نوشته : برليانت بزرگمهر محقق و مشاور تغذيه و رژيم درماني
در
كشور ما عادات و سنن خاصي در مورد تغذيه در بيماري‌ها وجود دارد كه در
برخي موارد منطبق با اصول صحيح تغذيه‌اي نيست و مي‌تواند بسيار زيان‌آور و
مخاطره‌آميز باشد. اين مسأله در كودكان اهميت بيشتري دارد، زيرا اين گروه
سني به علت رشد سريع و تغييرات وسيعي كه در بدنشان انجام مي‌شود، و نيز به
دليل مواجهه كمتر با ميكروب‌ها و عفونت‌ها، در برابر بيماري‌ها حساس‌ترند و
چنانچه برنامه غذايي آنان به‌خصوص در بيماري‌ها به طور صحيح مديريت نشود،
لطمات بسيار مهم و گاه جبران‌ناپذيري به سلامت آنان وارد مي‌شود.
به طور كلي در بيماري‌ها برنامه غذايي افراد در حد وسيعي محدود مي‌گردد و بسياري از مواد غذايي معمول روزانه ممنوع و يا به شدت محدود مي‌شوند. اين تغييرات به‌خصوص در مورد كودكان گسترده‌تر است.
برخي از مواد غذايي كه تحريم مي‌شوند نه تنها براي آنان مضر نيستند، بلكه فوايد و خواص زيادي نيز دربردارند. بعضي از اين مواد حتي در بهبود بيماري‌ها و پيشگيري از بسياري از امراض نيز موثرند، ولي متاسفانه محدود كردن آنها موجب پيشرفت بيماري و تأخير در بهبود آن و طولاني شدن دوران نقاهت خواهد شد. علاوه بر اين، معمولاً در بيماري‌ها برنامه غذايي بسيار محدود و يكنواخت شده و به سوپ، پلو با ماست و تعداد محدودي غذاهاي ديگر محدود مي‌گردد كه اين امر موجب بي‌اشتهايي بيشتر كودك و دلزدگي او از غذاخوردن و نيز عدم دريافت مواد مغذي كافي خواهد شد.
پس از اين مقدمه بهتر است ابتدا به چگونگي تغذيه و تحريم‌هاي غذايي معمول در دوران بيماري در بين كودكان پرداخته شود و يك ارزيابي تغذيه‌اي در مورد الگوي غذايي اطفال در طول دوران بيماري و نقاهت انجام گيرد. در اين مجموعه به چگونگي تغذيه در يك نوع عارضه شايع در بين كودكان اشاره خواهيم داشت.
يكي از بيماري‌هايي كه در بين كودكان شيوع بالايي دارد، سرماخوردگي و عفونت‌هاي تنفسي است. با شروع فصل پاييز شيوع اين بيماري افزايش يافته و در فصل زمستان به نهايت درجه خود مي‌رسد. در اين عارضه به طور معمول تحريم‌هاي زيادي در برنامه غذايي اطفال اعمال مي‌گردد، از جمله آنكه از گروه شير و لبنيات، ماست و كشك معمولاً از برنامه غذايي حذف مي‌شوند. از گروه ميوه‌ها، ميوه‌هاي با طعم كمي ترش از قبيل پرتقال، گريپ‌فروت، نارنگي، كيوي، شاه‌توت، توت فرنگي و نيز ميوه‌هايي مانند خربزه، انگور و طالبي تحريم مي‌گردند.
از گروه سبزي‌ها، اكثراً سبزي خوردن، فلفل فرنگي، فلفل دلمه‌اي و در برخي موارد گوجه فرنگي حذف مي‌شوند، زيرا به اعتقاد برخي از افراد اين سبزي‌ها داراي بو و طعم قوي هستند و موجب تشديد عوارض سرماخوردگي مي‌شوند.
چه بسا ديده مي‌شود كه انواع خورش‌ها به علت آنكه سرخ‌كرده هستند و برخي خوراك‌ها از قبيل كشك بادمجان، ميرزاقاسمي، انواع دلمه، كباب‌تاوه و بعضي غذاهاي ديگر تحريم مي‌شوند، زيرا باور برخي از والدين اين است كه اين غذاها محركند و باعث تشديد علائم سرماخوردگي و سرفه و يا حتي تب مي‌شوند. لازم به ذكر است كه چنانچه سرماخوردگي و تب خيلي شديد باشد، بايد حتماً تحت نظر پزشك متخصص به درمان آن پرداخته شود. در اين حالت كودك هيچگونه اشتهايي به خوردن غذا ندارد و بايد از سوپ‌هاي رقيق استفاده گردد، ولي پس از پايان گرفتن شدت بيماري، لزومي به تحريم‌هاي شديد غذايي و محدود كردن زياد برنامه غذايي نيست.
لازم است در اين دوران روزانه از وعده‌هاي كوچك و متعدد غذايي استفاده شود، بدين معنا كه تعداد وعده‌هاي غذايي افزايش يافته و مقدار غذا در هر وعده كاهش يابد.
در يك ارزيابي كلي متوجه مي‌شويم كه بسياري از غذاهايي كه در مواقع سرماخوردگي مورد بي‌مهري قرار مي‌گيرند و از الگوي غذايي حذف مي‌شوند، بسيار مفيد و حاوي ارزش تغذيه‌اي بالايي هستند، از جمله ماست و كشك كه از منابع بسيار خوب و غني كلسيم و فسفر مي‌باشند. ضمنا حاوي پروتئين با كيفيت بسيار خوب نيز هستند كه تاثير بسزايي بر رشد جسمي كودكان داشته و از فاكتورهاي مهم غذايي در دوران رشد محسوب مي‌شوند.
ماده مغذي ديگري كه در ماست و كشك به مقدار قابل توجه وجود دارد، روي است كه در رشد كودكان بسيار موثر مي‌باشد و نيز در حفظ مقاومت بدن در برابر بيماري‌ها تاثير مهمي دارد.
لبنيات همچنين حاوي مقادير مناسبي ويتامين‌هاي گروه B هستند كه اين ويتامين در سلامت سيستم عصبي موثر است.
البته ماست ترش و انواع كشك پرچرب و شور مي‌توانند موجب تحريك مخاط تنفسي و تشديد عوارض بيماري بشوند، ولي ماست با طعم طبيعي، كشك رقيق و كم‌چربي و بدون نمك يا با نمك كم مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند.
مركبات كه اكثراً به علت طعم ترش و شيرين در سرماخوردگي تحريم مي‌شوند، از بهترين منابع ويتامين C هستند كه در پيشگيري از بيماري‌ها نقش مهم و اساسي دارند. همچنين كيوي، شاه‌توت و توت فرنگي نيز حاوي مقدار قابل توجهي ويتامين C
مي‌باشند.
برخي ديگر از ميوه‌هايي كه در سرماخوردگي از برنامه غذايي حذف مي‌شوند، مانند طالبي، مقدار زيادي كاروتن دارند كه در بدن تبديل به ويتامين A مي‌شود. اين ويتامين نيز مانند ويتامين C در افزايش مقاومت بدن بسيار موثر است.
سبزي‌هايي كه در عفونت‌هاي تنفسي از الگوي غذايي كودكان كنار گذارده مي‌شوند، از ارزش تغذيه‌اي بالايي برخوردارند و سرشار از مواد مغذي مورد نياز انسان مي‌باشند كه در بهبود بيماري و نيز پيشگيري از عفونت‌هاي بعدي بسيار موثرند.
البته سبزي‌هايي كه داراي طعم تند و قوي هستند در اين دوران توصيه نمي‌شوند، زيرا مي‌توانند موجب تحريك حلق، گلو و مخاط تنفسي بشوند.
در مورد خورش‌ها لازم به ذكر است كه انواع متنوع خورش‌هاي ايراني كه اكثراً حاوي سبزي‌هاي مفيد و خوشمزه مي‌باشند در حفظ سلامت انسان نقش مهمي دارند. به خصوص براي كودكان كه نياز بيشتري به مواد مغذي از جمله ويتامين‌ها دارند، اين امر اهميت بيشتري پيدا مي‌كند.
اما در مورد اين مسأله كه خورش‌ها اكثراً به علت سرخ كردن طولاني و عميق و با استفاده از روغن زياد، در سرماخوردگي مي‌توانند مضر واقع شوند، بايد گفت كه اين نوع خورش‌هاي چرب و پر روغن و طولاني سرخ‌شده نه‌تنها در بيماري‌هاي تنفسي بلكه در موارد عادي و براي عموم مردم از كودك و نوجوان، بزرگ و كوچك و زن و مرد، زيان‌آور و مخاطره‌انگيز است و در همه موارد اعم از بيماري و سلامت، هرگز نبايد از چنين غذاهايي استفاده كرد، ولي خورش‌هاي كم‌چربي كه اكثراً به صورت پخته يا تفت داده شده با روغن كم و به مدت كوتاه طبخ مي‌شوند مفيد بوده و داراي ارزش تغذيه‌اي بالايي هستند، خصوصاً انواع خورش‌هاي حاوي سبزي، چنانچه به طور صحيح طبخ شوند بسيار مفيد خواهند بود و چون با برنج مصرف مي‌شوند مي‌توانند قسمتي از كالري مورد نياز كودكان مبتلا به بيماري‌هاي عفوني را كه اتلاف انرژي در بدنشان وجود دارد تأمين نمايند.
غذاهايي مانند كشك بادمجان، ميرزاقاسمي، دلمه و نظاير آن نيز چنانچه به صورت پخته تهيه شوند، مثلاً اگر بادمجان را به جاي سرخ كردن كباب نموده و يا مواد دلمه به صورت بخارپز يا آبپز با آب كم تهيه شده و در موارد لزوم فقط به تفت دادن كوتاه‌مدت با روغن كم اكتفا شود، مي‌توان مطمئن بود كه نه تنها مضر و تشديدكننده بيماري نيستند، بلكه به خاطر مواد مغذي مفيدي كه در آنها وجود دارد مي‌توانند به كنترل و بهبود بيماري كمك كنند.
در مورد ميوه‌ها بايد توجه داشت كه ميوه‌هاي ترش مي‌توانند باعث تحريك سرفه، گلودرد و حساسيت مخاط حلق، گلو و حنجره بشوند، بنابراين در مورد اين قبيل ميوه‌ها، مانند پرتقال، گريپ‌فروت، نارنگي، كيوي، شاه‌توت و توت فرنگي كه سرشار از ويتامين C
هستند، بايد از نوع رسيده و شيرين آنها براي افراد مبتلا به سرماخوردگي استفاده شود. برخي ديگر از ميوه‌ها مانند خربزه، انگور و حتي در بعضي موارد طالبي و انار ممكن است در برخي افراد توليد حساسيت به هنگام سرماخوردگي بنمايند كه اين امر به علت توليد هيستامين در بدن آنها است، بنابراين مصرف اين قبيل ميوه‌ها براي اين افراد توصيه نمي‌شود. اكثراً ديده شده كه در انواع سرماخوردگي، آنفلوانزا و اصولاً عفونت‌هاي تنفسي فوقاني، بعضي از مواد خوراكي و غذاها به طور مكرر مورد استفاده قرار مي‌گيرند و در واقع غذا و ميان‌وعده‌هاي افراد مبتلا، به يك سري از غذاها و مواد غذايي خاص از قبيل سوپ، آش‌هاي خيلي رقيق و بي‌مزه و بدون هيچ نوع چاشني (مانند آب ليموترش، كشك، آبغوره و غيره)، آب ليموشيرين، چاي كمرنگ، مرغ پخته با برنج، خوراك ماهيچه با برنج و امثال آن محدود مي‌شود. اين نوع تغذيه كه در واقع مي‌توان واژه تك‌خوري را به آن اطلاق نمود موجب يكنواختي برنامه غذايي و دلزدگي و تنفر كودك از غذا شده و بي‌اشتهايي او را تشديد مي‌كند و باعث مي‌شود كه كودك از خوردن غذا امتناع ورزد و حتي ممكن است مصرف غذا در او ايجاد تهوع بنمايد، نتيجه اين كم‌غذايي و عدم دريافت مواد مغذي كافي، ضعف شديد، تشديد بيماري و به تعويق افتادن روند بهبودي است. همچنين اگر مدت بيماري طولاني شود، اين قبيل محروميت‌هاي غذايي به رشد اطفال نيز لطمه وارد مي‌سازد. پس لازم است در دوران بيماري و نقاهت كودكان و اصولاً همه افراد، از غذاهاي حاوي ارزش تغذيه‌اي بالا، مفيد، خوشمزه و متنوع استفاده شود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۱۰۱
به طور كلي در بيماري‌ها برنامه غذايي افراد در حد وسيعي محدود مي‌گردد و بسياري از مواد غذايي معمول روزانه ممنوع و يا به شدت محدود مي‌شوند. اين تغييرات به‌خصوص در مورد كودكان گسترده‌تر است.
برخي از مواد غذايي كه تحريم مي‌شوند نه تنها براي آنان مضر نيستند، بلكه فوايد و خواص زيادي نيز دربردارند. بعضي از اين مواد حتي در بهبود بيماري‌ها و پيشگيري از بسياري از امراض نيز موثرند، ولي متاسفانه محدود كردن آنها موجب پيشرفت بيماري و تأخير در بهبود آن و طولاني شدن دوران نقاهت خواهد شد. علاوه بر اين، معمولاً در بيماري‌ها برنامه غذايي بسيار محدود و يكنواخت شده و به سوپ، پلو با ماست و تعداد محدودي غذاهاي ديگر محدود مي‌گردد كه اين امر موجب بي‌اشتهايي بيشتر كودك و دلزدگي او از غذاخوردن و نيز عدم دريافت مواد مغذي كافي خواهد شد.
پس از اين مقدمه بهتر است ابتدا به چگونگي تغذيه و تحريم‌هاي غذايي معمول در دوران بيماري در بين كودكان پرداخته شود و يك ارزيابي تغذيه‌اي در مورد الگوي غذايي اطفال در طول دوران بيماري و نقاهت انجام گيرد. در اين مجموعه به چگونگي تغذيه در يك نوع عارضه شايع در بين كودكان اشاره خواهيم داشت.
يكي از بيماري‌هايي كه در بين كودكان شيوع بالايي دارد، سرماخوردگي و عفونت‌هاي تنفسي است. با شروع فصل پاييز شيوع اين بيماري افزايش يافته و در فصل زمستان به نهايت درجه خود مي‌رسد. در اين عارضه به طور معمول تحريم‌هاي زيادي در برنامه غذايي اطفال اعمال مي‌گردد، از جمله آنكه از گروه شير و لبنيات، ماست و كشك معمولاً از برنامه غذايي حذف مي‌شوند. از گروه ميوه‌ها، ميوه‌هاي با طعم كمي ترش از قبيل پرتقال، گريپ‌فروت، نارنگي، كيوي، شاه‌توت، توت فرنگي و نيز ميوه‌هايي مانند خربزه، انگور و طالبي تحريم مي‌گردند.
از گروه سبزي‌ها، اكثراً سبزي خوردن، فلفل فرنگي، فلفل دلمه‌اي و در برخي موارد گوجه فرنگي حذف مي‌شوند، زيرا به اعتقاد برخي از افراد اين سبزي‌ها داراي بو و طعم قوي هستند و موجب تشديد عوارض سرماخوردگي مي‌شوند.
چه بسا ديده مي‌شود كه انواع خورش‌ها به علت آنكه سرخ‌كرده هستند و برخي خوراك‌ها از قبيل كشك بادمجان، ميرزاقاسمي، انواع دلمه، كباب‌تاوه و بعضي غذاهاي ديگر تحريم مي‌شوند، زيرا باور برخي از والدين اين است كه اين غذاها محركند و باعث تشديد علائم سرماخوردگي و سرفه و يا حتي تب مي‌شوند. لازم به ذكر است كه چنانچه سرماخوردگي و تب خيلي شديد باشد، بايد حتماً تحت نظر پزشك متخصص به درمان آن پرداخته شود. در اين حالت كودك هيچگونه اشتهايي به خوردن غذا ندارد و بايد از سوپ‌هاي رقيق استفاده گردد، ولي پس از پايان گرفتن شدت بيماري، لزومي به تحريم‌هاي شديد غذايي و محدود كردن زياد برنامه غذايي نيست.
لازم است در اين دوران روزانه از وعده‌هاي كوچك و متعدد غذايي استفاده شود، بدين معنا كه تعداد وعده‌هاي غذايي افزايش يافته و مقدار غذا در هر وعده كاهش يابد.
در يك ارزيابي كلي متوجه مي‌شويم كه بسياري از غذاهايي كه در مواقع سرماخوردگي مورد بي‌مهري قرار مي‌گيرند و از الگوي غذايي حذف مي‌شوند، بسيار مفيد و حاوي ارزش تغذيه‌اي بالايي هستند، از جمله ماست و كشك كه از منابع بسيار خوب و غني كلسيم و فسفر مي‌باشند. ضمنا حاوي پروتئين با كيفيت بسيار خوب نيز هستند كه تاثير بسزايي بر رشد جسمي كودكان داشته و از فاكتورهاي مهم غذايي در دوران رشد محسوب مي‌شوند.
ماده مغذي ديگري كه در ماست و كشك به مقدار قابل توجه وجود دارد، روي است كه در رشد كودكان بسيار موثر مي‌باشد و نيز در حفظ مقاومت بدن در برابر بيماري‌ها تاثير مهمي دارد.
لبنيات همچنين حاوي مقادير مناسبي ويتامين‌هاي گروه B هستند كه اين ويتامين در سلامت سيستم عصبي موثر است.
البته ماست ترش و انواع كشك پرچرب و شور مي‌توانند موجب تحريك مخاط تنفسي و تشديد عوارض بيماري بشوند، ولي ماست با طعم طبيعي، كشك رقيق و كم‌چربي و بدون نمك يا با نمك كم مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند.
مركبات كه اكثراً به علت طعم ترش و شيرين در سرماخوردگي تحريم مي‌شوند، از بهترين منابع ويتامين C هستند كه در پيشگيري از بيماري‌ها نقش مهم و اساسي دارند. همچنين كيوي، شاه‌توت و توت فرنگي نيز حاوي مقدار قابل توجهي ويتامين C
مي‌باشند.
برخي ديگر از ميوه‌هايي كه در سرماخوردگي از برنامه غذايي حذف مي‌شوند، مانند طالبي، مقدار زيادي كاروتن دارند كه در بدن تبديل به ويتامين A مي‌شود. اين ويتامين نيز مانند ويتامين C در افزايش مقاومت بدن بسيار موثر است.
سبزي‌هايي كه در عفونت‌هاي تنفسي از الگوي غذايي كودكان كنار گذارده مي‌شوند، از ارزش تغذيه‌اي بالايي برخوردارند و سرشار از مواد مغذي مورد نياز انسان مي‌باشند كه در بهبود بيماري و نيز پيشگيري از عفونت‌هاي بعدي بسيار موثرند.
البته سبزي‌هايي كه داراي طعم تند و قوي هستند در اين دوران توصيه نمي‌شوند، زيرا مي‌توانند موجب تحريك حلق، گلو و مخاط تنفسي بشوند.
در مورد خورش‌ها لازم به ذكر است كه انواع متنوع خورش‌هاي ايراني كه اكثراً حاوي سبزي‌هاي مفيد و خوشمزه مي‌باشند در حفظ سلامت انسان نقش مهمي دارند. به خصوص براي كودكان كه نياز بيشتري به مواد مغذي از جمله ويتامين‌ها دارند، اين امر اهميت بيشتري پيدا مي‌كند.
اما در مورد اين مسأله كه خورش‌ها اكثراً به علت سرخ كردن طولاني و عميق و با استفاده از روغن زياد، در سرماخوردگي مي‌توانند مضر واقع شوند، بايد گفت كه اين نوع خورش‌هاي چرب و پر روغن و طولاني سرخ‌شده نه‌تنها در بيماري‌هاي تنفسي بلكه در موارد عادي و براي عموم مردم از كودك و نوجوان، بزرگ و كوچك و زن و مرد، زيان‌آور و مخاطره‌انگيز است و در همه موارد اعم از بيماري و سلامت، هرگز نبايد از چنين غذاهايي استفاده كرد، ولي خورش‌هاي كم‌چربي كه اكثراً به صورت پخته يا تفت داده شده با روغن كم و به مدت كوتاه طبخ مي‌شوند مفيد بوده و داراي ارزش تغذيه‌اي بالايي هستند، خصوصاً انواع خورش‌هاي حاوي سبزي، چنانچه به طور صحيح طبخ شوند بسيار مفيد خواهند بود و چون با برنج مصرف مي‌شوند مي‌توانند قسمتي از كالري مورد نياز كودكان مبتلا به بيماري‌هاي عفوني را كه اتلاف انرژي در بدنشان وجود دارد تأمين نمايند.
غذاهايي مانند كشك بادمجان، ميرزاقاسمي، دلمه و نظاير آن نيز چنانچه به صورت پخته تهيه شوند، مثلاً اگر بادمجان را به جاي سرخ كردن كباب نموده و يا مواد دلمه به صورت بخارپز يا آبپز با آب كم تهيه شده و در موارد لزوم فقط به تفت دادن كوتاه‌مدت با روغن كم اكتفا شود، مي‌توان مطمئن بود كه نه تنها مضر و تشديدكننده بيماري نيستند، بلكه به خاطر مواد مغذي مفيدي كه در آنها وجود دارد مي‌توانند به كنترل و بهبود بيماري كمك كنند.
در مورد ميوه‌ها بايد توجه داشت كه ميوه‌هاي ترش مي‌توانند باعث تحريك سرفه، گلودرد و حساسيت مخاط حلق، گلو و حنجره بشوند، بنابراين در مورد اين قبيل ميوه‌ها، مانند پرتقال، گريپ‌فروت، نارنگي، كيوي، شاه‌توت و توت فرنگي كه سرشار از ويتامين C
هستند، بايد از نوع رسيده و شيرين آنها براي افراد مبتلا به سرماخوردگي استفاده شود. برخي ديگر از ميوه‌ها مانند خربزه، انگور و حتي در بعضي موارد طالبي و انار ممكن است در برخي افراد توليد حساسيت به هنگام سرماخوردگي بنمايند كه اين امر به علت توليد هيستامين در بدن آنها است، بنابراين مصرف اين قبيل ميوه‌ها براي اين افراد توصيه نمي‌شود. اكثراً ديده شده كه در انواع سرماخوردگي، آنفلوانزا و اصولاً عفونت‌هاي تنفسي فوقاني، بعضي از مواد خوراكي و غذاها به طور مكرر مورد استفاده قرار مي‌گيرند و در واقع غذا و ميان‌وعده‌هاي افراد مبتلا، به يك سري از غذاها و مواد غذايي خاص از قبيل سوپ، آش‌هاي خيلي رقيق و بي‌مزه و بدون هيچ نوع چاشني (مانند آب ليموترش، كشك، آبغوره و غيره)، آب ليموشيرين، چاي كمرنگ، مرغ پخته با برنج، خوراك ماهيچه با برنج و امثال آن محدود مي‌شود. اين نوع تغذيه كه در واقع مي‌توان واژه تك‌خوري را به آن اطلاق نمود موجب يكنواختي برنامه غذايي و دلزدگي و تنفر كودك از غذا شده و بي‌اشتهايي او را تشديد مي‌كند و باعث مي‌شود كه كودك از خوردن غذا امتناع ورزد و حتي ممكن است مصرف غذا در او ايجاد تهوع بنمايد، نتيجه اين كم‌غذايي و عدم دريافت مواد مغذي كافي، ضعف شديد، تشديد بيماري و به تعويق افتادن روند بهبودي است. همچنين اگر مدت بيماري طولاني شود، اين قبيل محروميت‌هاي غذايي به رشد اطفال نيز لطمه وارد مي‌سازد. پس لازم است در دوران بيماري و نقاهت كودكان و اصولاً همه افراد، از غذاهاي حاوي ارزش تغذيه‌اي بالا، مفيد، خوشمزه و متنوع استفاده شود.
منبع: دنیای تغذیه ش ۱۰۱
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر