نوشته : دكتر احمدرضا درستی مطلق متخصص تغذیه عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
بیماری‌های
التهابی روده (IBD) اغلب به شکل دو بیماری كرون و كولیت اولسراتیو ظاهر
می‌شوند. سن شروع اين بيماری‌ها اغلب 15 تا 30 سالگی است؛ اما در بعضی
افراد نيز، اولین علايم شروع بیماری در بزرگسالی ظاهر می‌شود. هر دو جنس به
میزان مساوی در خطر ابتلا هستند. علل ايجاد بيماری IBD به طوركامل شناخته
نشده، اما به نظر می‌رسد كه تغيير فاكتورهای محیطی، فلورمیكروبی روده فرد
بیمار و وجود استعداد ژنتیكی و یك پاسخ ایمنی یا خود ایمنی غیرطبیعی در
دیواره‌های روده، در این عارضه دخیل باشند. حداقل بخشی از رفتار، عوارض و
شدت بيماری‌های التهابی روده ناشی از موتاسیون ژن‌ها روی كروموزوم‌های
مختلف است. به هر حال ژن‌های ویژه و نقش احتمالی آنها در ايجاد بيماری،
هنوز به طور كامل شناخته نشده‌اند.
عامل ايجاد بيماری و تشديد آن احتمالاً پاسخ التهابی بیش از حد به یك میكروب خاص یا مجموعه‌ای از میكروب‌ها در فضای محوطه معدی- روده‌ای است. پاسخ التهابی بیش از اندازه گلبول‌های سفيد به انضمام درگیری موضعی و سیستمیك بعضی انواع اين گلبول‌ها (يعنی لوكوسیت‌ها)، منجر به رهاسازی پروستاگلاندین‌ها، پروتئازها، لوكوترین‌ها، ایكوزانوئیدها و رادیكال‌های فاقد اكسیژن از سلول‌های ديواره روده می‌شود. به نظر می‌رسد كه پاسخ التهابی بیش از حدی که در اين موارد بروز می‌کند، به میزان زیادی مسؤول آسیب‌های بافتی معدی- روده‌ای می‌باشد.
علاوه بر ميکروب‌ها، نقش آلرژی‌های غذایی و ديگر واكنش‌های ایمونولوژیكی (علاوه بر آلرژی) به برخی غذاها، در ايجاد بيماری التهابی روده و علايم آن نيز بايد در نظر گرفته شوند. نفوذ پذیری دیواره روده به مولكول‌های غذا و قطعات سلولی احتمالاً در شرایط التهابی افزایش می‌یابد كه اين خود موجب افزايش تأثیر متقابل آنتی ژن‌ها و سیستم ایمنی فرد و در نتيجه تشديد علايم بيماری می‌شود. البته بايد توجه داشت که شیوع آلرژی‌های غذایی در مقایسه با عدم تحمل نسبت به غذاها، کمتر است.
ابتلا به انواع مختلف عدم تحمل غذایی در اشخاص مبتلا به بیماری‌های التهابی روده، دو برابر بیشتر از دیگر افراد جامعه است. دلایل عدم تحمل غذاهای مختلف فراوان بوده و از جمله آنها می‌توان انسدادهای جزئی معدی-رودی، سوء جذب، اسهال، تغییر در عبور مواد غذايی از معده و روده، افزایش ترشحات دستگاه گوارش، تنفر از برخی غذاها و تاثير مصرف برخی غذاها با يکديگر را نام برد. از بين علل مختلف عدم تحمل غذاها، فقط بعضی از اين عوامل در افراد مبتلا به بيماری‌های التهابی روده، موجب عدم تحمل به غذاها و ايجاد يا تشديد علايم بيماری می‌شوند. به هرحال، نمی توان شروع بيماری التهابی روده و علايم بيماری را صرفا به آلرژی‌های غذایی و يا عدم تحمل غذایی در افراد مبتلا نسبت داد.
بعضی از علايم بالینی در بیماری كرون وكولیت اولسراتیو مشابه هستند. به عنوان مثال، عدم تحمل غذا، اسهال، تب، كاهش وزن، كم خونی، سوء تغذیه و نارسایی در رشد و تظاهرات خارج روده‌ای (التهابات مفصلی، مشكلات پوستی و اختلال كبدی) در هر دو بیماری بروز می‌كنند. به هرحال، این بیماری‌ها برحسب ویژگی‌های ژنتیكی، علايم بالینی و درمان، مشخصه‌های مربوط به خود را دارند.
اشخاص مبتلا به بیماری‌های التهابی روده یا IBD در خطر اشكال متعدد سوء تغذیه هستند و تغذیه یك نكته قابل ملاحظه در هر مرحله از بیماری است. گرچه سوء تغذیه در هر دو فرم IBD می‌تواند بروز كند، اما به طور عمده در كرون اتفاق می‌افتد و بروز آن در بیماران مبتلا به كرون نيز بيشتر نگران كننده است. در هر دو فرم IBD، خطر بدخیم شدن بیماری با طولانی شدن بيماری افزایش می‌یابد. دلایل افزایش خطر ابتلا به سوء تغذيه در اين بيماران به طور قطعی مشخص نشده، اما ممكن است وقوع آن با مرحله تكثیر سلولی و فاكتورهای تغذیه‌ای مرتبط باشد.
بیماری كرون
بیماری كرون ممكن است هر قسمتی از دستگاه معدی- رودی، از دهان تا مقعد را درگیر كند. شایع‌ترین الگو (حدود 60-50 درصد موارد)، ابتلای همزمان بخش ایلئوم دیستال روده کوچک و همچنين كولون می‌باشد و در 25-15 درصد موارد فقط روده كوچك یا فقط كولون درگیر می‌شود. در برخی از مبتلايان، التهاب ممكن است به تمام قسمت‌های روده سرايت نكند. درگیری مخاطی در بیماری كرون همه لایه‌های مخاطی را در بر می‌گيرد. وقتی التهاب، زخم، آبسه‌ها و فیستول‌ها برطرف می‌شوند، فیبروز، ضخیم شدن زیر مخاطی و زخم، ممكن است بروزكند كه منجر به تنگ شدن قسمت‌هایی از روده، تنگی‌های موضعی و انسداد جزئی یا كامل لومن روده می‌شود.
درمان پزشكی
در صورت عدم موفقیت در هنگام استفاده از داروها، جراحی جهت ترمیم تنگی‌ها یا برداشتن قسمت‌هایی از روده ممكن است ضروری باشد. در حدود 50 تا 70 درصد موارد بیماری كرون، نيازمند جراحی خواهند شد. جراحی، بیماری را درمان نمی‌كند، زیرا بیماری اغلب در عرض 1 تا 3 سال بعد از جراحی عود می‌كند و شانس عمل مجدد در زندگی بیمار بسته به نوع و سن در اولین عمل حدود 30 تا 70 درصد است. برداشت قسمت عمده ای از روده ممكن است منجر به درجات مختلف سوء‌جذب مایعات و مواد مغذی شود. در موارد حاد، بیماران ممكن است جراحی‌های وسیع یا متعدد داشته باشند كه به سندرم روده كوتاه و وابستگی به تغذیه وریدی جهت حفظ دریافت مقادیر كافی مواد مغذی و مايعات مناسب منجر می‌شود.
كولیت اولسراتیو
كولیت اولسراتیو فقط كولون را درگیر می‌كند و بیماری همیشه از ركتوم شروع می‌شود. آزمایش میكروسكوپی نشان می‌دهد که نقاط مختلف و پراکنده ای از کولون ملتهب و دچار زخم‌های كوچك است. تنگی و باریك شدن روده معمولاً در اين بيماری شایع نبوده، اما خونریزی ركتوم یا اسهال خونی نسبتاً شایع می‌باشد.
كولیت اولسراتیو عمدتاً در جوان‌های بین 30-15 سال و مجددا در 60-50 سالگی آنها اتفاق می‌افتد؛ گرچه هیچ سنی مستثنی نیست. خطر سرطان در اشخاصِ مبتلا به دوره طولانی بیماری افزايش می‌يابد. در بیماری حاد و با افزایش خطر سرطان، برداشت كامل كولون با ایجاد ایلئوستومی، كیسه ایلئال یا آناستوزموزیس (ایجاد منفذ بین دو فضا) مقعدی، توصیه می‌شود.
درمان پزشكی
اهداف درمان در بیماری‌های التهابی روده، ایجاد و تداوم تسكین عوارض و بهبود وضعیت تغذیه‌ای فرد می‌باشد. به نظر می‌رسد كه درمان تظاهرات اولیه معدی- روده‌ای، بیشتر اشكال خارج روده‌ای بیماری را درمان می‌كند. مؤثرترین داروها در مراحل حاد بیماری، كورتیكواستروئیدها هستند؛ اگر چه مواد ضدالتهابی (آمینوسالیسیلات‌ها)، مواد مهاركننده سیستم ایمنی (سیكلوسپورین، آزاتیوپرین، مركاپتوپورین) و آنتی بیوتیك‌ها(مترونیدازول)، ممكن است جهت حفظ تسكین موقتی استفاده شوند. هر يک از این داروها از نظرنتایج پزشكی و تغذیه‌ای، اثراتی دارند. یكی از جدیدترین عوامل درمانی، فاكتور نكروزی ضدتومور تك دودمانی (Anti-TNE) می‌باشد كه یكی از سیتوكین‌های التهابی اولیه را غیرفعال می‌كند كه معمولاً در حادترین موارد بیماری كرون و در درمان فیستول‌ها استفاده می‌شود، اما تاثير آن در درمان كولیت اولسراتیو مشخص نشده است. به نظر می‌رسد استفاده از كشت‌های پره بیوتیك‌ها و پروبیوتیك‌ها مناسب باشد، زیرا در تغییر میكروفلورای معدی-روده‌ای و همچنين ارتقای پاسخ ایمونولوژیكی در سطح روده کاربرد دارند.
مشكلات تغذیه‌ای بالقوه مرتبط با بیماری‌های التهابی روده
كم‌خونی‌های مرتبط با از دست دادن خون و دریافت كم غذا.
باریك و تنگ شدن سیستم معدی- روده‌ای كه منجر به تجمع گاز، تهوع، رشد بیش از حد باكتری‌ها و اسهال می‌شود.
التهاب و برداشت (به وسیله جراحی) بخش‌هايی از روده كه به اسهال و سوء جذب نمك‌های صفراوی، ریزمغذی‌ها و درشت مغذی‌ها منجر می‌شود.
افزایش ترشحات معدی- روده‌ای همراه با التهاب و افزایش عبور كه منجر به اسهال و سوء جذب می‌شود.
دردشكمی، تهوع، استفراغ، تجمع گاز در روده و اسهال.
تنفرغذایی، اضطراب و ترس از خوردن مرتبط با تجربیات درد شكمی، تجمع گاز در روده، تهوع و اسهال.
تداعی غذاها، یا خوردن بدون تجربه غذاها، با علايم بد بیماری (منجر به اضطراب و اجتناب از غذا می‌شود كه دریافت را بیشتر محدود می‌نماید).
تأثیر متقابل دارو- مواد مغذی.
آلرژی‌های غذایی واقعی و مشاهده شده (درك شده).
محدودیت‌های غذایی كه هم توسط خود فرد تحمیل شده و هم ناشی از توجه و كار پزشك است.
نارسایی در رشد، كاهش وزن، كمبود درشت مغذی‌ها و سوء تغذیه پروتئین- انرژی.
منبع: دنیای تغذیه ش ۹۸
بیماری‌های
التهابی روده (IBD) اغلب به شکل دو بیماری كرون و كولیت اولسراتیو ظاهر
می‌شوند. سن شروع اين بيماری‌ها اغلب 15 تا 30 سالگی است؛ اما در بعضی
افراد نيز، اولین علايم شروع بیماری در بزرگسالی ظاهر می‌شود. هر دو جنس به
میزان مساوی در خطر ابتلا هستند. علل ايجاد بيماری IBD به طوركامل شناخته
نشده، اما به نظر می‌رسد كه تغيير فاكتورهای محیطی، فلورمیكروبی روده فرد
بیمار و وجود استعداد ژنتیكی و یك پاسخ ایمنی یا خود ایمنی غیرطبیعی در
دیواره‌های روده، در این عارضه دخیل باشند. حداقل بخشی از رفتار، عوارض و
شدت بيماری‌های التهابی روده ناشی از موتاسیون ژن‌ها روی كروموزوم‌های
مختلف است. به هر حال ژن‌های ویژه و نقش احتمالی آنها در ايجاد بيماری،
هنوز به طور كامل شناخته نشده‌اند.عامل ايجاد بيماری و تشديد آن احتمالاً پاسخ التهابی بیش از حد به یك میكروب خاص یا مجموعه‌ای از میكروب‌ها در فضای محوطه معدی- روده‌ای است. پاسخ التهابی بیش از اندازه گلبول‌های سفيد به انضمام درگیری موضعی و سیستمیك بعضی انواع اين گلبول‌ها (يعنی لوكوسیت‌ها)، منجر به رهاسازی پروستاگلاندین‌ها، پروتئازها، لوكوترین‌ها، ایكوزانوئیدها و رادیكال‌های فاقد اكسیژن از سلول‌های ديواره روده می‌شود. به نظر می‌رسد كه پاسخ التهابی بیش از حدی که در اين موارد بروز می‌کند، به میزان زیادی مسؤول آسیب‌های بافتی معدی- روده‌ای می‌باشد.
علاوه بر ميکروب‌ها، نقش آلرژی‌های غذایی و ديگر واكنش‌های ایمونولوژیكی (علاوه بر آلرژی) به برخی غذاها، در ايجاد بيماری التهابی روده و علايم آن نيز بايد در نظر گرفته شوند. نفوذ پذیری دیواره روده به مولكول‌های غذا و قطعات سلولی احتمالاً در شرایط التهابی افزایش می‌یابد كه اين خود موجب افزايش تأثیر متقابل آنتی ژن‌ها و سیستم ایمنی فرد و در نتيجه تشديد علايم بيماری می‌شود. البته بايد توجه داشت که شیوع آلرژی‌های غذایی در مقایسه با عدم تحمل نسبت به غذاها، کمتر است.
ابتلا به انواع مختلف عدم تحمل غذایی در اشخاص مبتلا به بیماری‌های التهابی روده، دو برابر بیشتر از دیگر افراد جامعه است. دلایل عدم تحمل غذاهای مختلف فراوان بوده و از جمله آنها می‌توان انسدادهای جزئی معدی-رودی، سوء جذب، اسهال، تغییر در عبور مواد غذايی از معده و روده، افزایش ترشحات دستگاه گوارش، تنفر از برخی غذاها و تاثير مصرف برخی غذاها با يکديگر را نام برد. از بين علل مختلف عدم تحمل غذاها، فقط بعضی از اين عوامل در افراد مبتلا به بيماری‌های التهابی روده، موجب عدم تحمل به غذاها و ايجاد يا تشديد علايم بيماری می‌شوند. به هرحال، نمی توان شروع بيماری التهابی روده و علايم بيماری را صرفا به آلرژی‌های غذایی و يا عدم تحمل غذایی در افراد مبتلا نسبت داد.
بعضی از علايم بالینی در بیماری كرون وكولیت اولسراتیو مشابه هستند. به عنوان مثال، عدم تحمل غذا، اسهال، تب، كاهش وزن، كم خونی، سوء تغذیه و نارسایی در رشد و تظاهرات خارج روده‌ای (التهابات مفصلی، مشكلات پوستی و اختلال كبدی) در هر دو بیماری بروز می‌كنند. به هرحال، این بیماری‌ها برحسب ویژگی‌های ژنتیكی، علايم بالینی و درمان، مشخصه‌های مربوط به خود را دارند.
اشخاص مبتلا به بیماری‌های التهابی روده یا IBD در خطر اشكال متعدد سوء تغذیه هستند و تغذیه یك نكته قابل ملاحظه در هر مرحله از بیماری است. گرچه سوء تغذیه در هر دو فرم IBD می‌تواند بروز كند، اما به طور عمده در كرون اتفاق می‌افتد و بروز آن در بیماران مبتلا به كرون نيز بيشتر نگران كننده است. در هر دو فرم IBD، خطر بدخیم شدن بیماری با طولانی شدن بيماری افزایش می‌یابد. دلایل افزایش خطر ابتلا به سوء تغذيه در اين بيماران به طور قطعی مشخص نشده، اما ممكن است وقوع آن با مرحله تكثیر سلولی و فاكتورهای تغذیه‌ای مرتبط باشد.
بیماری كرون
بیماری كرون ممكن است هر قسمتی از دستگاه معدی- رودی، از دهان تا مقعد را درگیر كند. شایع‌ترین الگو (حدود 60-50 درصد موارد)، ابتلای همزمان بخش ایلئوم دیستال روده کوچک و همچنين كولون می‌باشد و در 25-15 درصد موارد فقط روده كوچك یا فقط كولون درگیر می‌شود. در برخی از مبتلايان، التهاب ممكن است به تمام قسمت‌های روده سرايت نكند. درگیری مخاطی در بیماری كرون همه لایه‌های مخاطی را در بر می‌گيرد. وقتی التهاب، زخم، آبسه‌ها و فیستول‌ها برطرف می‌شوند، فیبروز، ضخیم شدن زیر مخاطی و زخم، ممكن است بروزكند كه منجر به تنگ شدن قسمت‌هایی از روده، تنگی‌های موضعی و انسداد جزئی یا كامل لومن روده می‌شود.
درمان پزشكی
در صورت عدم موفقیت در هنگام استفاده از داروها، جراحی جهت ترمیم تنگی‌ها یا برداشتن قسمت‌هایی از روده ممكن است ضروری باشد. در حدود 50 تا 70 درصد موارد بیماری كرون، نيازمند جراحی خواهند شد. جراحی، بیماری را درمان نمی‌كند، زیرا بیماری اغلب در عرض 1 تا 3 سال بعد از جراحی عود می‌كند و شانس عمل مجدد در زندگی بیمار بسته به نوع و سن در اولین عمل حدود 30 تا 70 درصد است. برداشت قسمت عمده ای از روده ممكن است منجر به درجات مختلف سوء‌جذب مایعات و مواد مغذی شود. در موارد حاد، بیماران ممكن است جراحی‌های وسیع یا متعدد داشته باشند كه به سندرم روده كوتاه و وابستگی به تغذیه وریدی جهت حفظ دریافت مقادیر كافی مواد مغذی و مايعات مناسب منجر می‌شود.
كولیت اولسراتیو
كولیت اولسراتیو فقط كولون را درگیر می‌كند و بیماری همیشه از ركتوم شروع می‌شود. آزمایش میكروسكوپی نشان می‌دهد که نقاط مختلف و پراکنده ای از کولون ملتهب و دچار زخم‌های كوچك است. تنگی و باریك شدن روده معمولاً در اين بيماری شایع نبوده، اما خونریزی ركتوم یا اسهال خونی نسبتاً شایع می‌باشد.
كولیت اولسراتیو عمدتاً در جوان‌های بین 30-15 سال و مجددا در 60-50 سالگی آنها اتفاق می‌افتد؛ گرچه هیچ سنی مستثنی نیست. خطر سرطان در اشخاصِ مبتلا به دوره طولانی بیماری افزايش می‌يابد. در بیماری حاد و با افزایش خطر سرطان، برداشت كامل كولون با ایجاد ایلئوستومی، كیسه ایلئال یا آناستوزموزیس (ایجاد منفذ بین دو فضا) مقعدی، توصیه می‌شود.
درمان پزشكی
اهداف درمان در بیماری‌های التهابی روده، ایجاد و تداوم تسكین عوارض و بهبود وضعیت تغذیه‌ای فرد می‌باشد. به نظر می‌رسد كه درمان تظاهرات اولیه معدی- روده‌ای، بیشتر اشكال خارج روده‌ای بیماری را درمان می‌كند. مؤثرترین داروها در مراحل حاد بیماری، كورتیكواستروئیدها هستند؛ اگر چه مواد ضدالتهابی (آمینوسالیسیلات‌ها)، مواد مهاركننده سیستم ایمنی (سیكلوسپورین، آزاتیوپرین، مركاپتوپورین) و آنتی بیوتیك‌ها(مترونیدازول)، ممكن است جهت حفظ تسكین موقتی استفاده شوند. هر يک از این داروها از نظرنتایج پزشكی و تغذیه‌ای، اثراتی دارند. یكی از جدیدترین عوامل درمانی، فاكتور نكروزی ضدتومور تك دودمانی (Anti-TNE) می‌باشد كه یكی از سیتوكین‌های التهابی اولیه را غیرفعال می‌كند كه معمولاً در حادترین موارد بیماری كرون و در درمان فیستول‌ها استفاده می‌شود، اما تاثير آن در درمان كولیت اولسراتیو مشخص نشده است. به نظر می‌رسد استفاده از كشت‌های پره بیوتیك‌ها و پروبیوتیك‌ها مناسب باشد، زیرا در تغییر میكروفلورای معدی-روده‌ای و همچنين ارتقای پاسخ ایمونولوژیكی در سطح روده کاربرد دارند.
مشكلات تغذیه‌ای بالقوه مرتبط با بیماری‌های التهابی روده
كم‌خونی‌های مرتبط با از دست دادن خون و دریافت كم غذا.
باریك و تنگ شدن سیستم معدی- روده‌ای كه منجر به تجمع گاز، تهوع، رشد بیش از حد باكتری‌ها و اسهال می‌شود.
التهاب و برداشت (به وسیله جراحی) بخش‌هايی از روده كه به اسهال و سوء جذب نمك‌های صفراوی، ریزمغذی‌ها و درشت مغذی‌ها منجر می‌شود.
افزایش ترشحات معدی- روده‌ای همراه با التهاب و افزایش عبور كه منجر به اسهال و سوء جذب می‌شود.
دردشكمی، تهوع، استفراغ، تجمع گاز در روده و اسهال.
تنفرغذایی، اضطراب و ترس از خوردن مرتبط با تجربیات درد شكمی، تجمع گاز در روده، تهوع و اسهال.
تداعی غذاها، یا خوردن بدون تجربه غذاها، با علايم بد بیماری (منجر به اضطراب و اجتناب از غذا می‌شود كه دریافت را بیشتر محدود می‌نماید).
تأثیر متقابل دارو- مواد مغذی.
آلرژی‌های غذایی واقعی و مشاهده شده (درك شده).
محدودیت‌های غذایی كه هم توسط خود فرد تحمیل شده و هم ناشی از توجه و كار پزشك است.
نارسایی در رشد، كاهش وزن، كمبود درشت مغذی‌ها و سوء تغذیه پروتئین- انرژی.
منبع: دنیای تغذیه ش ۹۸
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر