عـمـلــكرد آهـــــن
نوشته : بهناز عباسي‌مقدم كارشناس ارشد تغذيه
اساساً آهن به جهت شركت در ساختمان گلبول‌هاي قرمز، از عناصر اصلي مورد نياز بدن است. گلبول‌هاي قرمز، اكسيژن را در بدن حمل مي‌كنند. پروتئين اصلي گلبول قرمز كه اكسيژن به آن متصل مي‌شود، هموگلوبين ناميده مي‌شود. در واقع هموگلوبين ماده شيميايي غني از آهن است. معمولاً در افراد سالم حدود 65 درصد آهن بدن به طور متصل با هموگلوبين مي‌باشد. آهن همچنين براي بسياري از سلول‌هاي ديگر مورد نياز است، به خصوص سلول‌هاي ماهيچه‌اي كه نوع ديگر پروتئين متصل به اكسيژن به نام ميوگلوبين را دارا هستند. حدود 4 درصد آهن بدن به صورت متصل با ميوگلوبين مي‌باشد.
فرم ذخيره آهن، فريتين نام دارد كه حدود 30 درصد كل آهن را تشكيل مي‌دهد و آهن را در كبد، مغز استخوان و نخاع ذخيره مي‌كند. درصد بسيار كمي از آهن بدن نيز به نام ترانسفرين وجود دارد كه وظيفه انتقال آهن را در خون و ساختمان آنزيم‌هاي سلولي به عهده دارد. آهن آزاد بسيار فعال است و واكنش‌هايي كه به‌وسيله راديكال آزاد انجام مي‌گيرد را سرعت مي‌بخشد و بنابراين به صورت آزاد در مايعات بدن وجود ندارد.
كمبود آهن موجب كم‌خوني و ناتواني در انتقال اكسيژن در بدن شده و نشانه‌هايي كه ناشي از كمبود اكسيژن است (نظير خستگي مزمن و پوست رنگ‌پريده) ظاهر مي‌شود.
براي تعيين ميزان آهن سرم و نهايتاً تشخيص كم‌خوني و نوع آن آزمايشات متعددي انجام مي‌گيرد كه به طور خلاصه در ذيل به آن اشاره شده است:
تست آهن سرم:
در اين تست، آهن در گردش بدن كه به صورت ترانسفرين موجود است، اندازه‌گيري مي‌شود و در واقع منعكس‌كننده كل آهن بدن است. اين تست ميزان سطح آهن را در همان مقطع زماني خاص نشان مي‌دهد و براي تعيين كمبود آهن مزمن يا ساير مشكلات مرتبط خيلي مفيد نيست، چون متأثر از زمان، رژيم غذايي، بيماري‌هايي نظير هپاتيت و سيكل ماهانه مي‌شود، اما به هر حال هنگامي كه اين تست به همراه ساير آزمايشات به‌طور موازي انجام شود، اطلاعات مفيدي به‌دست مي‌دهد.
تست فريتين:
فريتين نشان‌دهنده ذخاير آهن بدن است. فريتين پروتئين كليدي است كه آهن را در مناطق خاص نظير كبد و مغز استخوان (محل گلبول‌سازي) ذخيره مي‌كند. اگر آهن رژيم غذايي كم شود يا مشكلات سوءجذب حاصل شود يا اينكه فردي سيكل ماهانه سنگين داشته باشد اولين محل تخليه آهن، در فريتين رخ مي‌دهد. به اين معني كه افت سطح آهن فريتين قبل از تخليه آهن سرم مشاهده مي‌شود و متاسفانه اين كاهش هيچ نشانه واضح و آشكاري به همراه ندارد. براي دريافت مكمل آهن بهتر است ميزان ذخيره فريتين در آزمايشات تعيين شود، زيرا بعضي اوقات با دريافت مكمل احساس بدي به فرد دست مي‌دهد و اين نشان‌دهنده زياد بودن ميزان مكمل است. دريافت يا جذب زياد آهن نيز كه به هموكروماتوز معروف است، با اندازه‌گيري ذخيره فريتين مشخص مي‌شود، چون در اثر دريافت آهن اضافي نيز اولين محل تجمع آن به صورت فريتين است.
نشانه‌هاي كم‌خوني فقر آهن به ندرت قبل از كاهش هموگلوبين به زير 10 ظاهر مي‌شوند، اما همزمان با تخليه ذخاير آهن (فريتين) علاوه بر نشانه‌هاي معمول (خستگي مزمن، بي‌حالي، ضعف، سردرد، سرگيجه)، ساير نشانه‌ها نظير كوتاهي تنفس، وزوز گوش‌ها، تحريك‌پذيري و به دنبال شدت آن، درد قفسه سينه، درد پا، شوك و حتي اختلال در كار قلب رخ مي‌دهد. در بچه‌ها اختلال يادگيري ممكن است مشاهده شود.
TIBC:
اين تست ميزان ترانسفرين موجود در خون را اندازه‌گيري مي‌كند. ترانسفرين يك پروتئين موجود در خون است كه آهن را از محلي كه از غذا جذب مي‌شود (يعني روده) دريافت كرده و در خون حمل نموده و به جايي كه سلول‌ها آن را مصرف مي‌كنند، منتقل مي‌كند. هنگامي كه ذخاير آهن پايين است، بدن ترانسفرين بيشتري مي‌سازد، چون سعي دارد آهن بيشتري را تا حد امكان از روده جذب نمايد. به طور متوسط يك‌سوم ترانسفرين بدن، براي حمل و نقل آهن به كار مي‌رود. اين بدان معني است كه سرم خون افراد سالم داراي يك ظرفيت اضافي براي باند شدن با آهن مي‌باشد كه UIBC (ظرفيت باند شده آهن غيراشباع) ناميده مي‌شود. در واقع ميزان TIBC مساوي است با: آهن سرم + TIBC = UIBC
هر كدام از اين سه مورد به تنهايي ارزش تشخيصي كمتري دارند، اما اگر در آزمايشات به طور موازي انجام گيرند، اطلاعات تشخيصي مفيدي را در خصوص كم‌خوني به دست مي‌دهند.
هموگلوبين:
در واقع هموگلوبين، پروتئين حامل اكسيژن در خون است. در تست هموگلوبين سرم، سطح هموگلوبين كل خون اندازه‌گيري مي‌شود كه نشانه خوبي از توانايي خون براي تحويل اكسيژن به بافت‌ها و ارگان‌ها و انتقال مواد دفعي (CO2) به شش‌ها است. هنگامي كه مشكوك به آنمي هستيم اين تست انجام مي‌شود. اگر هموگلوبين شما پايين باشد، شما ممكن است دچار كم‌خوني باشيد، شرايطي كه بدن شما اكسيژن كافي نمي‌گيرد و خستگي و ضعف بر شما غالب مي‌شود. هموگلوبين وقتي به كمتر از نرمال مي‌رسد كه يا تخريب گلبول قرمز زياد شود يا خونريزي رخ داده باشد يا اينكه توليد گلبول قرمز به كمتر از نرمال برسد. اگر يك فرد سالم باشد، نشانه‌هاي كم‌خوني معمولاً وقتي هموگلوبين به زير mg/dl 10 برسد ظاهر مي‌شوند.
هماتوكريت:
درصد گلبول‌هاي قرمز را در كل حجم خون اندازه‌گيري مي‌كند. در واقع هماتوكريت سهم خوني است كه از گلبول قرمز ساخته شده است و ميزان آن به صورت درصد بيان مي‌شود.
به عنوان مثال هماتوكريت 40 درصد به اين معني است كه در 100 ميلي‌ليتر خون، 40 ميلي‌ليتر گلبول قرمز وجود دارد. هنگامي كه حجم پلاسما كاهش يابد (در كم‌آبي) يا تعداد گلبول قرمز افزايش پيدا كند، هماتوكريت افزايش مي‌يابد، اما وقتي هماتوكريت به زير نرمال برسد نشانه كم‌خوني است. هماتوكريت نشان‌دهنده هم تعداد گلبول قرمز و هم حجم آن است. يعني اگر حجم گلبول قرمز كم شود، هماتوكريت نيز كاهش مي‌يابد.
متوسط حجم پلاكت (MPV):
در واقع سايز پلاكت‌ها را نشان مي‌دهد. پلاكت‌هاي جديد هميشه بزرگ‌تر هستند و افزايش حجم پلاكت هنگامي رخ مي‌دهد كه تعداد پلاكت‌هاي توليدشده رو به افزايش باشد. MPV اطلاعاتي راجع به توليد پلاكت در مغز استخوان به پزشك مي‌دهد.
جزء آزمايشات CBC است. در واقع CBC تعيين مي‌كند كه آيا گلبول‌هاي قرمز كافي هستند و يا شكل نرمال دارند يا خير؟ از نظر ظاهرشناسي، كمبود آهن، ويتامين B12 و فولات تغيير شكل متفاوتي را در شكل گلبول قرمز حاصل مي‌كنند. اگر تعداد گلبول‌هاي قرمز ناكافي باشد گفته مي‌شود فرد آنميك است، اما براي تعيين نوع كم‌خوني حتماً شكل گلبول قرمز بايد مورد بررسي قرار گيرد. ساير آزمايشات مربوط به CBC كه در تعيين حجم گلبول قرمز به كار مي‌روند، عبارتند از:
MCV (متوسط حجم گلبولي):
در اين بررسي سايز متوسط گلبول قرمز تعيين مي‌شود. وقتي گلبول قرمز بزرگ‌تر از نرمال است MVC بيشتر است و به آن كم‌خوني ماكروسيتيك گفته مي‌شود كه به عنوان مثال در كم‌خوني ناشي از كمبود B12 مشاهده مي‌شود، اما هنگامي كه گلبول‌هاي قرمز كوچك‌تر از نرمال باشند (ميكروسيتيك)، كم‌خوني فقر آهن يا تالاسمي ممكن است وجود داشته باشد.
MCH (متوسط هموگلوبين گلبولي):
MCH، محاسبه مقدار متوسط هموگلوبين درون گلبول قرمز است. در كم‌خوني ماكروسيتيك گلبول‌ها بزرگ‌تر بوده و MCH افزايش مي‌يابد، در حالي كه در كم‌خوني آهن MCH كاهش مي‌يابد.
MCHC:
محاسبه غلظت متوسط هموگلوبين داخل گلبول قرمز است. وقتي هموگلوبين به صورت غيرطبيعي در گلبول قرمز رقيق شود، گلبول قرمز كم‌رنگ‌تر (هيپوكروميك) از حد نرمال است كه در كم‌خوني فقر آهن و تالاسمي مشاهده مي‌شود. افزايش MCHC هنگامي رخ مي‌دهد كه هموگلوبين به صورت غيرطبيعي داخل گلبول قرمز تغليظ شود، مثلاً در سوختگي‌ها.
منبعک دتیای تغذیه ش ۱۰۱
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر