تغذيه درماني در بيـماری‌هاي کبدي

نوشته : دكتر احمدرضا درستی 

در بخش‌های قبل گفتيم که کبد نقش بسيار پراهميتی در حفظ سلامت و طول عمر انسان بعهده دارد و تغييرات مقتضی را در مواد مغذی دريافتی بدن ايجاد کرده و همچنين ترکيبات مواد مختلف خون را به نحو مناسب تنظيم مي‌نمايد. بسياری از مواد مغذی از قبيل ويتامين‌ها و برخی مواد معدنی در کبد ذخيره مي‌شوند و به هنگام نياز، در اختيار بافت‌های بدن قرار مي‌گيرند. در عين حال، مواد سمي‌ نيز از طريق خون به کبد رفته و در آنجا خنثی سازی شده و در نهايت از بدن بصورت غيرفعال شده همراه ادرار دفع مي‌شوند. همچنين باکتری‌ها و ذرات زائد موجود در جريان خون نيز توسط سلول‌های کوپفر کبدی فيلتر شده و از بدن دفع مي‌گردند.

علاوه بر متابوليسم و ذخيره کردن مواد مغذی، کبد ضمنا صفرا نيز توليد مي‌کند. نمک‌های صفراوی برای هضم و جذب چربی و ويتامين‌های محلول در چربی استفاده مي‌شوند و بيلی روبين (محصول نهايی انهدام گلبول قرمز) در کبد تجميع شده و از طريق صفرا دفع مي‌شود.
بيماری‌های متعددی کبد را متاثر مي‌کنند که در بين آنها برخی ريشه غذا و تغذيه دارند. بعنوان مثال، ويروس هپاتيت A معمولا از راه غذا و آب آلوده به بدن فرد وارد شده و خود را به کبد مي‌رساند و اين عضو را بيمار مي‌نمايد. ديگر اينکه برخی مسموميت‌های ناشی از قارچ‌ها (از قبيل سم آفلاتوکسين مترشحه از قارچ آسپرژيلوس فلاووس) مي‌توانند حتی موجب ازهم پاشيده شدن اين عضو حياتی بدن شوند.
وضع تغذيه بيماران مبتلا به بيماری‌های کبدی مي‌تواند تحت تاثير بيماری آنها قرار گيرد. برای ارزيابی وضعيت تغذيه اين افراد، شاخص‌های مناسبی که (در صورت کنترل مکرر) مي‌توانند مفيد واقع شوند، اندازه‌گيری تن‌سنجی و بررسی دريافت غذايی آنها است. شايد بهترين راه ارزيابی تغذيه، ترکيب اين پارامترها با پارامترهای ارزيابی کلی فردی (SGA) باشد. در اين روش از تعداد محدودی شاخص‌هايی که توسط متخصص مجرب بالينی به دست آمده استفاده مي‌شود.

مشکلات غذا خوردن:

به دليل وجود بی‌اشتهايی، تهوع، فقدان حس چشايی و ساير عوارض گوارشی، دريافت کافی مواد مغذی کار مشکلی است. با توجه به آسيت، شکايت مکرر بيماران از سيری زودرس است. وعده‌های غذايی بيشتر و کوچک‌تر بهتر از 3 وعده غذايی تحمل مي‌شوند. به علاوه شواهد نشان داده‌اند که غذا خوردن‌های مکرر باعث بهبودی و تعادل نيتروژن نيز شده و از کاهش قند خون جلوگيری مي‌کند. مايعات مکمل خوراکی نيز لازم است دريافت گردند و در صورت لزوم از تغذيه با لوله روده‌ای هم استفاده شود. تغذيه اضافی بايد برای بيماران کبدی مبتلا به سوء تغذيه که کمتر از 8/0 گرم پروتئين و 30 كيلوکالری به ازای هر کيلوگرم وزن بدن دريافت مي‌کنند و همچنين برای افرادي‌که در معرض خطر عوارض کشنده بيماری هستند، در نظر گرفته شود. واريس مری (که گاها در اين بيماران اتفاق مي‌افتد)، معمولا تضادی با تغذيه از طريق لوله ندارد.

ارزشيابی تغذيه‌ای بيماران مبتلا به بيماری‌های کبدی:

1- تاريخچه شامل موارد زير:
 تغييرات وزن (نوسانات وزن ناشی از آسيت و ادم بايد در نظر گرفته شود).
اشتها (که ممکن است در اثر بيماری کاهش يافته باشد).
 تغيير حس چشايی و سيری زودرس مورد توجه باشد.
 با پرکردن پرسشنامه ياد آمد غذايی مقدار دريافت مواد مغذی (کالری، پروتئين و سديم) تعيين شود.
 مشکلات تغذيه‌ای مقاوم (تهوع، استفراغ، اسهال، يبوست و اشکال در جويدن و بلعيدن) تعيين گردند.
2- ارزيابی شرايط جسماني:
 تحليل ماهيچه شرايط خطرناکی است که در اثر کم تحرکی و ضعف ناشی از بيماری و کم غذايی اتفاق مي‌افتد. اين نکته لازم است در ارزيابی تغذيه‌ای مورد توجه کافی قرار گيرد.
 ذخاير چربی ممکن است هنگام سوء‌تغذيه ناشی از کمبود دريافت غذايی در اين بيماران اتفاق افتد.
 آسيت يا ادم نيز مي‌تواند نشانه کمبود دريافت غذا و يا نشانه بدی عملکرد کبد باشد.
3- کنترل شرايط موجود:
 مشکلاتی که مي‌توانند بر روی وضعيت تغذيه‌ای اثر بگذارند (مثل انسفالوپاتی کبدی، خونريزی دستگاه گوارش، ناتوانی کليه و عفونت) بايد بررسی شوند.
4- درجه بندی وضعيت تغذيه (بر اساس نتايج پارامترهای بالا):
مبتلايان به بيماری‌های کبدی بر اساس نتايج بررسی‌ها ممکن است از نظر تغذيه يکی از سه وضعيت را داشته باشند:
 خوب تغذيه شده
 متوسط يا مظنون به سوء تغذيه
 سوء‌تغذيه شديد

ســوء‌تغـذيه:

سوء‌تغذيه متوسط تا شديد يک وضعيت معمول در بيماري‌های کبدی پيشرفته است. بايد در نظر داشت که سوء‌تغذيه نقش بزرگی در آسيب شناسی صدمات کبدی بازی مي‌کند و اثر منفی در پيش آگهی بيماری دارد.
عوامل متعددی وجود دارند که با هم بر پيشرفت سوء تغذيه بيماري‌های کبدی اثر مي‌گذارند. دريافت ناکافی غذا از طريق دهان نقش مهمي‌ در آن ايفا مي‌کند و ناشی از بی‌اشتهايی، از بين رفتن حس چشايی، سيری زودرس، تهوع و استفراغ (ناشی از خود بيماری و يا داروهای مورد استفاده برای درمان آن از قبيل مدرها، تجزيه کننده‌های اسيدهای صفراوی، نئومايسين) مي‌باشد. ساير علل دريافت ناکافی غذا، محدوديت رژيمي ‌و رژيم‌های بيمارستانی ناخوشايند هستند.
سوء‌هضم و سوء‌جذب نقش مهمي‌در سوء‌تغذيه بيماري‌های کبدی بازی مي‌کند. اسهال چرب در سيروز شايع است؛ مخصوصا اگر مجاری صفراوی هم درگير شده و انسداد به وجود آمده باشد. مصرف داروها نيز مي‌تواند منجر به اتلاف و سوء جذب گردد. به علاوه تغيير متابوليسم که معلول ثانويه عدم کارايی کبد است، مي‌تواند به طرق مختلف باعث سوءتغذيه گردد.
تغيير ذخاير کبدی، کاهش حمل و نقل بوسيله پروتئين‌های ساخته شده در کبد و اتلاف کليوی (که با بيماری کبدی الکلی و پيشرفته همراه مي‌شود)، همگی بر روی کارکرد ريزمغذی‌ها اثر مي‌گذارند. متابوليسم غير عادی درشت مغذي‌ها و همچنين افزايش مصرف انرژی نيز مي‌تواند در سوء‌تغذيه نقش داشته باشد. نهايتا اتلاف پروتئين مي‌تواند از تخليه حجم زيادی از مايعات با سوزن ناشی گردد. در شماره آينده به ادامه مطلب خواهيم پرداخت.

مغزها و مشكلات روماتيسمي

نقرس، آرتروز استخوان و آرتروز روماتیسمي از شایع‌ترین و دردناک‌ترین مشکلات مفصلی هستند، اما یک رژیم غذایی سالم می‌تواند جلوی بروز علائم این بیماری‌ها را بگیرد یا آنها را کاهش دهد. همه مغزها سرشار از مواد مغذی هستند و می‌توانند برای سلامتی مفاصل شما سودمند باشند. برای گرفتن بهترین نتیجه، در خوردن آنها اعتدال را حفظ کنید و از آنها به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی متوازن استفاده کنید. همچنین مشکلات مربوط به سلامتی خود را با پزشکتان در میان بگذارید.

با وجود 5/3 گرم فیبر غذایی در هر انس، بادام از این نظر از بسیاری از مغزهای دیگر غنی‌تر است. بنا به گزارش موسسه لینوس پالینگ، التهاب مزمن از عوامل خطرناک برای مشکلات مفصلی است، مانند آرتروز روماتیسمی، اما یک رژیم غذایی سرشار از فیبر می‌تواند این التهاب‌ها را کم کند. آنتی اکسیدان‌ها هم برای سلامت مفاصل مفید هستند و بادام یکی از منابع مهم ویتامین E است كه اين ويتامين از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها، محسوب می‌شود. در بادام مواد مغذی ضد التهاب دیگری هم مانند منیزیم و ویتامین B6 وجود دارد.

فندق هم یکی از منابع مهم منیزیم (که از مواد مغذي ضروری ضد التهاب است)، محسوب می‌شود. افرادی که بیشتر چربی‌های بدنشان را از طریق چربی‌های اشباع نشده تامین می‌کنند، کمتر به التهاب مفاصل مثل آرتروز یا نقرس مربوط به آرتروز دچار مي‌شوند. صدگرم فندق به تنهایی حاوی 9/12 گرم از این نوع چربی‌ها است.

يکی از خواص منحصر به فرد گردو در مقایسه با سایر مغزها، این است که گردو حاوی  اسید آلفا- لینولنیک است. این ماده از اسيدهاي چرب ضروری امگا-3 مي‌باشد. طبق گزارش دانشگاه مریلند، شما می‌توانید با مصرف چربی‌های امگا- 3 خطر ابتلا به بیماری‌های مفصلی، مثل آرتروز روماتیسمي را کاهش دهید. هر انس گردوی سیاه حاوی 6/0گرم اسید آلفا- لینولنیک است، روغن گردو هم منبع خوبی از این ماده مي‌باشد، اما فیبر و منیزیم ندارد.

دریافت بیش از حد پروتئین از منابع حیوانی، مثل گوشت‌های چرب یا پنیرهای پرچرب، می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به نقرس شود. مغزها یکی از بهترین منابع جایگزین دریافت پروتئین بدون کلسترول هستند. برای داشتن مفاصلی هر چه سالم‌تر، بهتر است از مغزهای بدون نمک استفاده کنید تا دریافت سدیم به حداقل برسد. فراموش نکنید که این مغزها با داشتن 204 – 158كيلوکالری در هر انس (28 گرم) موادی پر کالری محسوب مي‌شوند، بنابراين در خوردن مغزها اعتدال را رعایت کنید تا گرفتار اضافه وزن نشوید، زیرا چاقی خود یکی از عوامل نقرس و آرتروز استخوان است.

منبع: دنیای تغذیه  ش ۱۱۵