير ويژه در انتقال الكترون دارد و ثابت شده است كه در موش‌هاي دچار كمبود ريبوفلاوين روند بهبود زخم به تاخير افتاده و با افزودن ريبوفلاوين به رژيم موش‌ها اين تاخير جبران شده است.
ويتامين B5 (اسيدپانتوتنيك):
اسيدپانتوتنيك باعث افزايش سنتز كلاژن و افزايش پيوندهاي عرضي كلاژن مي‌گردد. ثابت شده است كه فيبروبلاست‌ها در تشكيل كلاژن نقش دارند. از طرفي اسيدپانتوتنيك هم در مهاجرت فيبروبلاست‌ها، تكثير و سنتز پروتئين موثر است، بنابراين وجود آن به ميزان كافي در بدن براي افزايش ضريب بهبودي زخم ضروري است.
ويتامينB6:
اين ويتامين در واكنش‌هاي ايمني نقش دارد و از اين طريق بر روند بهبود زخم تاثيرگذار است.
ويتامين‌هاي محلول در چربي:
ويتامين A:
ويتامين A از جنبه‌هاي دارويي در بسياري از فرايندهاي التهابي و بيماري‌هاي پوستي نقش دارد و مطالعات بسياري تائيدكننده نقش ويتامين A در درمان زخم‌هاي باز مي‌باشند. فرايندهاي موثر در روند بهبود زخم كه نياز به اين ويتامين دارند شامل رشد سلول‌هاي اپي‌تليال، سنتز گليكوپروتئين‌ها و پروتئوگليكان‌ها، ايمني سلولي و واكنش‌هاي التهابي مي‌باشند.
اين ويتامين همچنين اثر معكوس ضدالتهابي استروئيدها را بر روند بهبود زخم خنثي مي‌سازد. همچنين مكمل‌هاي ويتامين A باعث افزايش سنتز كلاژن مي‌شوند و باعث تسريع رشد فيبروبلاست‌ها و افزايش تعداد رسپتورهاي فيبروبلاست‌ها مي‌گردند. استفاده از 1000 واحد در روز مكمل ويتامين A قبل از انجام اعمال جراحي باعث افزايش بهبودي زخم بعد از عمل مي‌گردد. همچنين ثابت شده است كه استفاده از 25000-10000 واحد ويتامين A در روز براي بيماران مبتلا به سوختگي‌هاي شديد روند بهبودي را افزايش مي‌دهد.
ويتامين E:
اين ويتامين داراي نقش‌هاي متابوليكي بسياري در بدن مي‌باشد، از جمله تاثير بر سيستم ايمني و پاسخ‌هاي التهابي، چسبندگي پلاكت‌ها، انتقال ليپوپروتئين‌ها، متابوليسم پروتئين و اسيدنوكلئيك و توليد هورمون‌ها. همچنين باعث آزادسازي سلنيوم و حفاظت ويتامين A در برابر تجزيه شدن در بدن مي‌شود. نقش ويتامين E در روند بهبود زخم هنوز بحث‌انگيز است. ويتامين E باعث كاهش تخريب‌هاي زخم از طريق جلوگيري از آزادسازي راديكال‌هاي آزاد مي‌شود. همچنين باعث تسهيل روند بهبود زخم از طريق بهبود واكنش ايمني مي‌گردد. راديكال‌هاي آزاد از بهبودي زخم جلوگيري مي‌كنند و ثابت شده است كه كلاژن تحت تاثير راديكال‌هاي هيدروكسيل دناتوره مي‌گردد. در واقع راديكال‌هاي آزاد باعث تغيير شكل كلاژن مي‌شوند.
ويتامين K:
هنوز نقش اين ويتامين در روند بهبود زخم به اثبات نرسيده است و نياز به بررسي‌هاي بيشتري دارد.
ويتامين C و بهبود زخم:
كمبود ويتامين C باعث خشكي و شكنندگي زخم‌هاي بهبود يافته قبلي مي‌گردد. همچنين كمبود دريافت آن باعث تاخير روند بهبودي مي‌گردد. 1000 ميلي‌گرم مكمل ويتامين C در روز باعث كاهش 40 درصدي زمان بهبودي زخم مي‌گردد و استفاده از 2000 ميلي گرم در روز ويتامين C باعث كاهش 50 درصدي زمان بهبودي زخم مي‌گردد. ثابت شده است كه دريافت مكمل‌هاي اين ويتامين به ميزان 500-1500 ميلي گرم در روز براي بيماران دچار سوختگي بسيار مفيد مي‌باشد. از طرفي ويتامين C بر سيستم ايمني تاثيرگذار بوده و باعث افزايش عملكرد سيستم ايمني مي‌گردد. همچنين خاصيت ضدميكروبي آن هم بر سرعت بهبودي تاثيرگذار بوده و در جمع آوري راديكال‌هاي آزاد تاثير فراواني دارد، بنابراين در مراحل اوليه بهبود زخم در جراحات ناشي از سوختگي بسيار موثر خواهد بود.
به دليل تاثير مستقيم اسيدآسكوربيك بر سنتز كلاژن، وضعيت آنتي‌اكسيداني و تعديل سيستم ايمني يك مكمل مناسب براي بهبودي زخم مي‌باشد، به همين دليل توصيه شده است در زخم‌هاي سطحي از 1000-500 ميلي‌گرم در روز و در زخم‌هاي عميق‌تر مانند سوختگي‌ها از 2-1 گرم در روز ويتامين C استفاده شود.
عناصر جزئي و بهبود زخم:
نقش سوء تغذيه و تاثير آن در فرايند بهبود زخم واضح مي‌باشد. مخصوصا در افراد سالخورده به دليل عدم توانايي حركت و ضعف عضلاني نمود بيشتري دارد. علاوه بر آن دريافت ناكافي موادغذايي و مشكلات جذبي بر بدتر شدن شرايط مي‌افزايد، بنابراين لزوم استفاده از يك رژيم غذايي متعادل در كاهش عوارض ناشي از زخم‌ها و سوختگي‌ها روشن است.
عناصر جزئي معمولا به طور مستقيم بر بهبودي زخم تاثيري ندارند، ولي به عنوان كوفاكتور آنزيم‌هاي ضروري جهت هموستازي و بهبود زخم عمل مي‌نمايند. مس، روي و آهن ارتباط نزديك‌تري با بهبودي زخم دارند و عناصر كروم، يد، منگنز، موليبدن و سلنيوم در درجه دوم اهميت مي‌باشند.
آهن:
اين عنصر براي هيدروكسيلاسيون پرولين و ليزين مورد نياز مي‌باشد و كمبود آن باعث بدي عملكرد توليد كلاژن مي‌گردد. از طرفي به عنوان بخشي از سيستم انتقال اكسيژن بر بهبودي زخم تاثيرگذار است.
روي:
عنصر روي نقش مهمي در سيستم ايمني از پوست گرفته تا تنظيم عملكرد لنفوسيت‌ها، نوتروفيل‌ها و سلول‌هاي كشنده طبيعي دارد و كمبود آن باعث افزايش حساسيت فرد در برابر پاتوژن‌هاي گوناگون مي‌گردد. روي كوفاكتورDNA و RNA پلي‌مراز مي‌باشد، بنابراين در سنتز DNA و پروتئين و همچنين تكثير سلولي نقش دارد. كمبود روي باعث به تاخير افتادن فرايندهاي ضروري بهبود زخم مي‌گردد. سطح كمتر از mg/ml 100 باعث تاخير بهبودي زخم مي‌گردد. كمبود روي باعث تخريب سلول‌هاي اپيدرمي و ضايعات پوستي مي‌گردد. همچنين باعث كاهش غلظت لنفوسيت‌ها وكاهش عملكرد لنفوسيت‌هاي BوT مي‌گردد. در شرايط كمبود روي تكثير فيبروبلاست‌ها وكلاژن كاهش يافته و باعث كاهش كشش زخم و تاخير در اپيتليزاسيون مي‌گردد. از طرفي كمبود روي باعث كاهش ايمني سلولي و هورموني شده و زخم را در برابر عفونت هم مستعد مي‌سازد كه خود اين امر هم بر طولاني شدن زمان بهبودي زخم مي‌افزايد.
مس:
عنصر مس نقش حياتي زيادي در بدن ايفا مي‌كند، براي مثال براي اتصال آهن به هموگلوبين ضروري است و در فعاليت بسياري از آنزيم‌ها نقش اساسي دارد. همچنين اثرات فيزيولوژيكي آن شامل كاهش راديكال‌هاي آزاد، آمين‌هاي بيوژن وكلسترول مي‌باشد و در سنتز الاستين،كلاژن و هورمون‌هاي تيروئيدي هم نقش دارد.كوفاكتور مورد نياز براي سيتوكروم اكسيداز و آنتي‌اكسيدان سوپر اكسيد ديسموتاز مي‌باشد.
ليزيل اكسيداز آنزيمي است كه به مس به عنوان يك كوفاكتور كليدي نياز دارد. اين آنزيم باعث تقويت چارچوب كلاژني مي‌گردد.
كروم:
كروم نقش ويژه‌اي در بهبود زخم دارد. كروم مي‌تواند باعث تغيير واكنش ايمني از طريق تحريك سيستم ايمني يا توقف فرايندهاي ايمني گردد كه اين اثر آن در لنفوسيت‌هاي B و T، ماكروفاژها و توليد سيتوكين‌ها به اثبات رسيده است. به دليل تاثير ويژه آن در متابوليسم گلوكز و انسولين در جلوگيري از عفونت و بهبود زخم در افراد ديابتي بسيار موثر است.
نتيجه‌‌گيري:
استفاده از يك رژيم غذايي متعادل و استفاده از تمام گروه‌هاي غذايي مورد نياز علاوه بر تامين انرژي مورد نياز براي انجام فعاليت‌هاي حياتي بدن تامين‌كننده نيازمندي‌هاي مواردي چون فرايندهاي بهبود زخم و حفظ ايمني و سلامت عمومي بدن خواهد بود.
منبع: دنیای تغذیه ش 97
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر