نوشته : برليانت بزرگمهر
بشر امروزي در جهاني زندگي مي‌كند كه تمدن و صنعت و تبعات آن، ناخواسته و اجتناب‌ناپذير، گريبانگيرش شده و با زندگيش عجين گشته است. رفاه و آسايش ناشي از زندگي متمدن صنعتي از يك طرف و شيوع بيماري‌ها و اختلالات ناگزير ناشي از صنعت از طرف ديگر، انسان‌ها را در گردباد وسوسه‌هاي زندگي متمدن امروزي و اضطراب و سردرگمي حاصل از تبعات نامطلوب آن قرار داده است. در اين ميان يك سري عادات و رفتارهاي اجتماعي ناخواسته ناشي از ناآگاهي و دنباله‌روي افراد از تبعات اين چنين جامعه‌اي، مزيد بر علت شده و به مشكلات و عوارض زندگي صنعتي امروزي دامن زده است كه از جمله متداول‌ترين اين عادات، مي‌توان به عادت به كشيدن سيگار و در واقع آلوده شدن به مصرف سيگار اشاره نمود. اين عادت مضر و نامطلوب آنچنان لطمه‌اي به سلامت و بهداشت جوامع وارد ساخته كه مسؤولين بهداشتي ممالك مختلف جهان را دچار نگراني نموده و آنان را بر آن داشته است كه عاجلانه به فكر انديشيدن راه‌هايي مفيد و سريع جهت ترك اين عادت ناپسند و ريشه‌كن كردن اين بلا از جوامع مختلف بيفتند.
دو سوال:
استعمال دخانيات چه مضرات و اشكالاتي در بر دارد كه اين‌چنين نگراني بزرگي در جوامع بهداشتي جهان ايجاد نموده است؟
جهت برقراري تندرستي و بازسازي نيرو، توان و قدرت ايمني افراد سيگاري چه ترفندهاي تغذيه‌اي بايد بكار برده شود تا سلامت به خطر افتاده آنان را بتوان نجات داد؟
در اين مجموعه، ابتدا به لطماتي كه سيگار به سلامت افراد وارد مي‌سازد اشاره‌اي خواهيم داشت و سپس به بررسي تغذيه صحيح براي سيگاري‌ها خواهيم پرداخت. نيكوتين كه ماده اصلي انواع سيگار مي‌باشد يك ماده سمي است كه نه تنها مورد استفاده سلول‌ها قرار نمي‌گيرد، بلكه بدن براي تحمل و پايداري در برابر اين سم مهلك و خنثي كردن آن بايد مقدار زيادي نيرو و انرژي صرف نمايد. با اين وجود ممكن است اثرات مضر و مهلك آن بر بدن باقي بماند.
اختلالات گسترده ناشي از مصرف سيگار:
دود سيگار بر قلب و دستگاه گردش خون اثرات نامطلوب و زيان‌آوري بجا مي‌گذارد كه حتي مي‌تواند امكان بروز سكته‌هاي قلبي و مغزي را افزايش دهد.
مهم‌ترين و مهلك‌ترين تاثير دود سيگار بر دستگاه تنفس و بخصوص ريه‌ها مي‌باشد كه لطمات بسيار ناگوار و خطرناكي بر اين دستگاه وارد مي‌سازد و جبران آن مي‌تواند گاه واقعاً دشوار باشد.
تاثير مضر ديگر سيگار بر دستگاه گوارش است كه منجر به عوارض گوارشي و اختلال در هضم و جذب مواد غذايي مي‌شود.
دود سيگار دستگاه عصبي را نيز بي‌نصيب نمي‌گذارد و اثرات مخرب و نامطلوبي بر سيستم عصبي و وضعيت رفتاري فرد بجا مي‌گذارد.
كاهش قدرت ايمني و آسيب‌پذير شدن در برابر عفونت‌ها و بيماري‌ها از ديگر اختلالاتي است كه گريبانگير اشخاص سيگاري مي‌شود.
خانم‌ها در سنين يائسگي چنانچه عادت به كشيدن سيگار داشته باشند بيش از افراد غير سيگاري در معرض پوكي استخوان قرار مي‌گيرند. البته عوامل ديگري مانند تغذيه ناكافي (بخصوص از نظر كلسيم، فسفر، منيزيم و فلوئور)، قرار نگرفتن به مدت كافي در برابر نور خورشيد به طور مستقيم، و استخوان‌بندي ظريف نيز در پوكي استخوان دخالت دارند، ولي كشيدن سيگار پوكي استخوان را تشديد مي‌كند.
سيگاري بودن احتمال ابتلا به سرطان به خصوص سرطان ريه را افزايش مي‌دهد.
دود سيگار بر سلامت پوست نيز اثرات نامطلوب بجا مي‌گذارد.
اما مهم‌ترين اثرات مخرب و مضر دود سيگار، در دوران بارداري و شيردهي بر سلامت جنين و نوزادان است كه اختلالات مهمي براي آنان در بردارد و مي‌تواند براي جنين و نوزاد خطرناك و گاه حتي غيرقابل جبران باشد.
شيوع بالاي مرگ و مير در بين سيگاري‌ها نسبت به افراد غير سيگاري، به علت عوارض ناشي از مصرف سيگار بوده و در تحقيقات كشورهاي مختلف جهان تاييد شده است.
پس از اين مرور اجمالي لازم است اثرات زيانبار و مهلكي را كه سيگار بر هر يك از اندام‌ها و ارگان‌هاي بدن بجا مي‌گذارد به تفصيل بررسي نموده و ترفندهاي تغذيه‌اي را جهت رفع و جبران لطمات وارده، مورد بحث قرار دهيم. در شروع بحث لازم است متذكر شويم كه جهت ترميم و بازسازي اثرات مخرب سيگار بر سلامت شخص و قبل از هر نوع چاره جويي و اتخاذ تدابير تغذيه‌اي به منظور تامين هر چه بيشتر سلامت افراد سيگاري، لازم است در ابتدا اشخاص معتاد به سيگار هر چه سريع‌تر و با عزمي راسخ، به ترك سيگار مبادرت نموده و خود را از شر گزندهاي خطرناك اين ماده سمي و زيان‌آور نجات دهند و سپس به تامين سلامت خود بپردازند.
تغذيه مناسب افرادي كه اقدام به ترك سيگار كرده‌اند:
استفاده از موادي كه موجب كاهش چربي‌هاي نامطلوب خون بشود.
مصرف موادي كه فشار خون را به حد تعادل رسانده و در اين محدوده حفظ نمايد.
موادي كه از لخته شدن خون در رگ‌ها جلوگيري كنند.
مواد خوراكي كه باعث افزايش كلسترول خوب يا HDL در خون بشوند.
مواد غذايي حاوي استروژن گياهي (فيتواستروژن) كه از تشكيل پلاك در رگ‌ها پيشگيري نمايند.
براي دستيابي به نتايج فوق لازم است مصرف روغن در برنامه غذايي آنان كاهش يابد. غذاهاي مصرفي اين افراد به صورت آبپز يا بخارپز يا كباب شده تهيه گردد و از سرخ كردن مواد غذايي تا حدامكان پرهيز شود. در صورتيكه مجبور به سرخ كردن برخي از غذاها (مانند انواع خورش‌ها) هستند بايد به تفت دادن مختصر با روغن كم و به مدت كوتاه اكتفا نمايند. روغن مصرفي بايد از نوع روغن‌هاي گياهي مايع انتخاب شود. روغن زيتون به علت دارا بودن اسيدهاي چرب با يك باند مضاعف، تاثير مهمي در كاهش چربي‌هاي نامطلوب خون داشته و مانع رسوب پلاك در جدار رگ‌ها مي‌شود. دانه زيتون هم به شرط آنكه بدون نمك نگهداري شود، داراي همين خاصيت مفيد در حفظ سلامت قلب و عروق مي‌باشد.
ميوه‌ها، سبزي‌ها، حبوبات و مغزها:
ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه به علت دارا بودن برخي مواد شيميايي كه به طور طبيعي در گياهان موجود است و به نام فيتوكميكال‌ها ناميده مي‌شود، تاثير مهمي در حفظ سلامت قلب و عروق دارند. ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه خام همچنين حاوي تركيبات آنتي اكسيداني از قبيل برخي ويتامين‌ها و مواد معدني مهمي هستند كه موجب كاهش چربي‌هاي نامطلوب خون، تنظيم تعادل فشار خون، پيشگيري از اختلالات قلبي- عروقي و سكته‌هاي قلبي و مغزي و به طور كلي حفظ سلامت قلب و عروق مي‌شوند. مصرف ميوه‌هايي مانند مركبات، انار، سيب، انگور، گلابي، توت‌فرنگي و سبزي‌ها و ميوه‌هاي زرد تيره يا نارنجي مانند هويج، كدو حلوايي، هلو، انبه و سبزي‌هاي داراي برگ سبز تيره در پيشگيري از عوارض و مشكلات قلبي– عروقي موثرند. سبزي‌هاي خانواده پياز مانند سير، پيازچه، موسير، پياز و تره‌فرنگي به كنترل كلسترول و ساير چربي‌هاي نامطلوب خون و نيز كنترل فشار خون و حفظ تعادل آن كمك مي‌نمايند، بنابراين مصرف آنها بسيار مفيد است. حبوبات (نخود، لوبيا، باقلا، ماش، لپه، عدس و ...) بخصوص لوبياي سويا كه يكي از غني‌ترين منابع فيتوكميكال‌ها است، در كاهش كلسترول و ساير چربي‌هاي خون و پيشگيري از عوارض قلبي- عروقي و حفظ سلامت قلب و عروق تاثير مهمي دارد. مغز دانه‌ها يا انواع آجيل (بادام، پسته، گردو، فندق، بادام زميني، بادام هندي و... ) با داشتن تركيبات آنتي اكسيداني و فيبر، مي‌توانند از عوارض و مشكلات قلبي و سيستم گردش خون جلوگيري نمايند، مشروط بر آنكه انواع آجيل به صورت تازه و بدون نمك مصرف شوند و در مصرف آنها زياده روي نشود.
انواع ماهي:
انواع ماهي دريا بخصوص ماهي‌هاي چرب مانند ماهي سالمون، ساردين و ماهي تازه تن از منابع غني اسيدهاي چرب امگا - 3 بوده و با كاهش چربي‌هاي خون و حفظ تعادل فشار خون مي‌توانند تاثير مهمي در سلامت قلب و عروق داشته باشند. لازم به ذكر است كه چنانچه ماهي بصورت كباب شده يا بريان شده در فر طبخ شود بسيار مفيدتر از نوع سرخ كرده آن است. بهتر است از سرخ كردن ماهي، بخصوص با روغن زياد و به مدت طولاني پرهيز شود.
شيريني‌جات:
افراد سيگاري، پس از ترك سيگار لازم است در مصرف مواد شيرين و تنقلاتي كه در تهيه آنها از قند و شكر استفاده مي‌شود افراط نكنند، زيرا يكي از عوامل مهم ازدياد چربي‌هاي نامطلوب خون و افزايش فشار خون، مصرف قند و شكر و انواع شيريني‌ها به مقدار زياد است.
بهتر است بجاي انواع شيريني و مواد شيرين، از مواد نشاسته‌اي در حد تعادل استفاده شود. نمك از موادي است كه موجب افزايش فشار خون و اختلالات قلبي- عروقي مي‌شود، بنابراين بايد نمك غذا را كاهش دهند و از مصرف غذاهاي پر نمك و شور اجتناب نمايند.
در شماره بعدي مجله، در مورد ساير اختلالات ناشي از مصرف سيگار و برنامه غذايي صحيح جهت برخورداري افراد از سلامت كامل پس از ترك سيگار بحث و بررسي خواهيم داشت.
منبع: دنیای تغذیه ش 114
دو سوال:
استعمال دخانيات چه مضرات و اشكالاتي در بر دارد كه اين‌چنين نگراني بزرگي در جوامع بهداشتي جهان ايجاد نموده است؟
جهت برقراري تندرستي و بازسازي نيرو، توان و قدرت ايمني افراد سيگاري چه ترفندهاي تغذيه‌اي بايد بكار برده شود تا سلامت به خطر افتاده آنان را بتوان نجات داد؟
در اين مجموعه، ابتدا به لطماتي كه سيگار به سلامت افراد وارد مي‌سازد اشاره‌اي خواهيم داشت و سپس به بررسي تغذيه صحيح براي سيگاري‌ها خواهيم پرداخت. نيكوتين كه ماده اصلي انواع سيگار مي‌باشد يك ماده سمي است كه نه تنها مورد استفاده سلول‌ها قرار نمي‌گيرد، بلكه بدن براي تحمل و پايداري در برابر اين سم مهلك و خنثي كردن آن بايد مقدار زيادي نيرو و انرژي صرف نمايد. با اين وجود ممكن است اثرات مضر و مهلك آن بر بدن باقي بماند.
اختلالات گسترده ناشي از مصرف سيگار:
دود سيگار بر قلب و دستگاه گردش خون اثرات نامطلوب و زيان‌آوري بجا مي‌گذارد كه حتي مي‌تواند امكان بروز سكته‌هاي قلبي و مغزي را افزايش دهد.
مهم‌ترين و مهلك‌ترين تاثير دود سيگار بر دستگاه تنفس و بخصوص ريه‌ها مي‌باشد كه لطمات بسيار ناگوار و خطرناكي بر اين دستگاه وارد مي‌سازد و جبران آن مي‌تواند گاه واقعاً دشوار باشد.
تاثير مضر ديگر سيگار بر دستگاه گوارش است كه منجر به عوارض گوارشي و اختلال در هضم و جذب مواد غذايي مي‌شود.
دود سيگار دستگاه عصبي را نيز بي‌نصيب نمي‌گذارد و اثرات مخرب و نامطلوبي بر سيستم عصبي و وضعيت رفتاري فرد بجا مي‌گذارد.
كاهش قدرت ايمني و آسيب‌پذير شدن در برابر عفونت‌ها و بيماري‌ها از ديگر اختلالاتي است كه گريبانگير اشخاص سيگاري مي‌شود.
خانم‌ها در سنين يائسگي چنانچه عادت به كشيدن سيگار داشته باشند بيش از افراد غير سيگاري در معرض پوكي استخوان قرار مي‌گيرند. البته عوامل ديگري مانند تغذيه ناكافي (بخصوص از نظر كلسيم، فسفر، منيزيم و فلوئور)، قرار نگرفتن به مدت كافي در برابر نور خورشيد به طور مستقيم، و استخوان‌بندي ظريف نيز در پوكي استخوان دخالت دارند، ولي كشيدن سيگار پوكي استخوان را تشديد مي‌كند.
سيگاري بودن احتمال ابتلا به سرطان به خصوص سرطان ريه را افزايش مي‌دهد.
دود سيگار بر سلامت پوست نيز اثرات نامطلوب بجا مي‌گذارد.
اما مهم‌ترين اثرات مخرب و مضر دود سيگار، در دوران بارداري و شيردهي بر سلامت جنين و نوزادان است كه اختلالات مهمي براي آنان در بردارد و مي‌تواند براي جنين و نوزاد خطرناك و گاه حتي غيرقابل جبران باشد.
شيوع بالاي مرگ و مير در بين سيگاري‌ها نسبت به افراد غير سيگاري، به علت عوارض ناشي از مصرف سيگار بوده و در تحقيقات كشورهاي مختلف جهان تاييد شده است.
پس از اين مرور اجمالي لازم است اثرات زيانبار و مهلكي را كه سيگار بر هر يك از اندام‌ها و ارگان‌هاي بدن بجا مي‌گذارد به تفصيل بررسي نموده و ترفندهاي تغذيه‌اي را جهت رفع و جبران لطمات وارده، مورد بحث قرار دهيم. در شروع بحث لازم است متذكر شويم كه جهت ترميم و بازسازي اثرات مخرب سيگار بر سلامت شخص و قبل از هر نوع چاره جويي و اتخاذ تدابير تغذيه‌اي به منظور تامين هر چه بيشتر سلامت افراد سيگاري، لازم است در ابتدا اشخاص معتاد به سيگار هر چه سريع‌تر و با عزمي راسخ، به ترك سيگار مبادرت نموده و خود را از شر گزندهاي خطرناك اين ماده سمي و زيان‌آور نجات دهند و سپس به تامين سلامت خود بپردازند.
تغذيه مناسب افرادي كه اقدام به ترك سيگار كرده‌اند:
استفاده از موادي كه موجب كاهش چربي‌هاي نامطلوب خون بشود.
مصرف موادي كه فشار خون را به حد تعادل رسانده و در اين محدوده حفظ نمايد.
موادي كه از لخته شدن خون در رگ‌ها جلوگيري كنند.
مواد خوراكي كه باعث افزايش كلسترول خوب يا HDL در خون بشوند.
مواد غذايي حاوي استروژن گياهي (فيتواستروژن) كه از تشكيل پلاك در رگ‌ها پيشگيري نمايند.
براي دستيابي به نتايج فوق لازم است مصرف روغن در برنامه غذايي آنان كاهش يابد. غذاهاي مصرفي اين افراد به صورت آبپز يا بخارپز يا كباب شده تهيه گردد و از سرخ كردن مواد غذايي تا حدامكان پرهيز شود. در صورتيكه مجبور به سرخ كردن برخي از غذاها (مانند انواع خورش‌ها) هستند بايد به تفت دادن مختصر با روغن كم و به مدت كوتاه اكتفا نمايند. روغن مصرفي بايد از نوع روغن‌هاي گياهي مايع انتخاب شود. روغن زيتون به علت دارا بودن اسيدهاي چرب با يك باند مضاعف، تاثير مهمي در كاهش چربي‌هاي نامطلوب خون داشته و مانع رسوب پلاك در جدار رگ‌ها مي‌شود. دانه زيتون هم به شرط آنكه بدون نمك نگهداري شود، داراي همين خاصيت مفيد در حفظ سلامت قلب و عروق مي‌باشد.
ميوه‌ها، سبزي‌ها، حبوبات و مغزها:
ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه به علت دارا بودن برخي مواد شيميايي كه به طور طبيعي در گياهان موجود است و به نام فيتوكميكال‌ها ناميده مي‌شود، تاثير مهمي در حفظ سلامت قلب و عروق دارند. ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه خام همچنين حاوي تركيبات آنتي اكسيداني از قبيل برخي ويتامين‌ها و مواد معدني مهمي هستند كه موجب كاهش چربي‌هاي نامطلوب خون، تنظيم تعادل فشار خون، پيشگيري از اختلالات قلبي- عروقي و سكته‌هاي قلبي و مغزي و به طور كلي حفظ سلامت قلب و عروق مي‌شوند. مصرف ميوه‌هايي مانند مركبات، انار، سيب، انگور، گلابي، توت‌فرنگي و سبزي‌ها و ميوه‌هاي زرد تيره يا نارنجي مانند هويج، كدو حلوايي، هلو، انبه و سبزي‌هاي داراي برگ سبز تيره در پيشگيري از عوارض و مشكلات قلبي– عروقي موثرند. سبزي‌هاي خانواده پياز مانند سير، پيازچه، موسير، پياز و تره‌فرنگي به كنترل كلسترول و ساير چربي‌هاي نامطلوب خون و نيز كنترل فشار خون و حفظ تعادل آن كمك مي‌نمايند، بنابراين مصرف آنها بسيار مفيد است. حبوبات (نخود، لوبيا، باقلا، ماش، لپه، عدس و ...) بخصوص لوبياي سويا كه يكي از غني‌ترين منابع فيتوكميكال‌ها است، در كاهش كلسترول و ساير چربي‌هاي خون و پيشگيري از عوارض قلبي- عروقي و حفظ سلامت قلب و عروق تاثير مهمي دارد. مغز دانه‌ها يا انواع آجيل (بادام، پسته، گردو، فندق، بادام زميني، بادام هندي و... ) با داشتن تركيبات آنتي اكسيداني و فيبر، مي‌توانند از عوارض و مشكلات قلبي و سيستم گردش خون جلوگيري نمايند، مشروط بر آنكه انواع آجيل به صورت تازه و بدون نمك مصرف شوند و در مصرف آنها زياده روي نشود.
انواع ماهي:
انواع ماهي دريا بخصوص ماهي‌هاي چرب مانند ماهي سالمون، ساردين و ماهي تازه تن از منابع غني اسيدهاي چرب امگا - 3 بوده و با كاهش چربي‌هاي خون و حفظ تعادل فشار خون مي‌توانند تاثير مهمي در سلامت قلب و عروق داشته باشند. لازم به ذكر است كه چنانچه ماهي بصورت كباب شده يا بريان شده در فر طبخ شود بسيار مفيدتر از نوع سرخ كرده آن است. بهتر است از سرخ كردن ماهي، بخصوص با روغن زياد و به مدت طولاني پرهيز شود.
شيريني‌جات:
افراد سيگاري، پس از ترك سيگار لازم است در مصرف مواد شيرين و تنقلاتي كه در تهيه آنها از قند و شكر استفاده مي‌شود افراط نكنند، زيرا يكي از عوامل مهم ازدياد چربي‌هاي نامطلوب خون و افزايش فشار خون، مصرف قند و شكر و انواع شيريني‌ها به مقدار زياد است.
بهتر است بجاي انواع شيريني و مواد شيرين، از مواد نشاسته‌اي در حد تعادل استفاده شود. نمك از موادي است كه موجب افزايش فشار خون و اختلالات قلبي- عروقي مي‌شود، بنابراين بايد نمك غذا را كاهش دهند و از مصرف غذاهاي پر نمك و شور اجتناب نمايند.
در شماره بعدي مجله، در مورد ساير اختلالات ناشي از مصرف سيگار و برنامه غذايي صحيح جهت برخورداري افراد از سلامت كامل پس از ترك سيگار بحث و بررسي خواهيم داشت.
منبع: دنیای تغذیه ش 114
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر