نوشته : دكتر احمدرضا درستی متخصص تغذیه عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
در ادامه مطالب گفته‌شده در شماره قبل، به بررسي تغذيه درماني در بيماران مبتلا به IBD (بيماري‌هاي التهابي روده) مي‌پردازيم: اشخاص مبتلا به IBD به‌علت عوارض بيماری و حتی به‌خاطر عوارض ناشی از درمان، در معرض افزایش خطر مشكلات تغذیه‌ای هستند، بنابراین اولين هدف، بهبود و حفظ وضعیت تغذیه‌ای بیمار است. برای نیل به این هدف، ممكن است از غذاها، مكمل‌های رژیمی و ریزمغذی‌ها و تغذیه وریدی و روده‌ای استفاده شود. رژیم غذایی و نوع مکمل‌هاي مورد استفاده ممكن است در طی دوره‌های ایجاد موقتی و عود بیماری تغییركند. اشخاص مبتلا به IBD اغلب نسبت به عوارض خفیف یا شدید بیماری معدی- روده‌ای و همچنین نسبت به انتخاب غذای مناسب و روش تغذیه دچار سردرگمی هستند. گرچه آموزش، شكل اصلی و كلیدی درمان است، بیماران اغلب در نتیجه راهنمایی‌های متفاوت رسانه‌های گروهی مختلف و دست اندركاران مراقبت‌های بهداشتی، سر در گم می‌شوند.
رژیم غذایی مناسب و مواد مغذی ویژه می‌توانند در حفظ و یا فراهم كردن شرایط مناسب (ولو موقتی) درمان بیماری نقش داشته باشند. توانایی تغذیه وریدی یا روده‌ای جهت ایجاد تسكین موقتی در IBD، سال‌های متعددی مورد بحث بوده و هنوز توافق جمعی حاصل نشده است. استفاده از رژیم‌های كم‌باقیمانده و یا كم فیبر می‌تواند بار میكروبی كولون را كاهش داده و در نتيجه احتمال بروز التهابات را کاهش دهد.
مطالعات علمی‌متعدد عموماً نشان داده‌اند كه:
1- استراحت روده با استفاده از تغذیه وریدی عمدتاً برای تسكین یافتن ناراحتی گوارشی ضروری نیست.
2- تغذیه روده‌ای می‌تواند روش حمایت تغذیه‌ای مناسب تری باشد.
3- حداقل در بعضی از موارد، تغذیه روده‌ای در مقایسه با تغذیه وریدی در ایجاد تسكین موقت بيماری موفقیت آمیزتر بوده است. البته فرمولای مورد استفاده در تغذيه روده‌ای بايد دقيقا تعيين شود و مورد استفاده قرار گيرد. به هر حال، به نظر می‌رسد كه تغذیه روده‌ای یا وریدی از نظر ایجاد تسكین موقتی، به مؤثری كورتیكواستروئیدها یا مجموعه‌ای از درمان‌های پزشكی نيستند. با اين حال، صرف نظر از اینكه اشكال كنونی تغذیه وریدی یا خوراكی باعث تسكین موقتی بشوند یا نشوند، حمایت تغذیه‌ای به موقع یك جزء حیاتی درمان برای بهبود و حفظ سلامت تغذیه است.
محلول‌های وریدی در دسترس، هنوز به مناسبی تغذیه خوراكی نیستند، اما تغذیه وریدی ممكن است برای بهبود وضعیت تغذیه بیمارانِ مبتلا به انسداد، فیستول‌ها، بیماری حاد و در شرایطی كه بخش عمده‌ای از سیستم معدی- روده‌ای با جراحی برداشته شده، لازم باشد.
خود سو‌ء‌تغذیه، عملكرد هضم و جذب را به مخاطره می‌اندازد و می‌تواند نفوذپذیری سیستم معدی-روده‌ای را به مواد التهابی بالقوه افزایش دهد. اسهال به ویژه می‌تواند از دست دادن ذخایر پتاسیم، روی و سلنیوم را تشدید كند. احتیاجات انرژی بیماران مبتلابه IBD به میزان زیادی افزایش نمی‌یابد (مگر این كه افزایش وزن لازم باشد)، اما نیاز به پروتئین به‌ویژه در طی مراحل بیماری می‌تواند تا 50 درصد افزایش یابد. ممكن است برای جایگزینی ذخایر یا برای حفظ ذخایری كه به دلیل سوء هضم، سوء جذب، تأثیر متقابل دارو و مواد مغذی و يا عدم مصرف يک رژيم غذايی كامل ایجاد شده‌اند، مكمل ویتامین‌ها، مواد معدنی و عناصر كمیاب ضروری باشد.
در طی دوره‌های حاد و شدید بیماری، رژیم برای هر بیمار به طور ويژه طراحی می‌شود. یك رژیم با حداقل باقیمانده كه قندهای كم جذب و با اسمولاریته بالا را محدود كرده، ولی فیبر زیادی تأمین می‌كند، ممكن است در ابتدا برای كاهش اسهال استفاده شود. در طی مراحل حاد یا مزمن بیماری، ممكن است التهاب یا زخم به انسداد بخشی از روده منجر شود و در این حالت، فیبر رژيم غذايي باید به مقادیر ناچیز و محدود باشد تا ذراتی را كه باید از لومن باریك شده عبور نماید، محدود كند. تغذیه كم و مكرر ممكن است بهتر از وعده‌های بزرگ تحمل شود و مقادیر كم مكمل‌های خوراکی مايع ایزوتونیك می‌توانند در برگرداندن دریافت به حالت اولیه، بدون تحریك دستگاه گوارشی و ایجاد علائم، مفید باشند. در مواردی كه احتمال سوء جذب چربی وجود دارد، مكمل‌های غذایی تهیه شده با MCT می‌توانند از نظر افزایش كالری دریافتی و رساندن مواد مغذی محلول در چربی به بدن، با ارزش باشند.
این نكته كه آیا فاكتورهای رژیم غذایی موجب تشدید ناگهانی علائم بیماری می‌شوند، روشن نیست، اما معمولاً قبل از تشدید ناگهانی علائم بیماری، عواملی مانند افزایش دریافت ساكاروز (يا قند معمولی)، فقدان مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها، دریافت پایین فیبرغذایی و تغییر نسبت اسیدهای چرب امگا- 6 به امگا- 3، دخیل می‌باشند.
در تعداد كمی‌از بیماران، آلرژی‌های خاص غذایی ممكن است وجود داشته باشد. نقش این فاكتورها روشن نیست، اما می‌توانند نشانگر رژیم با كیفیت پایین باشند كه حساسیت كلی سیستم معدی- روده‌ای به فرایند بیماری را افزایش داده‌اند. اصلاح رژیم غذایی، استفاده از فرمولای تغذیه‌ای حاوی اسیدهای چرب امگا- 3، اسیدهای آمینه ویژه (مثل گلوتامین) و آنتی اكسیدان‌ها، و استفاده از فیبرهای قابل تخمیر (پره بیوتیك‌ها یا پروبیوتیك‌ها)، از جمله استراتژی‌های درمانی بیماری‌های سیستم معدی- روده‌ای هستند كه تاكنون ارزیابی شده‌اند.
بیماران در زندگی روزمره ممكن است متناوباً گرفتاری‌های مختلف ناشی از بیماری مانند انسداد بخش‌هایی از روده، استفراغ، دردشكمی، تجمع گاز در روده و یا اسهال را داشته باشند. بیماران می‌توانند یاد بگیرند كه در شرایط آروغ زدن یا اسهال، غذاها را محدود كنند یا اگر گمان می‌كنند كه بخشی از روده‌شان مسدود شده، فیبر به ویژه ذرات بزرگ را محدود نمایند. به آنها می‌توان آموزش داد كه چگونه دریافت چربی‌های امگا-3 را با انتخاب غذاها و مكمل‌های مناسب، به خاطر اثر ضد التهابی ارزشمندشان، افزایش دهند.
این امكان وجود دارد كه غذاها یا مكمل‌های پروبیوتیك فلورمیكروبی را اصلاح كنند. در مدل‌های حیوانی و در مطالعات اولیه انجام شده بر روی افراد مبتلا به بیماری التهابی معدی- روده‌ای، نشان داده شده كه خوردن گونه‌های ویژه یا مخلوطی از ارگانیسم‌های پروبیوتیك، فلورای معدی- روده‌ای را تغییرداده و دوره‌های تسكین را طولانی می‌كند.
غذاهای پروبیوتیك (مثل الیگوساكاریدها، فیبرهای قابل تخمیر و نشاسته‌های مقاوم) می‌توانند به عنوان منبع سوخت برای فلورای كولون به كار روند و منجر به تغییر فلور میكروبی و افزایش تولید SCFAs شوند. فلورای تغییر یافته و SCFAs تولید شده نیز می‌توانند خود به كاهش فرایند التهابی به ویژه در كولیت اولسراتیو کمک کنند.
عدم تحمل غذا در بیماران مبتلا به IBD شایع است، اما بیماران به غذاهای متفاوتی (هر بیمار به غذای خاص) واكنش نشان می‌دهند. ممكن است غذاها همواره و در همه زمان‌ها مشكل ساز نباشند. گاهی اوقات به بیماران توصیه می‌شود غذاهایی كه گمان می‌رود منجر به عدم تحمل شوند را به سادگی حذف كنند. به هرحال، اغلب بیمار به طور فزاینده‌ای ناامید می‌شود، چون رژیم غذایی بیشتر و بیشتر محدود می‌گردد، ولی علائم ممكن است برطرف نشود. تشخيص واكنش‌های آلرژیك معدی- روده‌ای به غذاها، یك فرایند سخت و طاقت فرسا است. بیمار باید خود مایل باشد كه از یك رژیم آمینواسیدی یا یك رژیم خیلی محدود (كه شامل سه یا چهار نوع غذا است) استفاده كند و در هر زمان فقط یكی از غذاهای مشكوك را به آن اضافه نماید. بر اساس علائم مرتبط با افزودن و حذف نوبتی غذاها، آلرژی تعیین می‌شود. آنتی‌بادی‌های در گردش كه در قبال پروتئین‌های غذایی تولید می‌شوند، به عنوان یك علامت آلرژی در نظرگرفته شده‌اند، گرچه ممكن است به جای اینكه علامت آلرژی موضعی معدی‑روده‌ای باشند، علامت افزایش نفوذپذیری باشند.
احتمالاً همان غذاهایی كه دائماً در یك جمعیت سالم و طبیعی مسؤول علايم معدی- روده‌ای (گاز، نفخ و اسهال) هستند، موجب بروز همان علائم (و یا به شکل شديدتر) در بیماران مبتلا به مراحل خفیف IBD یا آنهایی كه بیماری شان تسكین یافته است، می‌شوند.
بیماران، اطلاعات تغذیه‌ای را از منابع متنوعی دریافت می‌كنند، ولی اطلاعات گاهی اوقات نادرست و یا اغراق‌آمیز است، یا ممكن است فقط به وضعیت یك فرد خاص مربوط باشد.
ارائه كنندگان مراقبت‌های بهداشتی می‌توانند در شناسایی نقش غذاها در آشفتگی‌های طبیعی روزانه معدی- روده‌ای و نقش غذاها در IBD به بیماران كمك كنند و به آنها آموزش دهند كه چگونه اطلاعات تغذیه‌ای معتبر را از ادعاهای ثابت نشده و اغراق‌آمیز تشخیص دهند. مشاركت بیماران در مقابله با بیماری‌شان نه تنها می‌تواند به كاهش علائم بیماری كمك كند، بلكه می‌تواند موجب كاهش اضطراب مرتبط با بیماری نیز بشود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۱۰۱
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر