نوشته : محمد حضوری دانشجوی دکترای تغذیه
مقدمه:عملکرد ورزشکاران تحت تاثیر عوامل متعددی نظیر برنامه غذایی، شرایط تمرینی، خصوصیات روانشناختی و شرایط محیط برگزاری رقابت‌ها قرار می‌گیرد و شرایط آب و هوایی و اقلیمی محل برگزاری رقابت‌های ورزشی بر عملكرد ورزشکاران و نتایج رقابت‌ها تاثیر قابل توجهی دارد. از مهمترین عوامل محیطی می‌توان به دمای هوا، میزان رطوبت، ارتفاع سطح از دریا و ... اشاره داشت. چندی پیش بود که کشور بولیوی در آمریکای جنوبی درخواست برگزاری رقابت‌های فوتبال را در سطح منطقه آمریکای جنوبی ارائه نمود و این درخواست با مخالفت بسیاری از دیگر تیم‌های این منطقه همراه بود، زیرا تجارب قبلی از حضور در بازی‌هایی با میزبانی کشور بولیوی که از جمله مرتفع ترین کشورها از سطح دریا می‌باشد، نتایج عجیب و غیرقابل باوری را نشان می‌داد.
با توجه به چنین شرایطی بود که کنفدراسیون منطقه‌ای فوتبال این درخواست را رد نموده و این کشور را مناسب برای برگزاری چنین رقابت‌هایی ندانست.
امروزه انجام فعاليت‌هاي ورزشي در شرايط محيطي و آب و هوایی گوناگون، در بين ورزشكاران حرفه‌ای رايج است. براي اغلب ورزشكاران، فعاليت در محيط‌هايي گرم و يا مرتفع معمول بوده و اين شرايط آب و هوايي تاثيري قابل توجه برعملكرد آنان دارد. علاوه بر بسياري از اثرات فيزيولوژيك شناخته شده كه بر اثر محيط‌هاي مرتفع ايجاد مي‌گردند، جنبه‌هاي روانشناختي نيز از تمرين و اردو زدن در اين محيط‌ها ايجاد مي‌گردد كه بر انتخاب نوع غذاي مصرفي توسط ورزشكاران موثر خواهند بود. با توجه به این نکته که رقابت‌های ورزشی در سطوح بین‌المللی و حتی ملی، با تغییر شرایط اقلیمی و ارتفاع محل برگزاری رقابت همراه می‌باشد، ورزشکاران و کادر پزشکی ورزشی همراه با تیم، بايد از تاثیر این عوامل بر عملکرد ورزشکاران مطلع بوده و تمهیدات لازم را برای کنترل و به حداقل رساندن آثار زیان بار این تغییر شرایط محیطی بر عملکرد ورزشکاران در نظر بگیرند. هدف از اين مقاله مرور و بررسي جنبه‌هاي مهم و مورد توجه تغذيه اي براي تمرينات و رقابت‌هاي ورزشي در ارتفاعات مي‌باشد.
مشکلات در ارزیابی نيازهاي تغذيه اي در ارتفاع زياد:
در طي ورزش تبديل انرژي شيميايي به كار مكانيكي چندين برابر افزايش مي‌يابد و تامین کننده انرژي شيميايي برای فعالیت فیزیکی، رژيم غذايي مي‌باشد. در طی سالیان اخیر، با افزایش قابل توجه حجم مطالعات در حوزه تغذیه ورزشی، دانسته‌های ما از نیازهای تغذیه ای ورزشکاران افزایش چشمگیری داشته است، ولي بسياري از اين تحقيقات به بررسي تداخل تغذيه و ورزش در شرايط آب و هوايي و اقليمي مطلوب و در ارتفاعي نزديك به ارتفاع سطح دريا پرداخته اند. بر این اساس دانسته‌های ما از تغییرات نیازمندی تغذیه‌ای ورزشکاران در هنگام قرار گرفتن در ارتفاعات، اندک و ناچیز است.
مصرف و به كارگيري مواد انرژي زا در ارتفاعات: قرار گرفتن مزمن و يا حاد در اين شرايط محيطي.
قرار گرفتن حاد (ناگهانی و در کوتاه مدت) در ارتفاعات و مناطق مرتفع موجب افزايش وابستگي به قند خون به عنوان منبع انرژي در طي ورزش و در زمان استراحت مي‌گردد. اگرچه اين افزايش مصرف گلوكز در طي ورزش با كاهش ذخاير گليكوژن همراه نيست، ولي با كاهش استفاده و بکارگیری چربي به عنوان منبع انرژي توام مي‌گردد. قابل توجه آنكه پس از قرار گرفتن به صورت مزمن (برای مدت طولانی‌تر) در ارتفاع، همچنان افزايش مصرف گلوکز مشاهده مي‌گردد. در یک بررسی مشخص شد كه با ورود ورزشکاران به ارتفاع 4300 متري، مصرف گلوكز در طي ورزش حدود 25 درصد افزايش نشان داد. البته اين افزايش مصرف گلوکز، پس از گذشت 21 روز به طور قابل توجهي افزوده گردید. اگرچه قرار گرفتن در ارتفاعات متوسط بسیار رایج است، دانسته‌های ما در مورد تاثیر قرار گرفتن در ارتفاعات متوسط محدود مي‌باشد. البته در تحقيقي كه توسط انستيتو تحقيقات ورزشي استراليا صورت گرفت، مشخص شد هنگامي كه دوچرخه سواران به فعاليت ورزشي نزديك به حداكثر توان خویش در ارتفاع 2500 متري پرداختند، غلظت لاكتات در خون آنان به طور قابل توجهي بالاتر بود. این یافته بیانگر افزايش وابستگي به گليكوژن به عنوان منبع انرژي است که موجب افزايش توليد لاكتات شده و يا ممکن است به دليل كاهش اكسيداسيون لاكتات باشد كه حذف و برداشت لاكتات را تحت تاثير قرار مي‌دهد.
با توجه به افزایش قابل توجه مصرف كربوهيدرات‌ها در ارتفاعات، ورزشكاران به ويژه افرادي كه براي مدت چند روز يا چند هفته در ارتفاعات قرار مي‌گيرند، با توجه به محدود بودن ذخاير كربوهيدرات در بدن، بايد ملاحظاتی خاص را در نظر بگیرند. از جمله این موارد می‌توان به افزایش دریافت کربوهیدرات در طی روزهای پایانی تمرینات و تامین بیش از
70 درصد انرژی آخرین وعده غذایی قبل از رقابت‌ها از کربوهیدرات‌ها اشاره داشت. همچنین استفاده از روش‌هایی نظیر بارگیری کربوهیدرات با نظر مربیان ورزشی در رقابت‌های حساس می‌تواند مفید باشد. همچنین در حین ورزش، در فعالیت‌هایی که برای مدت زمانی بیش از 30 دقیقه به طول می‌انجامند، مصرف نوشیدنی‌های حاوی کربوهیدرات می‌تواند به صرفه جویی در ذخایر گلیکوژن کمک نموده و خستگی ورزشکار را به تعویق اندازد. البته در ورزشكاراني كه با شرايط ارتفاع تطابق مي‌يابند، ظرفيت كاري افزايش یافته و تغییرات محیطی در بدن آنها محدودتر می‌گردد.
میزان انرژي مورد نياز در ارتفاعات:
مطالعات گواه آن است كه در آغاز قرار گرفتن در ارتفاعات، ميزان متابوليسم پايه (BMR) افزايش مي‌يابد. اين افزايش مي‌تواند تا حدود 28 درصد بيش از ميزانBMR در سطح دريا باشد. اگرچه در بسیاری از مطالعات كاهش میزانBMR به سطوح اولیه آن پس از 3- 2 روز گزارش شده است، ولي برخی مطالعات گواه عدم کاهش BMR تا حدود 3 هفته می‌باشند. اگرچه مكانيسم اصلي مسؤول افزايش BMR مشخص نیست، ولي افزايش ترشح هورمون‌هاي استرس و يا دريافت ناكافي انرژي ممكن است عامل ايجاد اين حالت باشند. البته بيشتر احتمال مي‌رود كه دريافت ناكافي انرژي عامل افزايش ميزان BMR باشد. لازم به ذکر است که قرار گرفتن در ارتفاعات بيش از 3500 متر با كاهش اشتهاي فرد همراه است كه اين امر به كاهش دريافت مواد غذايي در ورزشكاران منجر خواهد شد.
براساس موارد فوق، مشخص مي‌شود كه انرژي دريافتي در ارتفاعات بالا بايد بيش از ميزان انرژي دريافتي در سطح دريا باشد، هرچند در ارتفاعات اشتهای فرد كاهش مي‌يابد. نظر به اينكه اكسيداسيون گلوكز در طي فعاليت ورزشي در ارتفاعات افزايش مي‌يابد، بايد برنامه غذايي غني از كربوهيدرات براي ورزشكاران توصيه گردد. در واقع پيشنهاد مي‌شود كه پيروي از يك برنامه غذايي پركربوهيدرات در مقايسه با دريافت يك برنامه غذايي مخلوط موجب كاهش علايم حاد بيماري ارتفاع مي‌گردد. البته اين توصيه‌ها نيازمند تحقيقات بيشتر است. همچنين براساس مشاهدات ما بسياري از ورزشكاران براي كاهش وزن و سطوح چربي بدن خويش در ارتفاعات اردو زده و به تمرين مي‌پردازند. ورزشكاران مي‌بايست همواره در طی برنامه تمريني خويش در ارتفاعات که با هدف كنترل وزن برگزار می‌گردد، به این نکته توجه داشته باشند که در ارتفاعات نياز به كربوهيدرات و انرژي افزايش می‌یابد و در چنین شرایطی پیروی از برنامه غذايي کم كربوهيدرات و كم انرژي، مطلوب نمی باشد.
حفظ تعادل مايعات:
يكي از اصلي‌ترين پاسخ‌ها به قرار گرفتن در ارتفاعات زياد، كاهش كل آب بدن و حجم پلاسما مي‌باشد. اين كاهش مايعات موجب غليظ تر شدن خون و در نتیجه افزايش ظرفيت حمل اكسيژن درخون با حالت پلي سيتمي (افزايش تعداد سلول‌هاي خوني در واحد حجم) مي‌گردد. علاوه بر اين، از آنجا كه هوا در ارتفاعات، گرم و خشك است، آب به صورت بخار تنفسی به محيط منتقل شده و از دست مي‌رود، بنابراين، تمامي روش‌های دفع مايعات كه با هدف تنظيم دماي بدن انجام مي‌شوند، در ارتفاعات افزايش مي‌يابند. با توجه به اين شرايط محيطي، نياز به مايعات در زمان استراحت و يا فعاليت ورزشي در ارتفاعات نسبت به سطح دريا بيشتر خواهد بود. با توجه به افزايش نياز به كربوهيدرات، دريافت نوشيدني ورزشي مي‌تواند به عنوان يك راهكار عملي براي تامين نياز ورزشكاران به مایعات و کربوهیدرات باشد. نكته مهم ديگر آنكه نوشيدني‌هاي ورزشي تجاري كه در دسترس مي‌باشند، داراي الكتروليت‌هاي پتاسيم، سديم و كلر نيز مي‌باشند. افزودن این املاح موجب حفظ و افزایش تمايل فرد به ادامه نوشيدن، كاهش دفع مايعات به صورت ادرار در طي ورزش و حفظ حجم مايع خارج سلولي مي‌گردد.
البته در مورد توجه و تمرکز بر وضعيت هيدراسيون و ذخاير آب در طي ورزش نبايد زیاده روی كرد. به عنوان مثال بسياري از ورزشكاران تمايل دارند تا براي رفع نگراني خويش پيرامون ذخاير آب بدن، مصرف مايعات را قبل از خواب افزايش دهند. اين راهكار ممكن است موجب آشفتگي در حين خواب گردد كه دليل آن نياز مكرر و متوالي فرد براي مراجعه به سرويس بهداشتي است، بنابراين براي رفع نگراني در مورد وضعيت هيدراسيون، بهتر است مصرف مايعات را در صبحگاه و بعد ازظهر افزايش دهند كه نسبت به مصرف مايعات در هنگام غروب و شب هنگام آسان‌تر و بهتر می‌باشد.
منبع: دنیای تغذیه ش ۹۹
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر