نوشته: مريم آريافر كارشناس تغذيه، كارشناس ارشد صنايع غذايي
از
آغاز تمدن بشري گياهان نه تنها در طبخ غذاهاي مورد استفاده انسان‌ها نقش
مهمي داشته‌اند، بلكه در درمان‌هاي طبي هم همراه انسان بوده‌اند.
گياه‌پزشكي و گياه درماني منشا پيدايش داروهاي بسياري از جمله داروي افدرين
بوده است كه از گياه افدرا به دست آمده و يا داروي ديگوكسين كه از گياه
Digitalis purpurea توليد شده است. با پيشرفت‌هاي حاصل‌شده در امر پزشكي،
طب سنتي و گياه پزشكي جايگاه خود را از دست داده است، ولي در بسياري از
نقاط جهان هنوز اعتماد خاصي نسبت به اين‌گونه داروها وجود دارد.متاسفانه به دليل استفاده ناآگاهانه و خودسرانه برخي از مكمل‌هاي گياهي و تداخل آنها با بسياري از داروها به ويژه داروهاي قلبي- عروقي عوارض جبران‌ناپذيري هم ممكن است ايجاد شود، بنابراين در كنار تاثيرات مفيد و مثبت آنها بايد از عوارض ناشي از تداخل آنها با ساير داروها هم آگاه بود.
در جهان حدود 15 ميليون نفر در معرض خطر تداخل گياهان دارويي و داروهاي پزشكي مي‌باشند و مصرف‌كنندگان اين‌گونه داروها اطلاعات كمي در مورد تداخل داروهاي گياهي با ساير داروها و عوارض جانبي ناشي از آنها دارند. گياهان بسياري وجود دارند كه داراي اثرات درماني و پيشگيري‌كننده از بيماري‌هاي قلبي- عروقي هستند و بر بالا بودن چربي خون، فشار خون و نارسايي قلبي از طريق ايجاد اثرات آنتي‌اكسيداني، ضد لختهاي،كاهش‌دهنده فشار خون و جلوگيري از سخت شدن عروق، تنظيم ضربان قلب و گشادكنندكي عروق تأثيرگذار هستند.
داده‌هاي به دست آمده از مطالعات اپيدميولوژيك نقش آنتي‌اكسيدان‌ها و فلاونوئيدهاي موجود در گياهان را در بهبود سلامت قلب و عروق به اثبات رسانده‌اند.
از طرفي گياهان ممكن است تاثيرات منفي هم بر عملكرد قلب و عروق داشته باشند؛ ازجمله ايجاد آريتمي، فشار خون و ايجاد اثرات مشابه جريانات عصبي سمپاتيك كه باعث ايجاد تداخل در فعاليت قلب مي‌شود.
براي مثال برخي از گياهان دارويي با داروهاي ضد انعقادي تداخل پيدا كرده و باعث افزايش اثر دارو و ايجاد احتمال خونريزي مي‌گردند. داروي وارفارين يكي از داروهاي مورد مصرف در بيماري‌هاي قلبي- عروقي است كه تداخل آن با گياهان اهميت حياتي براي بيمار دارد.
در زير برخي از مكمل‌هاي گياهي كه با وارفارين تداخل دارند ذكر شده است:
زنجفيل: اين داروي گياهي از تشكيل لخته در خون جلوگيري مي‌نمايد، لذا بايد از مصرف آن خودداري شود.
سير: ثابت شده است كه سير از تشكيل لخته در خون جلوگيري مي‌كند و باعث افزايش رقت خون مي‌گردد. بيماراني كه وارفارين مصرف مي‌نمايند، نبايد بيشتر از 1 حبه سير در روز مصرف كنند، زيرا ممكن است باعث رقيق شدن بيش از حد خون و احتمال خونريزي گردد.
چاي سبز: چاي سبز باعث خنثي شدن اثر وارفارين مي‌گردد، بنابراين افرادي كه چاي سبز و وارفارين مصرف مي‌نمايند بايد خون خود را مرتبا چك كنند تا اثر دارو كم نشده باشد.
خيار: پوست خيار حاوي ويتامين K مي‌باشد. تا حد امكان خيار را بدون پوست مصرف نماييد.
گزنه: برگ‌هاي گياه گزنه داراي ويتامين K مي‌باشند و اثر وارفارين را كاهش مي‌دهند، بنابراين از مصرف آن بايد خودداري شود.
سويا: مصرف فراورده‌هاي لوبياي سويا و شير سويا باعث كاهش اثر ضد لختهاي وارفارين و افزايش احتمال بروز لخته مي‌گردد. از مصرف فراورده‌هاي حاوي سويا خودداري نماييد.
زردچوبه و پياز: اين دو ماده غذايي هم داراي اثرات ضد لختهاي مي‌باشند و مصرف زياد آنها باعث افزايش احتمال خونريزي مي‌گردد. مصرف 1عدد پياز كوچك در روز منعي ندارد.
در مورد ميوه ها هم دو مورد استثناء وجود دارد: انبه و گريپ‌فروت.
گريپ‌فروت: در صورت مصرف مداوم آب گريپ‌فروت، اثر وارفارين زياد شده و احتمال خونريزي را افزايش مي‌دهد. در صورت مصرف وارفارين از مصرف گريپ‌فروت و آب گريپ‌فروت خودداري نماييد.
گريپ‌فروت در مختل شدن اثر داروهاي ديگري هم نقش دارد و افرادي كه از داروهاي آنتي‌هيستامين، داروهاي كاهش‌دهنده كلسترول و آرام‌بخش استفاده مي‌نمايند، نيز بايد از مصرف آن خودداري كنند.
انبه: مصرف فراورده‌هاي انبه و آب و عصاره انبه باعث افزايش اثر ضد لختهاي وارفارين و احتمال خونريزي مي‌گردد، بنابراين از مصرف آن خودداري نماييد.
در ادامه؛ به بررسي اثرات مفيد چند گياه در سيستم قلبي مي‌پردازيم:
تعداد زيادي از گياهاني كه حاوي گليكوزيد مي‌باشند، داراي خاصيت تقويت‌كنندگي قلب هستند و باعث افزايش قدرت انقباضي قلب مي‌شوند. همانند داروي ديگوكسين كه از گياه Digitalis purpurea به دست مي‌آيد و در درمان بيماري نارسايي قلبي كاربرد دارد و دوز مصرف آن بايد با توجه به شرايط خاص بيمار تنظيم گردد.
همچنين افرادي كه تحت درمان با ديگوكسين مي‌باشند، بايد از مصرف همزمان داروهاي گياهي چون شيرين‌بيان، اسفرزه، بارهنگ و جين‌سينگ كه ممكن است باعث افزايش سميت ديگوكسين و يا كاهش اثر آن شود، جدا خودداري نمايند، زيرا در هر دو حالت ممكن است باعث به خطر افتادن زندگي آنها گردد.
گياه گل مار (Respentina يا snake root) حاوي تركيب آلكالوئيدي reserpine بوده و از سال 1931 به عنوان داروي كاهش‌دهنده فشار خون مورد بررسي قرار گرفت و يكي از اولين داروهايي بود كه در مقياس وسيع جهت درمان فشار خون، مورد استفاده قرار گرفت. اين دارو تاثير خود را از طريق بلوكه كردن غير قابل برگشت آمين‌هاي بيوژن مانند نور اپي‌نفرين، دوپامين و سروتونين در سيستم اعصاب محيطي و مركزي اعمال مي‌كند.reserpine از طريق كاهش بازده قلبي، كاهش مقاومت عروق محيطي، كاهش ضربان قلب و كاهش ترشح رنين باعث كاهش فشار خون مي‌گردد. با عرضه داروهاي جديد فشار خون كه عوارض كمتري برسيستم اعصاب داشتند، توليد و عرضه اين دارو كمتر شد.
گياه چهار كاسبرگي (Stephania tetrandra) در طب چيني به عنوان داروي كاهش‌دهنده فشار خون مورد استفاده بوده است. تتراندرين آلكالوئيدي است كه از اين گياه به دست مي‌آيد و اثري مشابه وراپاميل (داروي كاهنده فشار خون) دارد. استفاده خودسرانه از اين گياه ممكن است باعث ايجاد عوارض جانبي مانند جهش ژني و مشكلات سيستم ايمني شود.
گياه سرخ وليك يا زالزالك (crataegus hawthorn) جهت درمان آنژين صدري (درد قفسه سينه) موثرتشخيص داده شده است. برگ‌ها و گل‌هاي اين گياه حاوي تركيبات فعال بيولوژيكي مانند پروسيانين‌هاي اوليگومريك، فلاونوئيدها و كاتشين‌ها مي‌باشند. همچنين داراي خواص آنتي‌اكسيداني هستند و از تشكيل ترومبوكسان A2 (تركيب موثر در ايجاد لخته) هم جلوگيري مي‌كنند. به‌علاوه مانع افزايش كلسترول، تري‌گليسيريد و LDL شده و از پيشرفت آترواسكلروز، تجمع كلسترول در كبد (از طريق تجزيه آن به اسيدهاي صفراوي) و سنتز كبدي كلسترول جلوگيري مي‌نمايند.
ريشه و دانه گياه جينكو بيلوبا در طب چيني استفاده‌هاي زيادي داشته است، ولي استفاده از آن در طب نوين از قرن بيستم آغاز شده است. فلاونوئيدهاي موجود در جينكو بيلوبا باعث كاهش نفوذپذيري سرخرگ‌ها مي‌شوند. همچنين داراي خاصيت بلوكه كردن راديكال‌هاي آزاد بوده و ترپن‌هاي موجود در آن مانند جينكولوئيدها از فعاليت فاكتورهاي فعال‌كننده پلاكتي جلوگيري مي‌نمايند. به‌علاوه ثابت شده است كه باعث كاهش مقاومت عروقي و بهبود جريان خون بدون تاثير بر فشار خون مي‌گردند. همچنين تاثيرات مثبت آن بر خستگي، بهبود حافظه و خلق وخو به اثبات رسيده است.
برگ‌هاي گياه رزماري باعث افزايش جريان خون، كمك به هضم غذا، بهبود خلق وخو و افزايش انرژي مي‌شوند. تحقيقات زيادي در مورد اثر آنتي‌اكسيداني تركيبات دي ترپنوئيد آن مخصوصا كارنوزيك اسيد و كارنوزول صورت گرفته است. همچنين از توليد سوپراكسيدها جلوگيري مي‌كند. روغن‌هاي معطر آن نيز داراي اثرات ضد ميكروبي بوده و پيگمان‌هاي آن باعث نفوذپذيري عروق مي‌شوند.
در كنار افزايش مصرف داروهاي گياهي، بايد اطلاعات مفيدي هم در خصوص تداخلات اين‌گونه مكمل‌ها با داروهاي مصرفي در اختيار بيماران قرار گيرد تا از عوارض احتمالي تداخلات آنها كه گاهي بسيار حياتي مي‌باشند، جلوگيري گردد. در پايان به بيماران قلبي كه از داروهاي ضد انعقادي چون وارفارين و يا داروي ديگوكسين استفاده مي‌نمايند، توصيه مي‌شود با توجه به حياتي بودن اين داروها براي آنها، از مصرف هرگونه داروي گياهي همراه با آنها جدا خودداري نمايند.
منبع: دنیای تغذیه ش ۱۰۱
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر